وابسته، متغیری است که تحت تأثیر متغیر مستقل قرار می‌گیرد. انتخاب یک متغیر به عنوان متغیر وابسته، به هدف پژوهش بستگی دارد. پس از تعریف دقیق و روشن متغیر وابسته، باید ابزاری که امکان اندازه گیری را فراهم می کند نیز شناسایی کرد.
متغییر وابسته تحقیق : حاکمیت مطلوب
حاکمیت یک مفهوم جدید نیست بلکه از زمان تمدن بشر وجود داشته است. به‌طور خیلی ساده حاکمیت به معنای فرآیند تصمیم‌گیری و اجرای تصمیمات است. حاکمیت می‌تواند به صورت‌های حاکمیت مشارکتی، حاکمیت بین‌المللی، حاکمیت ملی و حاکمیت محلی باشد.
از آن‌جا که حاکمیت فرآیند تصمیم‌گیری و اجرای تصمیمات است، بازیگرانی که به‌طور رسمی و یا غیررسمی در این تصمیم‌گیری‌ها و اجرای آنها نقش دارند، در کانون تمرکز هستند. دولت یکی از این ایفاکنندگان نقش در حاکمیت است. براساس سطحی که دولت حاکم در آن قرار دارد بازیگران متفاوتی به ایفای نقش می‌پردازند. به‌عنوان مثال در نواحی روستایی، مالکان، انجمن کشاورزان، شرکت‌های تعاونی، NGOها، موسسات تحقیقاتی، رهبران مذهبی، موسسات مالی، بخش‌های سیاسی، ارتش و غیره نقشی در حاکمیت دارند. این وضعیت در نواحی شهری پیچیده‌تر است. در شکل 1 ارتباط بین افرادی که در حکومت‌های نواحی شهری ایفای نقش می‌کنند نشان داده شده است. در سطح ملی علاوه بر بازیگران فوق، رسانه‌ها، کسانی که در پارلمان فعالیت می‌کنند، شرکت‌های چندملیتی و غیره نیز در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای تصمیمات نقش عمده‌ای بازی می‌کنند. همۀ این بازیگران غیر از دولت و ارتش بخشی از جامعه متمدن هستند. در برخی از کشورها علاوه بر جامعه متمدن، سندیکای جرایم سازمان‌یافته مانند مافیای دولتی نیز بر تصمیم‌گیری‌ها تاثیرگذار هستند به‌ویژه در نواحی شهری و در سطح ملی.
در برخی از نواحی روستایی ممکن است تصمیم‌گیری‌ها توسط خاندان‌های قدرتمند در آن نواحی انجام شود. این‌گونه تصمیم‌گیری‌های غیررسمی معمولا با اقدامات غلط و نادرست همراه است.
خصیصه‌های حاکمیت مطلوب
یک حاکمیت مطلوب هشت مشخصه و ویژگی دارد: 1- مشارکت، 2- بر مبنای موافقت عمومی، 3- مسؤول و قابل اطمینان، 4- شفافیت، 5- پاسخ‌گو، 6- موثر و کارآمد، 7- برابری و فراگیری و 8- مطیع قوانین حاکم.
1- مشارکت: مشارکت همگانی مرد و زن در امور جامعه کلید اصلی حاکمیت مطلوب است. مشارکت می‌تواند مستقیم و یا به‌واسطه نماینده‌های قانونی باشد. مشارکت باید با آگاهی و سازمان‌یافته صورت گیرد و این به معنای آزادی تجمع و بیان از یک سو و جامعه متمدن سازمان‌یافته از سوی دیگر است.
2- بر مبنای توافق عمومی: جامعه‌ای که در آن بازیگران بسیاری با نظرات متعدد ایفای نقش می‌کنند، حاکمیت مطلوب جهت رسیدن به یک اجماع و توافق عمومی است بر سر اینکه بهترین منافع برای جامعه چیست و چگونه به‌دست می‌آید. این تنها می‌تواند از درک تاریخی، فرهنگی و مفاهیم اجتماعی در جامعه مفروض به‌دست آید.
3- مسؤول و مطمئن: مسؤول و قابل اطمینان بودن از ملزومات کلیدی یک حاکمیت مطلوب است. نه‌تنها موسسات دولتی بلکه بخش خصوصی و تشکیلات جامعه مدنی نیز باید در برابر عموم مردم و کلیه ذی‌نفعان رسمی مسؤول باشند. اینکه کی در برابر چه کسی مسؤول است بسته به اینکه تصمیمات و اقدامات انجام شده در داخل و یا خارج یک سازمان انجام گرفته، متفاوت خواهد بود. به‌طور کلی یک سازمان و یا موسسه در برابر کسانی‌که متاثر از تصمیمات و و اقدامات آن هستند، مسؤول است. مسؤول بودن را نمی‌توان بدون شفافیت لازم از پیش برداشت.
4- شفافیت: شفافیت به این معناست که تصمیماتی که اخذ و اجرا می‌شوند از قوانین و مقررات پیروی کنند. همچنین شفافیت به این معناست که اطلاعات به‌طور آزاد در دسترس کسانی که تحت تاثیر این تصمیمات و اجرای آن هستند، قرار گیرد. علاوه بر این یعنی اینکه اطلاعات کافی و لازم به شکلی ساده و قابل فهم تهیه شود و در اختیار همگان قرار گیرد.
5- پاسخگویی: در یک حاکمیت مطلوب تشکیلات حاکم در بازه زمانی منطقی پاسخ‌گوی شهروندان و افراد ذی‌نفع هستند.
6- موثر و کارآمد: حاکمیت مطلوب به این معناست که تشکیلات حاکم بتواند نتایجی را تولید کند و دستاوردهایی را ارایه دهد که احتیاجات جامعه را برآورده سازد و در عین حال بهترین منابع را در اختیار آنها قرار دهد. همچنین مفهوم کارآمدی در یک حاکمیت مطلوب استفاده مقبول از منابع طبیعی و حمایت از محیط زیست را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد.
7- برابری و فراگیری: مطلوب بودن یک حاکمیت در این است که همه اعضا احساس کنند که در آن سهیم هستند و از مسیر اصلی آن کنار گذاشته نمی‌شوند. این مسئله نیازمند این است که همه گروه‌ها، به‌خصوص قشر آسیب‌پذیر، این فرصت را داشته باشند که وضعیت خود را بهبود بخشند.
8- قوانین حاکم: یک حاکمیت مطلوب دارای چارچوب‌های قانونی است که به شکلی عادلانه و بی‌طرفانه اجرا شود و همچنین به‌طور کامل از حقوق بشر حمایت کند. اجرای عادلانه قانون نیازمند دادگاه قضایی مستقل و نیروی انتظامی قدرتمند و فسادناپذیر است.
انچه در بالا آمده نشان‌دهنده آن است که حاکمیت مطلوب آرمان و هدفی است که رسیدن به آن بسیار دشوار است. امروزه کشور‌های اندکی به آرمان حاکمیت مطلوب نزدیک شده‌اند. به هر حال جهت تضمین توسعه پایدار بشری، باید اقداماتی در جهت رسیدن به این ایده‌آل و حقیقی کردن آن صورت گیرد.
به‌طور کلی از یک حاکمیت مطلوب انتظار می‌رود که در راستای بهبود وضعیت زندگی شهروندانش تلاش کند. تفاوت یک حاکمیت مطلوب و یک حاکمیت نامطلوب در این است که حاکمیت نامطلوب در جهت به‌دست آوردن منافع شخصی و خصوصی خود است، درحالی که حاکمیت مطلوب منافع مردم را در نظر می‌گیرد. با وجود یک حاکمیت مطلوب توزیع اطلاعات به‌طور متناسب برای عموم مردم است، اما حاکمیت نامطلوب بسیاری از اطلاعات را از دسترس مردم عادی دور نگه می‌دارد. در این حالت اطلاعات فقط برای عده‌ای خاص قابل دسترس است که آنها نیز جهت منافع خود از آن بهره می‌برند و این در نهایت با اساس یک حاکمیت مطلوب که تصمیم‌گیری‌های آن وابسته به کیفیت و دقت اطلاعات در تصمیم‌گیری‌ها است، مغایر است.( مجله دولت الکترونیکی – مونا صداقت – 7 مرداد ماه 1385 http://itanalyze.com/ )
ب- تعاریف عملیاتی متغییرهای مستقل و وابسته
تعریف عملیاتی متغییرهای تحقیق ( تطبیق کاربردی )
شاخص های متغییر مستقل :
سازمان های مردم نهاد
ویژگی ها ی سازمان های
مردم نهاد
متغییر وابسته : حاکمیت مطلوب
داوطلبانه
حلقه واسط میان جامعه و حکومت
مسئولیت پذیری
نداشتن وابستگی
سازمانی به دولت
اولویت بندی تقاضاهای اجتماعی
کارآیی و اثربخشی
غیر انتفاعی
مشاوره به حکومت
شفافیت
عام المنفعه و خیرخواهانه
نقد عملکرد حکومت
اجماع محوری
مدیریت مشارکتی
ارتقای سطح فرهنگ مشارکت عمومی
مشارکتی بودن
برخورداری از
شخصیت حقوقی
افزایش آگاهی های اجتماعی مردم
پاسخگویی
غیر سیاسی بودن
کاهش خشونت های اجتماعی و پالایش دهنده هیجانات
حاکمیت قانون
خودگردانی مالی
توان بالا برای جذب نخبگان اجتماعی
عدم تبعیض میان شهروندان نسبت به حقوق آنها
ایجاد هماهنگی و انسجام اجتماعی
جامعیت
4-3 جامعه آماری
در این پژوهش جامعه آماری شامل سازمان های مردم نهاد فعال در سطح تهران می باشند. بر اساس آمار موجود و مبتنی بر گزارش ستاد ساماندهی تشکل های مردم نهاد شهر تهران وابسته به کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران ، تعداد سازمان های مردم نهاد ثبت شده در این مرکز شهر تهران 3500 سمن می باشد . ضمن اینکه برابر همین اطلاعات از سال 1393 تا به امروز آمار دقیقی در خصوص تعداد سمن های کشور و به همین تناسب پاییتخت منتشر نشده است ؛ علی ایحال مستند به گزارش همین ستاد در کشور تا آبان ماه 1393 تعداد 10000 تشکل مردم نهاد به ثبت رسیده است .
4-4 تعیین حجم نمونه
در گرفتن حجم نمونه از سازمان های مردم نهاد از فرمول نمونه گیری کوکران که یک فرمول معتبر و پذیرفته شده است استفاده می شود. معادله نمونه گیری کوکران که به قرار ذیل است:
که دراین معادله:
حجم نمونه آماری :n
جمعیت جامعه آماری :N
آزمون تی استیودنت درسطح معناداری ٩٥ درصداطمینان و ٥ درصدخطا :t
٥0 % نسبت وجود صفت درجامعه آماری : P
٥0% نسبت عدم وجودصفت درجامعه آماری : q
٠٥% سطح خطا ( دقت احتمالی مطلوب) :d
بر اساس فرمول فوق حجم نمونه برابر است با 25408172725/346 که گرد شده آن عدد
سمن می باشد که با بررسی دقیق سوالات و دیدگاه های صاحب نظران در مدل دلفی مورد پرسش قرار خواهند گرفت .
( محاسبه بر اساس فرمول کوکران با سطح خطای کمتر از 5% صورت گرفته است . )
4-5 روش نمونه گیری
بکارگیری روش دلفی عمدتاً با هدف کشف ایده‌های نوآورانه و قابل اطمینان و یا تهیه اطلاعاتی مناسب به منظور تصمیم گیری است. روش دلفی فرایندی ساختار یافته برای جمع آوری و طبقه بندی دانش موجود در نزد گروهی از کارشناسان و خبرگان است که از طریق توزیع پرسشنامه‌هایی در بین این افراد و بازخورد کنترل شده پاسخ‌ها و نظرات دریافتی صورت می‌گیرد . روش دلفی بر اساس رویکرد پژوهش جدلی یعنی : نظر یا تز (ایجاد عقیده یا نظر)، پادنظر یا آنتی تز (نظر و عقیدهٔ مخالف) و نهایتاً ساخت سنتز (توافق و اجماع جدید) شکل گرفته است که در پی فرایند ساخت نظریه تازه ای ایجاد می‌شود.
مراحل انجام روش دلفی در این پژوهش به قرار زیر است :
I. تشکیل تیم اجرا و نظارت بر انجام دلفی
II. گزینش یک یا چند هیات (پنل) جهت شرکت در فعالیت ها. اعضاء این هیات‌ها معمولاً کارشناسان و خبرگان قلمرو پژوهش هستند.
III. راه اندازی فعالیتهای تنظیم پرسش نامه برای دور اول
IV. بررسی پرسش نامه از دید نوشتاری (رفع ابهامات استنباطی و…)
V. ارسال نخستین پرسش نامه به اعضاء هیات ها
VI. واکاوی پاسخ‌های رسیده در دور نخست
VII. آماده کردن پرسش نامهٔ دور دوم (با بازنگری‌های مورد نیاز)
VIII. ارسال پرسش نامهٔ دور دوم برای اعضاء هیات ها
IX. واکاوی پاسخ‌های رسیده در دور دوم (مراحل ۷ الی ۹ تا دستیابی به پایداری در پاسخ‌های دریافتی ادامه می‌یابد)
X. آماده سازی گزارش توسط تیم پردازشگر
4-6 شیوه نمونه گیری
در خصوص مصاحبه با صاحبنظران، مدیران سازمان های غیر دولتی فعال در حوزه مدیریت عمومی و حکمرایی مطلوب در شهر تهران و همچنین نمایندگان وزارت کشور و شهرداری تهران نیز شیوه برخورد کیفی است بدین معنی که هر تعداد از صاحبنظران، مدیران سازمان های غیر دولتی فعال در حوزه مدیریت عمومی و حکمرایی مطلوب در شهر تهران و همچنین نمایندگان وزارت کشور و شهرداری تهران که تمایل به همکاری ارائه نقطه نظرات بودند، مورد استفاده قرار گرفته است .
در این راستا به دلیل ضرورت کنترل جامعه اماری و حجم مورد مطالعه از روش دلفی بهره گرفته شده است. تعداد 15 نفر از صاحب نظران و فعالین سازمان های مردم نهاد در تهران مورد سوال قرار گرفته و نظرات ایشان پس از بررسی در 3 مرحله دلفی مورد ارزیابی قرار گرفته و استخراج گردید که در نتیجه گیری تحقیق مورد بهره برداری قرار گرفته است .
لیست صاحب نظران مورد مطالعه بر اساس حجم نمونه – دلفی
ردیف
نام و نام خانوادگی
سمت
1
دکتر مرتضی طلایی
نائب رئیس شورای اسلامی شهر تهران
2
دکتر الهه راستگو
رئیس ستاد ساماندهی تشکل های مردم نهاد شهر تهران
3
دکتر محمد حسن خوشنویس
رئیس دفتر پژوهش های فرهنگی
4
دکتر سعید شریفی
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی
5
دکتر آرمان خورسند
مدرس دانشگاه – دانشگاه دولتی مونیخ آلمان
6
دکتر پریچهر شاهسوند بغدادی
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی – فعال سمن ها
7
احمد خیری
موسس سازمان مردم نهاد حقیقت جوان
8
سیما حریان
موسس بنیاد علمی – فرهنگی شهروند
9
غلامحسین سلیمی
موسس سازمان مردم نهاد امید البرز
10
روح اله قیصری
مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد سیاستگزاری تطبیقی
11
دکتر ناصر
