میفرماید: “وَ لَوْ كُنْت فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْب لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِك (آل‌عمران/159) اگر تندخو و سختدل مىبودى از گرد تو پراكنده مىشدند”.
اگر نیازهای عاطفی در یک خانواده در درون خانواده صورت پذیرد و بین اعضای خانواده تبادل عاطفی و گرمی در رابطه وجود داشته باشد باعث سلامتی پیشرفت و ترقی میشود. قرآن کریم به این مسئله‌ی مهم توجه داشته است و بر نقش تأثیرگذار محبت در زندگی خانوادگی پرداخته است.
میفرماید: “وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْه وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَة (روم/21) و از نشانههاى قدرت اوست كه برايتان از جنس خودتان همسرانى آفريد. تا به ايشان آرامش يابيد و ميان شما دوستى و مهربانى نهاد”. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه میفرماید: «ودّ» به معنای تمنا و آرزو داشتن و دوستی از روی عشق است و رحمت از رحم به معنی نرمی و نرم‌خویی و نیکی کردن به‌طرف مقابل است (طباطبایی، 1374، ج 16، 246). هریک از زن و شوهر به یکدیگر نیاز دارند که این نیاز از طریق ازدواج محقق میشود و به‌وسیله‌ی ازدواج هریک به آرامش می‌رسند و در هریک از این زوجین به‌حکم فطرت رابطه‌ی قلبی برقرار میشود به‌گونه‌ای که درنتیجه‌ی ازدواج و همزیستی ازنظر نیاز و حاجت هریک به دیگری محبت و رابطه‌ی قلبی پیدا می‌کند و هرکدام به یکدیگر وابسته می‌شوند و هر دو به‌تمام‌معنا به هم‌آمیخته می‌شوند و به همین دلیل خانواده و اجتماع تشکیل میشود (حسینی همدانی، 1404، ج12، ص403). پس يكى از روشنترين جلوهگاهها و موارد خودنمايى مودت و رحمت، جامعه كوچك خانواده است، چون زن و شوهر در محبت و مودت ملازم يكديگرند و اين دو باهم و مخصوصاً زن، فرزندان کوچک‌تر را رحم مىكنند، چون در آن‌ها ضعف و عجز مشاهده مىكنند و مىبينند كه طفل صغيرشان نمىتواند حوائج ضرورى زندگى خود را تأمین كند، لذا آن محبت و مودت وادارشان مىكند به اينكه در حفظ و حراست و تغذيه، لباس، منزل و تربيت او بكوشند (طباطبایی، 1374، ج 16، ص 250).
آن‌گونه که پیداست و قرآن کریم نیز به آن اشاره فرموده است مودت و مهربانی یکی از اصول اساسی زندگی مشترک است که پیوند زناشویی با ابراز محبت و علائق استحکام پیدا می‌کند و از این رهگذر دوام می‌یابد و در زندگی زناشویی علاقه و محبت باید حکومت کند. تبادل عشق و محبت بین زن و شوهر ابتدا باید از قلب آغاز شود زوجین باید محبت را در قلب خویش پرورش دهند و عشقی خالصانه نسبت به همدیگر داشته باشند. از ارتباط‌های بسیار جذاب و سازنده‌ی قلبی ارتباطی که همسران در قالب دعا برای همدیگر برقرار می‌کنند.
چنان‌که در قرآن کریم آمده است “وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُن (فرقان/74) و آنان كه مىگويند: اى پروردگار ما، از همسران و فرزندانمان دل‌های ما را شاد دار”. «قرة عين” معادل نور چشم است كه در فارسى میگوییم، كنايه از كسى كه مايه سرور و خوشحالى است اين تعبير در اصل از كلمه قر (بر وزن حر) گرفته‌شده كه به معنى سردى و خنكى است و ازآنجاکه معروف است (و بسيارى از مفسران به آن تصريح كردهاند) اشک شوق همواره خنك و اشک‌های غم و اندوه داغ و سوزان است، لذا قرة عين به معنى چيزى است كه مايه خنك شدن چشم انسان مىشود، يعنى اشك شوق از ديدگان او فرومی‌ریزد و اين كنايه زيبايى است از سرور و شادمانی» (مکارم شیرازی، 1374، ج 15، ص 167)؛ زیرا مؤمن وقتی زن و فرزندانش را صالح ببیند دل او شاد و چشم او روشن می‌گردد و به خاطر همین از خداوند طلب توفیق آن‌ها را می‌کند (حسینی شاه‌عبدالعظیمی، 1363، ج9، ص382).
ازآنجایی‌که زبان مهمترین ابزار تعامل اجتماعی است به‌گونه‌ای که در زندگی انسان هیچ رفتار ارتباطی به‌اندازه‌ی ارتباط کلامی تأثیر ندارد امام علی (ع) میفرماید: «زبان ترجمان دل است» (شریف رضی، 1379، 572). پس از تبادل قلبی میان زن و شوهر باید تبادل کلامی صورت گیرد چراکه ارتباط انسان به‌وسیله گفتار باعث تحریک عواطف دیگران میشود و در زندگی خانوادگی گفتن جملاتی که حاکی از محبت زوجین نسبت به یکدیگر است نه‌تنها در رفع بسیاری از سوءتفاهم‌ها مؤثر است بلکه بر شدت محبت آن‌ها نیز می‌افزاید. خداوند متعال در سوره‌ی (قصص/9) پس از نقل قصه‌ی یک بانوی وارسته به گفتگویی دل‌نشین و محبت‌آمیز او با همسرش پرداخته است. همچنین قرآن کریم در سوره‌ی (لقمان/13) به بیان نحوه‌ی موعظه‌ی لقمان حکیم با فرزندش می‌پردازد که نصیحت او همراه با مهربانی و عطوفت بود و با کلماتی مانند پسرم، جان دلم، پسر عزیزم که این‌گونه نصیحت تأثیرگذار است. پس در محیط خانواده تبادل عاطفی به‌وسیله‌ی کلام بسیار تأثیرگذار است. نمونه‌ی بارز آن ابراز عشق و محبت امام علی (ع) و فاطمه (س) است که در آخرین لحظات عمر زهرا (س) اوج این محبت و حرمت و نگاه متعالی را مینگریم مکالمهای که بین زهرا (س) و علی (ع) رخ میدهد و فاطمه (س) ماجرای خوابش را برای علی (ع) نقل می‌کند و تعبیرات بلندی را زهرا (س) دربارهی علی (ع) و نیز تعبیرات عجیبی را علی (ع) نسبت به زهرای مرضیه (سپهر، 1382، ص 183). بر همین اساس است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «این گفتار مرد به همسرش که تو را دوست دارم هرگز از قلب زن بیرون نمی‌رود» (کلینی،1407، ج 5، ص 569). سومین شیوه‌ی تبادل عاطفی در خانواده تبادل عملی است که «در این مرحله هریک از زوجین با شناسایی دقیق روحیه همسر مساعی خود را در جهت ارائه یک خدمت به کار می‌گیرد و با این عمل نه‌تنها باری از دوش او برمی‌گیرند و مشکلات کاهش می‌یابند بلکه این احساس را در شریک زندگی خود برمی‌انگیزند که وی فرد باارزشی است» (شرفی، 1383، ص 54). پس در یک خانواده‌ی سالم دادوستد عاطفی وجود دارد و همسران در خانواده‌ی سالم هیچ‌گاه از تبادل عاطفی خود را بی‌نیاز نمی‌دانند و هیچ فرصتی را برای این تبادل از دست نمی‌دهند و حتی باگذشت زمان این تبادل بیشتر میشود و این تبادل عاطفی میان زن و شوهر است که موجب ایجاد محیط مناسب و سالم برای پرورش کودکان میشود پس در خانواده که یک‌نهاد اجتماعی است رشد مطلوب فرزندان در تمام ابعاد آن در گروه ارتباط مطلوب و مؤثر عاطفی میان اعضای آن است.
2-3- مثبت‌اندیشی:
منظور از مثبت اندیشی توجه به جنبه‌های مثبت زندگی ارائه‌ی تفسیرهای مثبت از رفتار دیگران و انتظار نتایج خوشایند بر پایه توجه و تفسیرهای مثبت است. خانواده نهاد مقدس اجتماعي و ديني است كه بسياري از نيازهاي فردي و روانشناختي انسان در آن تأمین می‌گردد. ازجمله عواملي كه می‌تواند استحکام‌بخش اين نهاد مقدس باشد، مثبت انديشي هر يك از افراد خانواده نسبت به يكديگر است، مثبت اندیشی در خانواده یعنی اینکه اعضای خانواده به نقش‌ها ویژگی‌ها و کارکردهای مثبت یکدیگر توجه کنند و بر نقاط ضعف و منفی تمرکز نکنند. همسران باید از هرگونه بدگمانی نسبت به یکدیگر بپرهیزند چراکه منفی نگری آرامش خانواده را از بین می‌برد. دین اسلام بر حسن ظن بسیار تأکید کرده است و از بدگویی کردن، غیبت کردن، به کار بردن القاب نادرست که باعث منفی نگری در مورد دیگران میشود بر حذر می‌دارد.
قرآن کریم میفرماید: “وَیلُ لٍِکُلِ هُمَزَه لُمَزه (1/همزه) وای بر غیبت کننده عیب‌جو”. امام علی (ع) میفرماید: «عیب‌جویی از زشت‌ترین عیب‌ها بدترین گناهان است» (شریف رضی، 1386، ص308).
در خانواده‌های که مثبت نگری حاکم است روابط نزدیکی باهم دارند چراکه منفی نگری باعث دوری افراد از یکدیگر میشود. بر این اساس است که قرآن کریم میفرماید: “يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اجْتَنِبُواْ كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْم(حجرات/12) اى كسانى كه ايمان آوردهايد، از بسيارى از گمان‌ها بپرهيزيد كه پارهاى از گمان‌ها گناه است”. مراد از ظنى كه در اين آيه مسلمين مأمور به اجتناب از آن شدهاند، ظن سوء است، وگرنه ظن خير كه بسيار خوب است (طباطبایی، 1374، ج23، ص218). داشتن روحیه مثبت‌گرا به افراد کمک می‌کند که همه مسائل زندگی را با دیدی مطلوب و زیبا بنگرند و درنتیجه یک نوع رضایت روحی و آرامش خاطر را در زندگی خانوادگی به وجود می‌آورد. به همین خاطر يكي از مهمترین ویژگیهای خانواده سالم توانایی برخورد مثبت با مسائل و یا به عبارتی مثبت‌گرایی است افراد واجد این خصیصه شایستگی آنرادارندکه در مواجهه با مسائل انسانی و پدیده‌ها، جنبه‌های مثبت، آموزنده و الهامبخش آن را موردتوجه قرار دهند و جنبه‌های منفی، حتی‌المقدور، مورد اغماض قرار گیرد.
پس در یک خانواده‌ی سالم اعضای آن مثبت نگرند و به جنبه‌های مثبت امور توجه می‌کنند، آموزه‌های اسلامی نیز همواره بر فراموش کردن بدی‌ها دستور میدهد امام علی (ع) دراین‌باره میفرماید: «مؤمن پرده‌ای را ندرد و رازی را آشکار نسازد مشغولیتش زیاد و شکایتش اندک است اگر خوبی ببیند آن را مطرح سازد و اگر بدی ببیند نهان کند عیب را بپوشاند و غیب نگهداری از خطا درگذرد و از لغزش چشم‌پوشی کند» (کلینی، 1369، ج 3، ص 322). همچنین خانواده نقش بسیار مهمی در ایجاد نگرش منفی یا مثبت در فرزندان دارد چراکه انسان تحت تأثیر القائاتی است که به او میشود و این‌ها منفی یا مثبت در ذهن فرد تأثیر می‌گذارد، شخصی که در خانواده با القائات منفی رشد کرده مسلماً به‌راحتی نمی‌تواند به تفکر مثبت دست یابد زیرا واقعیت این است که رفتار انسان تحت تأثیر نگرش اوست بر این اساس است که با نگرش مثبت حتی در لحظات سخت و تلخ نیز می‌توان زیبایی دید چنان‌که در واقعه‌ی کربلا می‌بینیم که حضرت زینب (س) بعد از تحمل آن‌همه رنج و سختی با دیدن سر مبارک برادر می‌گوید: «جز زیبایی چیزی ندیدم» (خوارزمی، 1367، ص 42).
همین نوع نگرش انسان است که در رابطه‌ی زوجین اهمیت فراوانی دارد اگر انسان دید منفی نسبت به همسر خود داشته باشد بی‌تردید رفتاری مناسب با او نخواهد داشت اما اگر انسان نگرشی مثبت نسبت به همسر خود داشته باشد مسلماً رفتاری متناسب با او خواهد داشت و زمانی که فرد از این دید مثبت همسر خودآگاه میشود با اطمینان از این نگرش همسر خود احساس امنیت خواهد کرد و میزان اعتماد در زندگی بالاتر می‌رود. بی‌تردید داشتن این‌گونه نگرش مثبت در خانواده بر توانایی افراد در مواجهه با مشکلات می‌افزاید و آنان را مقاوم می‌کند؛ بنابراین در یک خانواده‌ی سالم زوجین به يكديگر خوش‌بين هستند و با رويكردي مثبت و سازنده به ديگر اعضا مي‌نگرند و در برخورد با آنان تمايل دارند كه به افكار، عملكرد‌ها و رفتارها از دریچه خوش‌بيني و مثبت بنگرند. آنگاه‌که اعضاي خانواده و به‌ويژه زوجين با در پيش گرفتن شيوه‌اي مثبت و سازنده و با خوش‌بيني با يكديگر ارتباط برقرار سازند، كانون خانواده آنان سالم خواهد بود. زن‌وشوهری كه به دنبال زندگي شيرين و لذت‌بخش هستند، به همسر خود بادید مثبت و خوش‌بينانه مي‌نگرند؛ جنبه‌هاي مثبت او را در نظر مي‌گيرند و با چشم‌پوشي از عيوب و نواقص، پيوسته زندگي و رفتارها را زيبا مي‌بينند و حتي گاهي برخي معايب را خوبي و نيكي مي‌بينند.
1-4- صداقت و راستی:
بدون شک صداقت و راستی یکی از صفات برجسته‌ی انسانی است که هر کس با هر آیینی آن را تأیید می‌کند؛ و در اسلام نیز صداقت و راستی جایگاه بسیار ارزشمندی دارد جامعهی قرآنی و دینی جامعهای است که آثار صدق و راستی در تمام عرصههای فردی، خانوادگی و اجتماعی آن نمایان شود. صداقت از مهمترین کمالات انسان است و همچنین یکی از مهمترین ویژگیهای انسان سالم است، صداقت همچون آهنربایی است که سبب جذب دل‌ها به یکدیگر میشود؛ بنابراین صداقت در خانواده از جایگاه ویژهای برخوردار است و باعث استحکام بنیان خانواده میشود چراکه صداقت باعث ایجاد اعتماد در میان خانواده میشود و پیامد آن برقراری تعامل مطلوب و همزیستی مسالمتآمیز میان خانواده است.
قرآن کریم میفرماید: “وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَة (نساء/4) مهر آنان را به طيب خاطر به آن‌ها بدهيد”منظور از كلمه: (صدقات) مهريه زنان
