ر سودآوری بر میزان افشای اختیاری نیز به عنوان دومین عامل تبیین کننده میزان افشای اختیاری مورد بررسی واقع می شود. همچنین در این مطالعه اثرات متغیرهای اندازه شرکت و نسبت بدهی بر رابطه تمرکز مالکیت و سودآوری با افشای اختیاری کنترل می شود. با توجه به موارد فوق اهداف خاص این تحقیق را می توان به شرح زیر بیان نمود:
بررسی نوع و میزان تأثیر پراکندگی مالکیت بر سطح افشای اختیاری شرکت ها
ارزیابی چگونگی تأثیرپذیری میزان محتوای اطلاعاتی افشای اختیاری شرکت ها از سودآوری آنها
1-4 اهميت موضوع و انگیزه انتخاب آن
اهمیت دسترسی به اطلاعات مناسب و مرتبط با موضوع تصمیم به حدی است که در جوامع دموکراتیک، شفافیت اطلاعات و امکان دسترسی به آن را در شمار حقوق سرمایه گذار در نظر می گیرند. تقاضا برای افشا و گزارشگری مالی برخواسته از عدم تقارن اطلاعاتی و وجود تضاد منافع نمایندگی بین مدیران و سرمایه گذاران برون سازمانی است. افشای اطلاعات نقش با اهمیتی در کاهش این مسئله دارد. افشای اختیاری دارای دستاوردهای اقتصادی متعددی بوده و تحقیقات مختلف نقش و اهمیت بالای آن را مورد تأیید قرار داده اند. این مطالعات استدلال می کنند که افشای اختیاری گسترده می تواند حداقل از سه طریق بر بازار سرمایه تأثیر بگذارد. از یک سو افشای اختیاری می تواند باعث بهبود نقدینگی سهام شرکتها در بازار سرمایه شود. از سوی دیگر افشای اختیاری منجر به کاهش هزینه سرمایه شرکت ها می شود. علاوه بر این، افشای اختیاری گسترده افزایش تعداد تحلیل گران مالی شرکت ها را در پی دارد که این امر تحليلگران مالي را قادر به توليد اطلاعات جديد و با ارزشي همچون پيش بيني هاي بهتر و پيشنهادات خريد يا فروش مي كند.
موضوع شفافیت صورت های مالی و افشای گسترده و باکیفیت اطلاعات به عنوان یکی از ساز و کارهای کنترلی برای محافظت سهامداران در مقابل تضاد منافع نیز به شمار می آید. شفافیت و افشای با کیفیت یکی از جنبه های با اهمیت حاکمیت شرکتی بوده و یکی از عوامل مهم دستیابی به بازار سرمایه کارا تلقی می شود. علاوه بر این افشا نقش بسزایی نیز در تصمیمات سرمایه گذاری ایفا می کند بطوری که بدون وجود شفافیت در بازار سرمایه و کیفیت در افشا استفاده كنندگان نمي توانند فرصتها و خطرات سرمايه گذاري را به موقع تشخيص دهند لذا با توجه به اهميت افشاي اختياري اطلاعات در ارائه تصويري روشن از عملكرد و وضعيت مالي شركت و متعاقباً تصحيح ارزشگذاري آن، در اين مطالعه تلاش خواهد شد تا عوامل تبیین کننده میزان محتوای اطلاعاتی افشاي اختياري در بازار سرمايه مورد بررسي قرار گیرد.
1-5 فرضيه هاي تحقيق
فرضيه هاي این تحقیق بصورت زير تدوین شده اند:
فرضيه اول: ميان ميزان پراكندگي مالكيت و ميزان محتواي اطلاعاتي افشاي اختياري شركتها رابطه وجود دارد.
فرضيه دوم: ميان سود آوري و ميزان محتواي اطلاعاتي افشاي اختياري شركت ها رابطه وجود دارد.
1-6 روش تحقيق
این تحقیق از نظر روش از نوع توصیفی – همبستگی بوده و در آن تلاش می شود تا روابط میان متغیرهای تحقیق با استفاده از ضریب همبستگی کشف و تبیین شود. از منظر بررسي داده ها نیز، این مطالعه از نوع پس رويدادي مي باشد، زیرا داده هاي سال هاي گذشته مورد بررسي قرار ميگيرند. همچنین این تحقیق با توجه به هدف در قلمرو تحقیقات کاربردی قرار دارد.
1-7 قلمرو تحقيق
قلمرو این تحقیق شامل سه بعد مختلف، به شرح زیر میباشد:
الف) قلمرو موضوعی: در این تحقیق تأثیر سودآوری و پراکندگی مالکیت بر میزان افشای اختیاری شرکت ها مورد بررسی قرار می گیرد.
ب) قلمرو زمانی: قلمرو زمانی تحقیق 5 ساله و از سال 1385 لغایت 1389 تعیین شده است.
ج) قلمرو مکانی: قلمرو مکانی تحقیق شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.
1-8 جامعه و نمونه آماري
جامعه آماري اين تحقيق را كلیه شركتهاي فعال پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تشکیل می‌دهد. در این تحقیق براي همگن سازی جامعه آماری از روش حذف سیستماتیک استفاده میشود. همچنین برای تعیین حجم نمونه از رابطه کوکران استفاده شده و تعداد نمونه مناسب بصورت تصادفی از میان جامعه آماری غربالگری شده انتخاب می شود.
1-9 روش تجزيه و تحليل اطلاعات و آزمون فرضيات
در اين تحقيق براي تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضيه ها از مدل رگرسیون خطی چند متغیره استفاده می شود. روش آماری مورد استفاده در این تحقیق روش داده های پانل8 میباشد. برای آزمون فرضیات ابتدا با استفاده از آزمون F چاو، درستی ادغام داده ها مورد آزمون قرار گرفته و سپس بر اساس نتایج آزمون هاسمن9 نوع روش آزمون (اثرات ثابت یا اثرات تصادفی) تعیین گردیده و با توجه به نوع روش نسبت به برآورد مدل اقدام می شود. جهت بررسی معنی دار بودن کل مدل از آماره F و برای بررسی معنی دار بودن ضریب متغیرهای مستقل در هر مدل از آماره t استفاده شده و در سطح اطمینان 95% نسبت به پذیرش یا رد فرضیه ها تصمیم گیری میشود. همچنین به منظور بررسی نرمال بودن متغیرها، همسان بودن واریانس خطاها و استقلال خطاها به ترتیب از آزمون جارکیو-برا ، آزمون بروش- پاگان و آماره d دوربین- واتسون استفاده می شود.
1-10 واژه های کلیدی تحقیق
1-10-1 افشای اختیاری
در ادبیات مالی انتقال و ارائه اطلاعات اقتصادي اعم از مالي و غير مالي، كمي يا ساير اشكال اطلاعات مرتبط با وضعيت و عملكرد مالي شركت را افشا می گویند. این افشا در صورتی که به واسطه یک منبع مقرراتی و وضع کننده قوانین الزامی شده باشد، افشای اجباری گفته می شود و در وصرتی که افشای اطلاعات تخت تأثیر قوانین خاصی نباشد، افشای اختیاری تلقی می شود (سجادی و همکاران، 1388، ص 52). در این مطالعه افشاي اختياري از طريق امتياز حاصل از چك ليست ارائه شده در پيوست پایان نامه اندازه گيري مي شود. اقلام تشكيل دهنده اين چك ليست تنها شامل موارد افشاي اختياري بوده و موارد افشاي اجباري را شامل نميشود. اين اقلام در پنج دسته 1)اطلاعات كلي درباره شركت 2) استراتژي هاي شركت 3) اطلاعات تحقيق و توسعه شركت 4) اطلاعات آتي شركت و 5) اطلاعات مرتبط با سهام شركت طبقه بندي شده است و امتياز هر مورد در صورت وجود برابر با 1 و در غير اين صورت برابر با صفر مي باشد.
1-10-2 پراکندگی مالکیت
پراکندگی مالكيت اشاره بر چگونگي توزيع سهام بين سهامداران شركت هاي مختلف دارد. هر چه تعداد سهامداران بیشتر باشد، مالكيت پراکنده تر خواهد بود (محمدي و همكاران، 1388، ص 75). در تحقیقات آکادمیک مالکیت هایی که میزان آن ها کمتر از 2درصد باشد به عنوان مالکیت های پراکنده در نظر گرفته می شود (رافورنیر، 1995؛ آدریم، 1999؛ پرنسیپ، 2004؛ بروبرگ و همکاران، 2010). در ایران با توجه به این که در صورت های مالی اکثر شرکت ها میزان مالکیت های بالای 5 درصد به عنوان مالکیت عمده تلقی شده و افشا می شود لذا در این تحقیق پراكندگي مالكيت برابر خواهد بود با مجموع میزان مالکیتهای کمتر از 5درصد که از اختلاف میان کل مالکیت و میزان مالکیت های بالای 5درصد محاسبه خواهد شد.
1-10-3 سودآوری
سودآوري به توانايي واحد تجاري در كسب سود اشاره دارد. سودآوري نتيجه نهايي همه برنامهها و تصميمات مالي بنگاه تجاري می باشد. در این تحقیق متغیر سودآوری از طریق نسبت بازده سرمایه شرکت اندازهگیری می شود.
1-11 چارچوب کلی تحقیق
در فصل اول، ضمن ارائه کلیاتی از تحقیق، مسئله تحقیق، اهمیت، اهداف، فرضیه ها و قلمرو آن مورد بررسی قرار گرفت. همچنین در این فصل به بیان روش تحقیق و تعریف واژه های کلیدی تحقیق پرداخته شد.
فصل هاي بعد نیز به اين ترتيب خواهد بود كه، فصل دوم مروري فشرده بر ادبيات تحقيق دارد. در این فصل ضمن اشاره به مباحث تئوريك مطرح شده در رابطه با افشا و ساختار مالکیت، تاريخچه مختصري از تحقيقات انجام شده كه به نوعي با موضوع این مطالعه در ارتباط هستند، ارائه خواهد شد. در فصل سوم توضيحات تفصيلي راجع به روش تحقيق، متغیرها و نحوه اندازه گیری آنها و مدل‌هاي مورد استفاده در آزمون فرضيه ها ارائه شده و اهم روش‌هاي گردآوري اطلاعات مورد نیاز تحقیق و تجزيه و تحليل و محاسبات انجام شده مطرح خواهد شد. در فصل چهارم نیز با استفاده از اطلاعات جمع آوري شده، فرضيه هاي تحقيق مورد آزمون قرار خواهد گرفت و نهایتاً در فصل پنجم ضمن بيان خلاصه‌اي از فرآیند و روش تحقيق، نتايج آزمون فرضيات تحليل خواهد شد. همچنين در اين فصل تلاش می شود با توجه به نتایج حاصل از پژوهش، پيشنهادات کاربردی و همچنین پیشنهاداتی که میتواند در تحقيقات آتي مورد استفاده قرار گيرد، ارائه مي شود.
فصل دوم:
مبانی نظری و مطالعات پیشین تحقیق
2-1 مقدمه
گزارشگری مالی و افشا از موضوعات مهم مطرح در بازارهای سرمایه به شمار می‌رود که از یک سو کارایی و عملکرد بازار را بصورت مستقیم تحت تأثیر خود قرار قرار می‌دهد و از سوی دیگر در عملکرد هر شرکتي تأثير قابل توجهي دارد. هدف از ارائه این فصل بررسی مبانی نظری و پیشینه تحقیقات مرتبط با افشا در معنای عامل و افشای اختیاری در معنای خاص آن و همچنین تأثیر ساختار مالکیت و وضعیت سودآوری بر میزان افشای اختیاری می باشد. بدین منظور در بخش اول ابتدا مفهوم افشا و مبانی نظری مرتبط با آن تشریح گردیده و سپس انواع افشا و تئوری های مربوط به هر یک از آن ها بیان می گردد. در بخش دوم نیز به بررسی ساختار مالکیت و سودآوری و تأثیر هر یک آن بر میزان افشای اختیاری شرکت ها پرداخته خواهد شد. در انتها نیز خلاصه ای از تحقیقات صورت گرفته در ایران و دیگر کشورها که بطور مستقیم و یا غیرمستقیم با موضوع تحقیق مرتبط هستند و نتایج بدست آمده از آن ارائه می شود.
2-2 افشا و مفهوم آن در حسابداری
در سطح معنايي، افشا به معني انتشار اطلاعات است، اما حسابداران اغلب تمايل به استفاده محدود از اين واژه دارند. در ادبیات مالی انتقال و ارائه اطلاعات اقتصادي اعم از مالي و غير مالي، كمي يا ساير اشكال اطلاعات مرتبط با وضعيت و عملكرد مالي شركت را افشا می گویند. افشا در حسابداري واژه اي فراگير است و تقريياً تمامي فرآيند گزارشگري مالي را در برمي گيرد. افشا در صورتي كه به واسطه يك منبع مقرراتي و وضع كننده قوانين الزامي شده باشد، افشاي اجباري گفته مي شود و در صورتي كه افشاي اطلاعات تحت تأثير قوانين خاصي نباشد، افشاي اختياري تلقي مي شود. همچنين، افشا به طور ضمني بيانگر ارايه حداقلي از اطلاعات در گزارشهاي شركت است به نحوي كه بتوان به وسيله آن ارزيابي قابل قبولي از ريسك ها و ارزش نسبي شركت به عمل آورد و كاربران اطلاعات را در اين زمينه ياري نمايد. (سجادی و همکاران، 1388، ص 52).
در مباحث تئوریک حسابداری افشا از دو جنبه، افشای محافظتی و افشای اطلاعاتی مورد بررسی قرار گرفته است. کمیسیون اوراق بهادار امریکا، افشای محافظتی را به علت برخورد غیرعادلانه با سرمایه گذاران معمولی که برای خرید اوراق سهام شرکت ها به بازار بورس مراجعه می کنند برقرار کرده است. این کمیسیون اعتقاد دارد که باید حداقل افشایی صورت گیرد تا سرمایه گذاران معمولی با اندوخته اندک دچار ضرر و زیان ناشی از عدم اطلاعات کافی نشوند. از طرف دیگر افشای اطلاعاتی برای انجام تجزیه و تحلیل های سرمایه ای مفید هستند. لذا در سالهای اولیه کمیسیون نامبرده تأکید بر افشای محافظتی داشت و اکنون به افشای اطلاعاتی نیز توجه دارد. اینکه قانون اوراق بهادار امریکا شرط عضویت در بورس را ارایه اطلاعات در مورد صادرکننده سهام، اوراق بهادار فروش رفته، اطلاعات مربوط به توزیع کنندگان و تضمین کنندگان سهام و همچنین اطلاعاتی در مورد مدیران، مقامات رسمی و سهامداران عمده شرکت متقاضی عضویت قرار داده یک افشای محافظتی به حساب می آید. بررسی پیشینه استانداردگذاری در مورد افشا، نشان می دهد که پس از اطمینان از افشای محافظتی اکنون هیأت های استانداردگذار به دنبال
