مثلاً برخی از مدافعان علم دینی، گاه بر مبانی فلسفه ای تکیه می کنند که علم را بیشتر، امری فرهنگی معرفی می کند تا امری معرفتی. این تلقی ناخوداگاه آنها را به وادی نسبیت گرایی می کشاند. همچنین گاه دین، خواسته یا ناخواسته، محدود در ارزش ها و یا منحصر در متون نقلی معرفی می شود. (سوزنچی، 1389، ص. 64 ).
در ادامه این فصل ابتدا مروری مختصر بر زندگی و نظرات متفکرین سنت گرایی می اندازیم و سپس به توضیح علم دینی از نظر سنت گرایی می پردازیم.
فیلسوفان سنت گرا
1 – رنه گنون6
در مورد نخستين بخش زندگى رنه گنون، اطلاعات ما بسيار اندك است؛ زيرا او فردى بسيار كمسخن بود. واقعگرايىاش كه يكى از وجوه عظمت اوست، سبب شد كه به خطرات ذهنيتگرايى و خردگرايى در جهان متجدد پى ببرد، و از سوى ديگر، شايد او را به جايى بسيار دور سوق داد. در هر حال، او از سخن گفتن درباره خويش ابا داشت. از زمان مرگش كتابهاى زيادى دربارهاش نوشته شده است و مؤلفان، بىشك از اين كه نتوانستهاند درباره او به اطلاعات وافرى دستيابند، غالباً احساس سرخوردگى فراوان كردهاند. (عزیزاللهی، 1386، ص. 146 ).
نگاه رنه گنون به هستي، نگاهي ديني است. وي هستي و جهان را داراي هدف ميداند که توسط حقيقتي مطلق، خلق شده است؛ حقيقتي که در رأس سلسله مراتب است که کثرات همه از او سرچشمه مي گيرند. اما از آن جا که وحدت منشأ همه آنهاست تمايزات احتمالي آنها در يگانگي ذات مطلق ناپديد ميشود؛ زيرا او واقعيت مطلق و حقيقت تام است و هيچ چيز نميتواند بيرون از او باشد. از نظر گنون، سنتها نيز همه از اين حقيقت مطلق نشأت ميگيرند. بنابراين همه آنها در توحيد مشترکند و در ظاهر تفاوت پيدا ميکنند؛ آن هم به سبب شرايط زماني و مکاني مختلف است و گرنه اصل و اساس تمام آنها ذات يگانه است. مراد گنون از سنت، عادات ساده و بدون ارزش نيست، بلکه مراد وي آن چيزي است که در اديان وجود دارد. اولين بحراني که رنه گنون به آن اشاره ميکند بحران دور شدن از سنت است. منظور وي از سنت، عادت ساده و بدون ارزش نيست، بلکه مراد وي آن چيزي است که در اديان وجود دارد. ضديت با سنت که در غرب شروع شد ميبايستي در آن واحد، تغيير روحيه عمومي و تخريب همه سازمان هاي سنتي در غرب را هدف خود قرار دهد؛ بنابراين از آن پس، سازمانهايي که با روحیه جديد همآهنگ نبودند از بين رفتند. (همان، ص. 148 ).
گنون در كتاب بحران د‌نياي متجدد مي‌گويد:
«شهود عقلاني در تمدن‌هايي كه ويژگي سنتي دارند، همچون اصلي تلقي ميشود كه ساير امور را مي‌توان بدان منتسب دانست. شهود عقلاني که تنها توسط دانش متافيزيكي قابل كسب است، متعلق به عقل محض است و بالاتر از عقل جزئي است. امروزي‌ها كه از هيچ چيز وراي عقل جزئي اطلاعي ندارند، حتي قادر به (دستیابي) تصوري از آن هم نيستند؛ حال آنكه تعليمات دوران باستان و قرون وسطا نه تنها به وجود شهود عقلاني قایل بودند، بلكه به حاكميت آن بر جميع قواي عقلاني نيز معتقد بودند». اين نكته بيانگر آن است كه چرا قبل از دكارت «راسيوناليسم» وجود نداشت. (گنون، 1975، ص. 36 ).
2 – فریتیوف شوآن7
فریتیوف شوآن از پدر و مادر آلمانی در بازل سوئیس در سال 1907 متولد شد، پدر وی نوازنده بود علاوه برموسیقی هنرهای مانند ادبیات شرق و اروپا نیز توانایی داشت. در مولوز فرانسه شوآن با آثار رنه گنون و شهودها و اصول متافیزیکی وی که افکار شوآن را مورد تائید قرار میداد آشنا شد. شوآن در سال 1932برای اولین بار به الجزایر سفر کرد. در نتیجه این سفر شوآن برای اولین بار با یک تمدن سنتی و همچنین با تمدن اسلامی آشنا شد. (نصر، 2005، صص. 2-1 ).
فریتیوف شوآن، که پس از در آمدن به دین اسلام نام شیخ عیسی نورالدین احمد را برای خود برگزید، در اولین ساعات صبح پنجم ماه می 1998 در خانه اش در بلومینگتون در ایالت ایندیانای امریکا درگذشت. (فروزان، 1388، ص. 94 ).
2-1- حکمت خالده از نظرشوآن
از دیدگاه سنت گرایان، تمام ادیان دارای وحدت درونی هستند. نخستین بار شوآن از آن به عنوان وحدت متعالی ادیان یاد کرد. به تعبیر دیگر ایشان معتقد است که ادیان بیش از یک حقیقت و گوهر ندارند. تنها شرایط تاریخی و اجتماعی موجب شده تا این دین و حقیقت و یا سنت واحد، چهره ها و یا قالب های متفاوت به خود بگیرد. در واقع تکثر ادیان به جهت سیر تاریخی بوده، نه به جهت باطن و گوهر دین و آن در نزد خدا از وحدت برخوردار است. بنابراین از منظور ایشان از وحدت متعالی ادیان این است که در واقع، تمامی ادیان در نزد خداوند، یک دین و یک سنت بوده و از تکثر برخوردار نیست. (قزی، حسنی، 1391، ص. 116 ).
سنت گرایان معتقد هستند بالاترین مرتبه یعنی مرتبه حقیقت الحقایق است و چون امری متعالی است از آن به وحدت متعالی ادیان تعبیر می شود. وی سنت را امری واحد، بی زمان و بی مکان می داند و از آنجا که با دین پیوندی وثیق دارد، دینی که منشأ سنت است نیز امری واحد وجهانشمول خواهد بود. (امامی جمعه، طالبی، 1391، ص. 41 ).
با بیان این مطلب می توان اصول اساسی حاکم جریان وحدت متعالی ادیان را بر سه پایه ترسیم کرد:
الف . همه ادیان عمده از منبعی الهی برخوردارند.
ب . این ادیان در باطن یکسان و در ظاهر متفاوت هستند.
ج . رد پای حکمت جاودان اصیل را می توان در این ادیان پیداکرد. (همان، ص. 41 ).
2-3- وحدت باطنی و کثرت ظاهری ادیان
تمایز بین ابعاد یا وجوه ظاهر و باطن دین، موضوع بحث عرفان شوآن را تشکیل می دهد. به نظر شوآن دین از سرچشمه حقیقی نشأت می گیرد که از یک سو، متعالی و کاملاً در فراسوی موجودات است و از سوی دیگر، در مرکز موجودات قرارگرفته است. ایشان شریعت را به لحاظ باطنی، یا از حیث گوهر مطلق می داند، اما از حیث ظاهر یا صدف، تبدیل مجموعه ای از احساسات به مجموعه ای دیگر است که ضرورتاً درسطح عالم انسانی نسبی می باشد. خداوند، ادیان مختلف و متعددی به وجود آورده است تا به این طریق ابعاد مختلف اسماء و صفات خویش را نمایان سازد. هر سنت و جنبه ای از الوهیت تأکید می کند. بنابراین کثرت ادیان نتیجه مستقیم غنای نا متناهی وجود الهی است. (قزی،حسنی،1391، ص. 118 ).
2-4- حکمت جاویدان اصیل
کثرتی که در عالم هستی و ادیان مشاهده می کنیم، کثرتی صوری است که متعلق به موجودات این عالم و ظاهر ادیان است. اما در واقع حیقت الحقایق که همه مراتب دیگر واقعیت تجلی اویند، واحد است. شوآن معتقد است که حقی فوق حق حقیقت وجود ندارد. اختلافات سنت ها شک و تردیدهایی را دامن می زند، حکمت جاویدان به کسانی که ایمانشان متزلزل است، امکان می دهد که ظرف وجودشان ظرفیت اعتقاد به خدا و تمام برکات حاصل از آن را بازیابد. (همان، ص. 118 ).
از ديد شوآن، اديان در امر مطلق كه همان رأس هرم هستي است، در كنار يكديگرند و با دور شدن از رأس هرم، فاصله‌ها و اختلاف‌ها نیز بروز مي‌كنند. اديان از لحاظ باطني، حقيقي تلقي مي‌شوند؛ ولي از لحاظ ظاهري، هيچ ديني اعتبار مطلق ندارد. در نگاه سنت‌گرایان، هر دین برای پیروان آن دین، مطلق است و باید چنین باشد. اما پیروان هر دین، نباید دچار حصرگرایی شوند. شوآن در این‌باره می‌گوید:
«ادعای ظاهرگرا، مبنی بر داشتن انحصاری حقیقت واحد یا حقیقت صرف، خطایی محض و آشکار است و در واقع هر حقیقت ضرورتاً صورتی مفروض دارد که متعلق به جلوه خاص خود است و همچنین از جهت متافیزیکی ممتنع است که هر صورتی از ارزش بی‌همتایی برخوردار باشد که بتواند سایر صور را طرد کند؛ زیرا هر صورتی، محدودیت را همراه با خود دارد و نمی‌تواند تنها جلوه ممکن از آنچه جلوه‌گر می‌شود، باشد». (شوآن، 1984، ص. 17 ).
تفکرحقانیت و وحدت درونی تمام ادیان و بهره همه آنها از یک حقیقت و حقانیت، اولین بار به صورت تفکری منسجم و نظام مند توسط فریتیوف شوآن مطرح شد که حاصل آن، نظریه «وحدت متعالی ادیان» است که درکتاب وی ترسیم شده است. این جریان در دوران معاصر در آمریکا، بیشتر به «سنت گرایی» و در فرانسه به «حکمت جاویدان» شهرت دارد. (قزی،حسنی،1391، ص. 106 ).
تمایز میان ظاهر و باطن دین، در واقع همان تمایز میان شریعت ظاهری و طریقت باطنی است که به خوبی بیانگر دیدگاه شوآن در باب تعدد و وحدت ادیان است و مرز اختلاف و اشتراک ادیان را از نظر او نشان می دهد. به این معنا که شوآن در نظریه اش، مرز اختلاف و اشتراک یا مرز کثرت و وحدت ادیان را با تفکیک میان شریعت و طریقت در هر دین نشان می دهد از نظر او ادیانی همچون دین هندو، دین بودا، یهودیت، اسلام و… را یک خط عمودی از یکدیگر جدا نمی کند بلکه خط افقی، هر کدام از این ادیان را به دو بخش تقسیم می کند: یکی طریقت باطنی آن دین که در بالای خط افقی قرار می گیرد و وجه اشتراک آن دین با ادیان دیگر است و دیگری شریعت ظاهری آن دین که در زیر خط افقی قرار دارد و بیانگر وجه اختلاف آن دین با ادیان دیگر است. (قربانی، 1392، ص. 266 ).
شوآن در این باره معتقد است که تصوف، كامل‌ترين تأييد بر آن حكمت جاوداني است كه در قلب تمامي اديان جاي دارد. شوآن در اين‌باره مي‌گويد:
طبيعت بشري به طور عام و عقل انساني به طور خاص را نمي‌توان جداي از پديده دين درك كرد؛ چراكه دين، به كامل‌ترين و مستقيم‌ترين طريق، ويژگي‌هاي آن ها را نشان مي‌دهد. اگر ما بتوانيم سرشت متعالي وجود انساني را درك كنيم، از آن طريق مي‌توانيم ذاتيات وحي، دين و سنت را دريابيم و در اين‌صورت، امكانات، ضرورت و حقيقت آنها را مي‌فهميم. ما نمي‌توانيم دين خاص را فقط از راه ظواهر (تعاليم و شعائر) يا متون مقدس آن درك كنيم؛ بلكه با درك ذاتيات بي‌صورت آن، به كنه آن دين پي مي‌بريم و به‌عبارتي ديگر، معناي تكثر و اختلافات آنها را در مي‌يابيم. اين عرصه عرفان «دين خالد» است كه در آنجا تعاليم «جدلی الطرفين» (تناقضات عارضي عقايد ديني) تشريح شده، حل مي‌شوند. (شوآن، 1965، ص. 142 ).
3- سید حسین نصر
سيدحسين نصر در سال 1312 در تهران به دنيا آمد. پدرش سيد ولياللّه نصر پزشكي مشهور، نماينده مجلس، وزير فرهنگ و رئيس دانشكده ادبيات دانشگاه تهران بود. مادر وي از نوادگان شيخ فضلاللّه نوري بود كه در تنها مدرسه متوسطه دختران آن زمان كه بالاترين سطح آموزشي براي زنان به شمار ميآمد تحصيلكرده بود و در مؤسسات اجتماعي مربوط به امور زنان فعاليت داشت. نصر از سال 1984 تاكنون استاد مطالعات اسلامي دانشگاه جورج واشنگتن بوده است و به عنوان فيلسوفي سنّتگرا شناخته ميشود كه در كشورهاي مختلف به ايراد سخن ميپردازد و قريب 50 كتاب و 400 مقاله به زبانهاي فارسي، انگليسي، فرانسه و عربي نگاشته است. البته تعداد قابل توجهي از مهمترين آثار دكتر نصر به فارسي ترجمه شده و برخي از آنها نيز مورد نقد و ارزيابي قرار گرفته است. (نصر، 1383، ص. 88 ).
3-1- سنت گرایی علم دینی سیدحسین نصر
آراء نصر پیرامون سبک زندگی مدرن به شکل عام و سبک زندگی جوانان به شکل خاص، بر آراء دین شناسانه او استوار است. نصر به عنوان یکی از سنت گرایان معاصر امکان هرگونه جمعی بین دین و مدرنیته (تجدد) را نفی می کند. از منظر وی این دو اساساً به دو ساحت متفاوت تعلق دارند و جمع بین آن دو در هیچ حوزه ای ممکن نیست. این تقابل به دلیل تعریف خاص از سنت و نسبت آن با دین از نگاه سنت گرایان است. (عالم زاده، 1389، ص. 60 ).
نصر در مورد سنت و به ویژه سنت در فلسفه اسلامی اینگونه بیان می کند که : «سنت در فلسفه اسلامی شامل عناصر وابسته به عرفان و تصوف است علاوه بر این عناصر شامل عناصر منطقی و عقلانی نیز می شود. نصر اینگونه بیان می دارد که فلسفه در شرق فقط یک مکتب فکری و یک رشته دانشگاهی نیست بلکه یک تحول درونی در وجود انسان است، که از طریق روشنایی(اشراق) و شهود می توان بدان دست یافت. (سوری، پرس، 1996، ص . 2 ).
نصر بر این معتقد است که از نگاه سنت گرایان، انسان مخلوقی ممتاز و خداگونه است : اگر چه انسان بر روی زمین زندگی می کند، اما فقط زمینی نیست، بلکه در میان آسمان و
