فايل‌هاي ديگر را مي‌دهد” (پاک نظر، 1383: 464). ويروس‌ها به گونه‌اي طراحي مي‌شوند که با اجراي برنامه‌هاي مفيد و قانوني در رايانه اجرا شده و تا زماني که عملکرد و پيشرفت آن‌ها جلوگيري نشود فعال باقي مي‌مانند و به اعمال مخرب خود ادامه مي‌دهد.
1-7-1-5- کرم‌هاي رايانه‌اي
کرم‌هاي رايانه‌اي،9 گونه‌اي از مهم‌ترين بدافزارهاي مخرب رايانه‌اي هستند که شباهت زيادي به ويروس‌هاي رايانه‌اي دارند؛ اما با اين تفاوت که قابليت توليد مثل و انتشار خود به خود را در منابع آلوده شده در عرض چند ثانيه دارند. به عبارتي ديگر کرم‌هاي رايانه‌اي عبارت‌اند از:
“برنامه‌اي که خود را در کامپيوترها، به طور معمول با ايجاد نسخه‌هايي از خود در حافظه منتشرمي کند. اين برنامه که گاه در بخش‌هاي جداگانه نوشته مي‌شوند به طور مخفيانه يا به عنوان شوخي و يا به منظور آسيب رساندن يا از بين بردن اطلاعات به سيستم يک کامپيوتر ميزبان وارد مي‌شوند” (همان: 496).
1-7-1-6- اسب‌هاي تروجان
اسب‌هاي تروا،10 يکي از گسترده‌ترين منابع تهديد‌کنند? فضاي سايبر هستند. اين برنامه‌ها با ويروس‌ها و کرم‌هاي رايانه‌اي يک تفاوت اساسي دارند و آن در شيو? انتشار آن‌ها است و همانند کرم‌هاي رايانه‌اي قابليت تکثير خود به خود را ندارند. بلکه توسط برنامه‌نويسان، در قالب برنامه‌هاي رايگان که اغلب کاربران در جستجوي منابع بدون هزينه هستند پنهان شده و با نصب و راه‌اندازي در رايانه به اعمالي از قبيل جاسوسي، تخريب و سرقت داده‌هاي رايانه‌اي اقدام مي‌کنند. در فرهنگ واژگان اينترنت و شبک? مايکروسافت، اسب‌هاي تروجان اين گونه تعريف شده‌اند:
“يک برنام? ويران‌کننده که خود را به شکل يک بازي، برنام? کمکي يا کاربر نمايان مي‌کند. هنگام اجراي اين برنامه، برخلاف ظاهري که بيانگر انجام عملي مفيد است، سيستم کامپيوتر دچار آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري خواهد شد” (پاک نظر، 1383: 436). مهم‌ترين تروجان ها عبارت اند از:
“1. تروجان‌هاي مديريت از راه دور: به هکرها اجاز? دسترسي به ديسک سخت رايانه را مي‌دهد. 2. تروجان‌هاي رمز عبور: به جستجوي رمزهاي عبور رايانه‌ها مي‌پردازد و سپس آن‌ها را به فرد مهاجم مي‌فرستد. 3. کي‌لاگرها: اقدام به ثبت فعاليت‌هاي قرباني مي‌پردازد و آن‌ها را به سازند? آن مي‌فرستد.4. تروجان‌هاي ويران‌گر: حذف يا قفل کردن پرونده‌هاي يک سيستم از جمله فعاليت‌هاي آن‌ها است. 5. تروجان‌هاي بالابرند? امتياز: اين تروجان‌ها با نفوذ در سيستم مديريت اصلي يک رايانه مزيت‌هاي بيشتري را براي دسترسي به شخص مهاجم فراهم مي‌کند” (Rohas, 2002: 5) .
1-7-1-7- امنيت رايانه‌اي
امنيت رايانه‌اي،11 فرايندي است که سعي دارد با بررسي نقاط ضعف سيستم‌هاي رايانه‌اي به ايمن نمودن هرچه بيشتر سيستم‌هاي مذکور اقدام کند و از عواملي که سلامت سيستم را به خطر مي‌اندازد جلوگيري نمايد. به عبارت ديگر، اصطلاح امنيت رايانه‌اي عبارت است از:
“فن‌آوري به کار رفته در ايمن سازي يک سرويس در مقابل دسترسي غير مجاز به داده‌هايي که در اختيار دارد يا در مقابل آن‌ها مسئول است” (پاک نظر، 1383: 382).
1-7-2- اصطلاحات حقوقي مرتبط
به منظور درک و آشنايي بهتر با مفاهيم مورد بحث در اين پايان‌نامه، علاوه بر مفاهيم رايانه‌اي که قسمت عمده‌اي از بحث را به خود اختصاص داده‌اند، اصطلاحات حقوقي نيز که با موضوع تروريسم سايبري تطبيق داده شده و همچنين ديگر موضوعات مرتبط پرداخته مي‌شود.
1-7-2-1- بزه‌هاي رايانه‌اي
با توجه به اين که مبنا و بستر جرايم رايانه‌اي، فضاي مجازي يا سايبر است، ضروري است که به تبيين جرايم رايانه‌اي و انواع آن پرداخته شود. امروزه بزه‌هاي رايانه‌اي، يک معضل اساسي براي جوامع پيشرفته و مبتني بر فناوري‌هاي ديجيتال شده است. در خصوص تعريف جرايم رايانه‌اي، هنوز تعريف منسجم چه در سطح داخلي کشورها توسط حقوق‌دانان و در سطح بين‌الملل نيز ارائه نشده است. اين عدم انسجام در تعريف بزه‌هاي رايانه‌اي، تابع علل متعددي است که عمده‌ترين آن‌ها ناشي از عدم برخورداري يکسان کشورها از فناوري‌هاي رايانه‌اي و پيچيده بودن ماهيت آن‌ها به دليل متنوع بودن حوز? ارتکاب بزه‌هاي مذکور در حوزه‌هايي از قبيل جرايم عليه اموال يا اشخاص و غيره… است. در زمين? تعريف جرايم رايانه‌اي، مي‌توان به تعاريف ارائه شده در اين زمينه اشاره نمود. فرهنگ تشريحي اصطلاحات کامپيوتري مايکروسافت، جرايم رايانه‌اي را اين گونه تعريف نموده است: “استفاد? غيرمجاز از رايانه، اعم از اين که اعمال غير قانوني به منظور سرگرمي ارتکاب يافته باشد، مثل عمل يک نفوذگر يا به قصد سود بردن مانند استفاده از رايانه توسط يک سارق” (پاک نظر، 1383: 167).
حقوق‌دانان برجسته‌اي همچون”فرنل”12 جرم رايانه‌اي را شامل “آن دسته از جرايمي مي‌داند که در حوز? فضاي سايبري و شبک? جهاني اينترنت، با کمک رايانه يا جرايم متمرکز بر رايانه ارتکاب مي‌يابند” (Furnell, 2002: 22). پروفسور شيک، جرم رايانه‌اي را هر فعل مجرمانه‌اي مي‌داند که رايانه در آن يا هدف جرم است يا وسيل? جرم (دژباني، 1373: 158-157). در جايي ديگر، يکي از متخصصان حوز? جرايم رايانه‌اي، اين گونه جرايم را چنين تعريف نموده است: جرم رايانه‌اي شامل هر رفتار ممنوع و غيرقانوني است که به وسيل? رايانه ارتکاب مي‌يابد و در ارتباط با کاربرد آن است. (Garner, 2004: 399)
سازمان‌ها و اسناد بين‌المللي متعددي به حوزه بزه‌هاي رايانه‌اي و چالش‌هاي نوين مربوط به آن‌ها پرداخته‌اند. عمده‌ترين سازمان‌هاي بين‌المللي و منطقه‌اي که بزه‌هاي رايانه‌اي را مورد توجه قرار داده‌اند و به نوعي درگير بزه‌هاي سايبري هستند، عبارت اند از: كميت? وزراي شوراي اروپا، سازمان پليس جنايي بين‌الملل، سازمان همکاري و توسع? اقتصادي، سازمان ملل متحد، انجمن بين‌المللي حقوق جزا،13 سازمان کشورهاي آمريکايي14، گروه هشت، اتحادي? کشورهاي جنوب شرق آسيا، ناتو، اتحادي? آفريقا، اتحادي? عرب و سازمان همکاري شانگهاي.
در خصوص تعريف بزه‌هاي رايانه‌اي توسط سازمان‌هاي مذکور، مي‌توان به تعريف ارائه شده از سوي سازمان همکاري و توسع? اقتصادي15 اشاره نمود. اين سازمان اولين نهاد بين‌المللي است که براي مقابله با مشکلات و معضلات جرايم رايانه‌اي در سال 1977 گام برداشت. سازمان مذکور، در سال 1983 به تعريف بزه‌هاي رايانه‌اي اقدام نمود که از زمر? نخستين و مشهورترين تعاريف است و جرايم رايانه‌اي را به “هر رفتار غيرقانوني، غيراخلاقي و غيرمجاز افراد در ارتباط با پردازش‌هاي خودکار و انتقال داده با استفاده از سيستم‌هاي رايانه‌اي و شبکه‌اي تعريف کرده است” (باستاني،1390: 30).
1-7-2-1-1- ويژگي بزه‌هاي رايانه‌اي
فضاي سايبر، محيط جديدي را براي فعاليت بزهکاران? افراد فراهم آورده است. اين محيط با ويژگي‌هايي که دارد، بزه‌هاي رايانه‌اي را همراه با مزاياي ديگر خود به همراه داشته است. با آشنايي در خصوص چگونگي ارتکاب و مشخصه‌هاي بزه‌هاي رايانه‌اي، مي‌توان به روش‌هاي پيشگيري و مقابله با بزه‌هاي مذکور و جلوگيري از بزه‌ديدگي دوبار? افراد پي برد. بنابراين در ذيل به عمده‌ترين مشخصه‌هاي بارز بزه‌هاي رايانه‌اي و مطلوبيت آن‌ها براي بزهکاران از جمله تروريست‌هاي سايبري اشاره مي‌گردد.
1-7-2-1-1-1- صرفه جويي در وقت و قابليت تکرار فراوان
با گسترش تکنولوژي و فراگير بودن دانش رايانه در سرتاسر جهان، دسترسي مردم به سيستم‌هاي رايانه‌اي در سال‌هاي اخير چندين برابر شده است. همين خصيص? فراگير بودن، باعث شده اغلب نيازهاي روزمره با استفاده از فضاي مجازي برطرف گردد. کساني که قصد ارتکاب اعمالي را دارند که ضد هنجارهاي جامعه و قانون هستند، از طريق دنياي مجازي سريع‌تر و مطمئن‌تر به اهداف خود مي‌رسند؛ به عنوان مثال با استفاده از چند کد دستوري، مي‌توان از حساب بانکي يک شخص وجهي را به حساب بانکي ديگر انتقال داد. اما اگر دنياي مجازي را با دنياي عيني مقايسه کنيم چه بسا عمل مذکور غيرقابل ارتکاب يا با گذشت زمان طولاني انجام مي‌پذيرد. همين آسودگي و صرف زمان کمتر باعث تشويق جنايتکاران به ادامه و تکرار عمل مجرمان? خود مي‌شود (جلالي فراهاني، 1385 الف: 92).
1-7-2-1-1-2- عدم آگاهي قربانيان از بزه‌ديدگي
در اکثر موارد، بزه‌ديدگان جرايم رايانه‌اي از وضعيت خود که به عنوان مثال در اثر حملات سايبري سيستم رايانه به ويروس آلوده شده باشند يا در جايي که هکرها در سيستم نفوذ کرده باشند آگاه نيستند. اين مسئله در ارتباط سازمان‌ها و شرکت‌ها به مراتب شديدتر است زيرا کمتر از سيستم‌هاي تشخيص نفوذ استفاده مي‌کنند (باستاني، 1390: 35).
1-7-2-1-1-3- سهولت در از بين بردن آثار وقوع جرم و بالا بودن رقم سياه بزهکاري
کساني که در اين حوزه‌ها مرتکب جرم مي‌شوند؛ داراي تخصص بالاتري بوده و از دانش کافي برخوردارند؛ لذا هنگام ارتکاب اعمال مجرمانه سعي و اقدام به حذف رد پاهاي خود در محيط سايبري مي‌کنند. هرچند با تکيه بر بعضي فناوري‌هاي نوين مي‌توان اطلاعات را دوباره به دست آورد اما همين مهارت آن‌ها باعث وقفه در عمليات‌هاي بازرسي و پيگيري تيم‌هاي متخصص مي‌شود. نکت? ديگري که در اين جرايم از اهميت بالايي برخوردار است، حيثيت و وجهه‌اي است که افراد يا شرکت‌هاي معتبر و بانک‌ها با آن روبرو هستند که در اکثر جرايم به دليل حفظ موقعيت و جلوگيري از تشويش اذهان مشتريان خود، اقدام به گزارش اين گونه جرايم نمي‌کنند که همين دليل منجر به بالا رفتن رقم سياه جرايم و عدم وجود آمارهاي جنايي دقيق و در نهايت عدم برخورد مناسب از لحاظ قضايي با اين گونه از بزهکاران باشيم (خداقلي، 1383: 35).
1-7-2-1-1-4- فراملي بودن و عدم نياز به محل ارتکاب مشخص
جرم رايانه‌اي شكل تازه‌اي از جرم‌هاي فراملي است و محدود? بالقو? آن به همان گستردگي سيستم‌هاي ارتباطي بين‌المللي وسيع‌تر مي‌شود. شبک? اينترنت و به طور کلي فضاي مجازي اين امکان را به مجرمان مي‌دهد که در هر کجا از دنيا که باشند و در هر زمان با استفاده از شبک? يکپارچ? اينترنت به اهداف شوم خود برسند. به عنوان مثال در جرايم امنيتي و تروريستي که مجرمان در صدد انعکاس هرچه بيشتر اقدامات خود هستند، فضاي مجازي، محيط مطلوبي براي اين گونه اقدامات است؛ زيرا که هر اختلالي در آن به خوبي انعکاس جهاني داشته و به راحتي اعتبار يک کشور يا مجموع? خاصي را لکّه‌دار مي‌کند (رضوي، 1386: 123).
1-7-2-1-1-5- تنوع مرتکبان و گستردگي حجم خسارات حاصله
امروزه با همه‌گير شدن اينترنت، اين فرصت براي همه افراد جامعه وجود دارد که با کمترين صرف وقت و با استفاده از نرم افزارهاي آموزشي قابل دسترس، انواع شيوه‌هاي نفوذ در سيستم‌ها را آموزش ببينند. بنابراين نمي‌توان گفت که در جامع? امروزي، استفاده از فضاي مجازي و به تبعيت آن، بزهکاران اين حوزه افراد خاصي هستند. نکت? ديگر اين است که با توجه به گسترش دولت الکترونيک در سال‌هاي اخير در ايران و کشورهاي جهان، ارتکاب جرم با استفاده از رايانه خسارات سنگيني را به حوزه‌هاي اقتصادي، امنيتي، فرهنگي و… تحميل مي‌کند (وارن و هاجينسون، 1382: 21).
1-7-2-1-1-6- داراي حيثيت عمومي و خصوصي بودن
جرايم رايانه‌اي داراي هر دو خصيص? عمومي و خصوصي بودن هستند؛ به اين صورت که از يک طرف در رابطه با دولت و فضاي عمومي جامعه و از طرف ديگر به اشخاص حقيقي يا حقوقي خصوصي خسارت مادي و معنوي وارد مي‌کنند.
1-7-2-1-1-7- دشوار بودن تعيين صلاحيت کيفري
يکي از چالش‌برانگيزترين مشکلات در حوز? جرايم رايانه‌اي، به خصوص در جرايمي که داراي خصيصه و منشأ فراملي هستند، تعيين صلاحيت محاکم و دولت‌هايي است که يا جرم در خاک آن کشور اتفاق افتاده يا اين که نتيج? جرم در کشور مزبور واقع شده است. جرايم سايبري با توجه به اين که در سرتاسر جهان قابليت ارتکاب را دارا هستند، منجر به بروز مشکلاتي نظير تعارض در صلاحيت محاکم مي شود. (رضوي، 1386: 125).
1-7-2-2- بزهکاري سايبري
به دنبال گسترش فضاي سايبر در زندگي و فعاليت‌هاي روزمره، بزهکاران
