هدر رفتن آب با کاهش هدایت اپیدرمی (روزنه ای و عدسی)، کاهش جذب نور از طریق لوله ای شدن یا تاخوردن برگها، و کاهش سطح برگ برای پایین آوردن میزان تبخیر (باسرا، 1997). در شرایط تنش خشکی، گیاهان با متعادل کردن حفظ آماس و کاهش هدر رفتن آب زنده می مانند. مکانیزمهای تحمل به خشکی عبارتند از حفظ آماس از طریق تنظیم اسمزی (فرایندی که باعث تجمع مواد محلول در سلول می گردد)، افزایش اتساع پذیری سلول، کاهش اندازه سلول و تحمل در برابر آب کشیدگی از طریق مقاومت پروتوپلاسمی (نوروزی، 1383).
درسيستمهايکشاورزيفشرده،موادآليو در پیآنعناصرغذايي خاکبه سرعتتخليهميشوند.به همین دلیل جهتدستیابی بهعملکردمطلوبنيازبهجايگزينيعناصرغذايي ميباشد.مطالعاتبلندمدتنشاندادهکهاستفاده مفرطازکودهايشيمياييعملکردگياهانزراعيرا کاهشميدهد. اينکاهش عملکردنتيجهاسيديشدنخاک، کاهشفعاليتهايبيولوژيک خاک،افتخصوصياتفيزيکي خاکوعدموجودعناصرغذاييميکرودرکودهاينيتروژِن،فسفروپتاسيمميباشد (آددیران و همکاران، 2004؛ صباحی، 2006). به نظر بسیاری از محققان از گزینه های مناسب که میتواند بدون تخریب محیط زیست، باروری خاک و نهایتاً افزایش عملکرد گیاهان را تضمین کند استفاده از کودهای بیولوژیک است. در دنیا مطالعات زیادی در زمینه جبران کمبود نیتروژن از راه هایی غیر از کاربرد کودهای شیمیایی؛ مانند آغشته کردن بذور با میکروارگانیسم هایی همچون ازتوباکتر صورت گرفته است (فصیحی و همکاران، 1385).
تنش،نتیجهروندغیرعاديفرایندهايفیزیولوژیکاستکهازتأثیریکیاترکیبیازعواملزیستی ومحیطیحاصلمی‌شود. تنشدارايتوانآسیبرسانیمی‌باشدکه بهصورتنتیجهیکمتابولیسمغیرعاديرويدادهوممکناستبهصورت کاهشرشد،مرگگیاهویا مرگبخشیازگیاهبروزکند. تولید محصول توسط تنشهای محیطی محدود میشود، براساس برآورد محققان مختلف، فقط 10 درصد از اراضی قابل کشت دنیا عاری از هرگونه تنش است، بهطور کلی، عامل عمده در اختلاف موجود بین عملکرد واقعی و عملکرد بالقوه، تنشهای محیطی هستند (مومنی، 1390).
دولت آبادیان و همکاران (2008) بیان کردند که ساليسيليكاسيد میتواندنقشمهميدرايجادمقاومتبهتنشهايمحيطيایفا کند. ساليسيليكاسيديكتنظيمكنندهيرشددروني ازگروهتركيباتفنليطبيعيميباشدكهدرتنظيم فرآيندهايفيزيولوژيكيگياهنقشدارد.القايگلدهي، رشدونمو،سنتزاتيلين، تأثيردربازوبستهشدنروزنهها وتنفسازنقشهايمهمساليسيليكاسيدبشمارميرود.ساليسيليكاسيد سببافزايشمقاومتبهخشکیدرگياهچههايگندم و همچنینسببايجاد تحمل به تنشخشکیدردولپهايها از جمله لوبیا نیز میگردد. ساليسيليكاسيدباعثطويلشدنسلولهاوهمچنين تقسيمسلوليميشودكهاينفرآیند با همکاریسايرتنظيم كنندهها ازجملهاكسينانجامميشود.
1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش
درتاميننيازهايروزافزونجمعيتدرحالرشد، بكارگيريروشهاينوينعلمي،امريضرورياست.بر ايناساسمديريتنظامهايكشاورزيبايدموردبازنگري جديقراربگيردونظامهاينوينيطراحيشوندكه اولويتآن هاپايداريدرازمدتو درعينحفظتوليددر كوتاهمدتباشد. از جمله این روش های نوین علمی، کشاورزی اکولوژیک می باشد، کهيكسيستمكشاورزيتلفيقي مبتنيبر اصولاكولوژيكيبوده ودرآن كيفيتمحصولاتمهمترازكميتآن هاست.نظامهاي كشاورزي اكولوژيكوكمنهادهميتوانندبهعنوانجايگزينيبراي سيستمهايرايجدرنظرگرفتهشدهوباعثتوسعه كشاورزيپايداروحفظسلامتمحيطزيستگردند (خرم دل و همکاران، 1387).
از زمان جنگ جهانی دوم کاربرد کودهای شیمیایی انقلابی در تولید محصولات زراعی به وجود آورد. افزایش تولید کودهای تجاری با قیمت کم، مصرف هر چه بیشتر این کودها را به ویژه در کشورهای در حال توسعه گسترش داد. از آن زمان تاکنون از این کودها به عنوان وسیله ای برای دستیابی به حداکثر عملکرد در واحد سطح استفاده میشود و کشاورزان به صورت مداوم سعی میکنند با رفع کمبود عناصر غذایی و استفاده از مدیریت صحیح، تولید محصول را به حد بالقوه ژنتیکی نزدیک کنند ولی مشکلات اقتصادی ناشی از افزایش رو به رشد هزینه کودهای شیمیایی از یک سو و مسائل زیستی محیطی مرتبط با مصرف غیراصولی این کودها از سوی دیگر تفکر استفاده از شیوه های زیستی تثبیت نیتروژن برای تقویت رشد گیاهان را قوت بخشیده است (عموآقایی و همکاران، 1382).
گرچهاستفادهازكودهايبيولوژيكدركشاورزي قدمتزياديداردوليبهرهبرداريعلميازاينگونهمنابع سابقهچندانيندارد.با وجود آن کهكاربرداينكودهادرچنددهه اخيركاهشيافتهولي امروزهباتوجهبهمشكلاتيكه مصرفبيرويهكودهايشيمياييبهوجودآورده اند، استفادهازآن هادركشاورزيمجددامطرحشدهاست و سعيبرآناستتاازپتانسيلارگانيسمهايخاكومواد آليبهمنظوربه حداکثر رساندنتوليددرضمنتوجهبهكيفيتخاك ورعايتبهداشتوايمنيمحيطزيستاستفادهگردد (فلاحی و همکاران، 1388). کاربردکودهايبیولوژیکبرايحفظتوازنبیولوژیکحاصلخیزيخاكبهمنظوربهحداکثررساندنروابط بیولوژیکمطلوبسیستمازاهمیتویژهايبرخورداراست.کودهايبیولوژیکبهموادجامد،مایعیانیمهجامدی اطلاق میشودکهدارايیکیاچندریزجاندارمفیدیامتابولیتهايآن هابودهوبهمنظور تأمینعناصرموردنیاز گیاه،حفظ سلامتگیاهویابهبودویژگی هايفیزیکیوشیمیاییخاكمورداستفادهقرارمی گیرند (توحیدی مقدم و همکاران، 1386). در ايران در سال‌هاي اخير و با تشكيل شوراي عالي توسعه كاربرد مواد بيولوژيك و استفاده بهينه از كود و سم و تأسيس بخش تحقيقات بيولوژيك خاك در مؤسسه تحقيقات خاك و آب كشور با هدف استفاده از ريز جانداران مفيد در جهت بهبود وضعيت تغذيه‌اي گياهان زراعي و باغي در سال 1374، همچنين تأمين اعتبارات تحقيقات در اين زمينه توسط آن شورا زمينه توسعه پژوهش، توليد و مصرف كودهاي زيستي در كشور فراهم شده است (صالح راستين، 1384).
از نظر اهميت، تنش خشكي دومين تنش غير زيستي است كه گياه نخود را تحت تأثير قرار مي‌دهد. كمبود آب، رشد رويشي و عملكرد را از طريق كاهش سطح برگ و فتوسنتز كاهش مي‌دهد و اين امر منجر به كاهش فتوسنتز جامعه گياهي مي‌گردد، اين كاهش به شدت تنش بستگي دارد (پور نجف، 1385). وقتي عملكرد دانه مد نظر است زمان بروز تنش از اهميت ويژه‌اي برخوردار ميباشد. تنش آب در طول مرحله گلدهي، گرده افشاني و يا نمو دانه ممكن است تعداد دانه‌هاي تشكيل شده را به شدت كاهش دهد (سرمدنيا و كوچكي، 1373).
امروزه با افزايش جمعيت و نياز به غذا و محدوديت منابع آب، ارزش اين ماده حياتي بيش از پيش روشن شده است. بهطوري كه بيشتر از آنچه افزايش عملكرد در واحد سطح مد نظر باشد افزايش عملكرد در واحد حجم آب مصرفي اهميت يافته است (فرج نیا، 1382). گزارش گردیده که سالیسیلیک اسید اثرات مهارکنندگی ناشی از تنش خشکی و شوری را در گندم کاهش میدهد (دات، 1998). اثر سالیسیلیک اسید بر تنش وابسته به نقش آن در مهار اتیلن است. تحقیقات نشان داده که احتمالاً اسید سالیسیلیک از طریق اثر بر بیوسنتز اتیلن باعث مقاومت گیاه به تنشهای محیطی میگردد (شاکیروا، 2003). گزارشات متعددی مبنی بر نقش اسید سالیسیلیک بر کاهش اثرات ناشی از تنشها وجود دارد. از جمله اسید سالیسیلیک با اثر بر روی آنزیم های آنتی اکسیدان مانند کاتالاز، سوپر اکسید دیسموتاز، پلی فنل اکسیداز، پراکسیدازها و متابولیتهایی مانند آسکوربیک اسید و گلوتاتیون، اثرات ناشی از تنش های خشکی، گرما و شوری را کاهش میدهد (الطیب، 2005). سنارانتا و همکاران (2002) نیز بیان کرد که اسید سالیسیلیک یک مولکول علامتی مهم برای میانجیگری پاسخ های گیاهان در برابر تنش های محیطی است.
بنابراین با توجه به مطالب ذکر شده اهمیت پژوهش در خصوص تاثیر مصرف سالیسیلیک اسید و کودهای زیستی بر عملکرد و اجزاء عملکرد نخود در شرایط آبیاری تکمیلی ضروری بهنظر میرسد.
1-4 اهداف پژوهش:
1-بررسی تاثیر سالیسیلیک اسید بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود.
2-بررسی تاثیر باکتری بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود.
3-بررسی تاثیر آبیاری تکمیلی بر عملکرد و اجزای عملکردنخود.
4-بررسی اثرات متقابل تیمارهای آزمایش بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود.
1-5 فرضیات پژوهش:
1- سالیسیلیک اسید بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود موثر است؟
2- باکتری بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود موثر است؟
3- آبیاری تکمیلی بر عملکرد و اجزای عملکردنخود موثر است؟
4- اثرات متقابل تیمارهای آزمایش بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود موثر است؟
فصل دوم
مروريبرادبیاتتحقیقوپیشینهتحقیق
2-1 تاريخچه
نخود در دنيا به اسامي مختلفي شناخته شده است در چندين ايالت هند به Chana خوانده مي‌شود. در انگلستان به نام‌هاي Bengal gram و Chick pea و در آمريكا به Garbanzo ياGarbanzo bean معروف است. در ايران نام‌هاي نخود زراعي، نخود سفيد، نخود ايراني و يا نخود به آن اطلاق مي‌شود (کوچکی و بنایان اول، 1373). به احتمال زياد نخود از نواحي جنوب شرقي تركيه و مناطق مجاور آن در سوريه منشأ گرفته است. در اين منطقه سه گونه وحشي يكساله از جنس Cicer يافت شده است كه ارتباط زيادي با نخود زراعي دارند. يكي از اين گونه Cicer reticulatum است كه مي توان آن را به عنوان جد نخود يا گونه‌اي كه با نخود داراي جد مشتركي‌بوده است در نظر گرفت (باقری و همکاران، 1376).
2ـ2 اهميت اقتصادي نخود
طبق آمار سازمان خواربار و كشاورزي (F.A.O) نخود در مقايسه با گندم از عملكرد كمتري برخوردار است ولي با وجود اين 2/1 درصد سطح زير كشت جهاني و 3 درصد از توليد جهاني را بخود اختصاص داده است و 15 درصد از سطح زير كشت جهاني و 13 درصد از توليدات جهاني كل حبوبات را بخود اختصاص داده است. در كشور نيز حبوبات با 1015000 هكتار سطح زير كشت، 89/9 درصد از اراضي زير كشت را دارا بوده و در اين ميان نخود 57/63 درصد سطح زير كشت حبوبات را به خود اختصاص داده است. از كل توليد حبوبات در كشور نخود با 16/43 درصد توليد در اين گروه محصولات در رتبه اول قرار گرفته است (اصغرزاده، 1375). از لحاظ تغذيه‌اي نيز نخود يك منبع پروتئيني ارزشمند در بسياري از نقاط شناخته شده است. گروه مشاوره پروتيئني آمريكا در سال 1973 طرح‌هاي اصلاح حبوبات را در زمره تحقيقات حياتي و مهم معرفي كرده است. برطرف كردن نقص پروتيئني غلات از طريق افزودن پروتئين حبوبات، يكي از بهترين راه حل‌هاي رفع كمبود پروتئين و كالري در كشورهاي در حال توسعه است. مقدار پروتئين نخود حدود 7/20% است و كيفيت تغذيه‌اي نخود به مقدار پروتئين و اسيدهاي آمينه سازنده و قابليت هضم آن بستگي دارد. علاوه بر موارد تغذيه‌اي نخود، حاصلخيزي ناشي از تشكيل گره و تثبيت نيتروژن مولكولي و ذخيره سازي آن در خاك براي محصول سال بعد بسيار حايز اهميت ميباشد (باقری و همکاران، 1376). حدود 92% از سطح زير كشت و 89% از توليد جهاني متعلق به كشورهاي مناطق گرمسيري نيمه خشك ميباشد. قاره آسيا با 13 كشور توليد كننده نخود از نظر سطح زير كشت 92% و از نظر توليد 89% از سطح زير كشت و توليد نخود در جهان را به خود اختصاص مي‌دهد. آفريقا تقريباً به ترتيب 4 و 5 درصد از سطح زير كشت و توليد نخود در جهان را به خود اختصاص مي‌دهد.
2-3 مشخصات گياهشناسي نخود
نخود از خانواده لگومينوزه (بقولات) و از جنس سيسر ميباشد كه در رده بندي جزء گياهان جنين‌دار و زير شاخة پيدازادان قرار مي‌گيرند. در تقسيم بندي دقيق‌تر آن ها در رده نهاندانگان طبقه دولپه‌ايها، زير طبقه جدا گلبرگ‌ها، راسته لگومينالز يا روزالز، تيره بقولات و زير تيره پروانه آسايان قرار دارند (واندرمیزن، 1987).
نخود ممكن است از پائين، يا وسط ساقه اصلي شاخه بدهد. البته ارقامي كه از پايه شاخه مي‌دهند، پر محصولترند. ريشه نخود بسيار قوي است و بخوبي در خاك گسترش مي‌يابد. برگهاي نخود مركب فرد و داري 11ـ 9 جفت يا بيشتر برگچه بيضي شكل نوكدار با حاشيه مضرس است كه معمولاً برگچه‌ها دو به دو مقابل يكديگر قرار دارند. گل ها منفرد و در انتهاي شاخه‌هاي نازك بر روي دمگل نسبتاً بلندي قرار گرفته‌اند. رنگ گلها سفيد، آبي و يا بنفش كم رنگ است. نخود گياهي خود گشن است. ولي دگر گشني نيز بوسيله زنبور مشاهده شده است. عمل خودگشني 1 تا 2 روز قبل از باز شدن گل ها انجام مي‌گيرد
