
و اصلی معروف میباشد و چنین تعریف شده است «اقدام ناقض بر نقض اختراع اصیل به نحو تقلید ذاتی، یعنی نقض اختراع مانند کپیبرداری و نسخهبرداری از اصل»22
در این نوع نقض صرفا تأیید صحت گواهی حق اختراع و ارتکاب فعل منجر به نقض از طرف ناقض جهت اثبات نقض کافی است.
در نقض ذاتی دادگاه برای تشخیص نقض، عناصر ادعای مندرج در اختراع ثبت شده را با عناصر ادعای نقض شده مورد مقایسه قرار میدهد و تنها در صورتی که عناصر توصیف شده در ادعای ثبت شده، در محصول نقضی وجود داشته باشد دادگاه حکم به نقض حق خواهد داد. به عنوان مثال فرض کنیم شخص (الف) دوچرخهای را اختراع کرده است و مدعی میشود که شخص (ب) که سه چرخهای را ساخته است حقوق انحصاری وی را در قالب ساخت نقض کرده است. فرض کنیم دوچرخه علاوه بر دوچرخ جلو و عقب عناصری از قبیل صندلی، میلهای که صندلی روی آن قرار گرفته و دسته یا میله فرمان داشته باشد. در این فرض دادگاه مقایسه میکند که آیا سه چرخه نیز همین عناصر را دارد یا خیر؟ در بررسی، دادگاه به این نتیجه میرسد که سه چرخه همه ویژگیهای دوچرخه را دارد با اضافه یک چرخ اضافی. در این صورت دادگاه حکم میدهد که نقض ذاتی یا اصلی صورت نگرفته است.23
ب) نقض معادل
حالت دومی که نقض اتفاق میافتد این است که اشخاص ثالث از اختراع الگوبرداری میکنند. این نقض زمانی صورت میگیرد که اختراع توسط جراید، اسناد یا تولید کالایی که متضمن اختراع است، در سطح جامعه منتشر شده است و این امر موجب میشود که دیگران از ایدة آن الگوبرداری کنند چرا که انتشار موضوع، شکل و راهحل آن را برای عموم آشکار میسازد بدین ترتیب دیگران را به این امر تشویق میکند که با بهرهگیری از الگو، نمونة جایگزین را برای حل مشکل ایجاد کنند و توسط آن به منافع اقتصادی برسند. که معمولاً حاصل اینگونه اقدامات اگر کامل حق دارندة حق اختراع را نقض نکند لکن احتمالا قسمتی از حقوق صاحب گواهی را نقض میکند. این موضوع عمدهترین دلیل وقوع نقض در سطح جامعه میباشد که منجر به بیشترین دعاوی شده است.24
به این نوع نقض نقض جایگزین یامعادل گفته شده است و چنین تعریف گردیده «اقدام ناقض به نقض حق اختراع از نظر جوهری و ذاتی به همراه تغییراتی در بعضی از فروعات حاشیهای»25
تشخیص این نوع نقض سختتر از نقض عینی میباشد. در این نوع نقض میبایست از ملاکهای ارائه شده استفاده نمود و ادعاهای اصلی مطرح شده جهت اخذ گواهی حق اختراع با عمل ارتکابی و موضوع شکایت تطبیق داده شود اگر ذات و جوهر اختراع نقض شده باشد هر چند در متفرعات اختلافاتی باشد نقض صورت گرفته است.
البته باید در خصوص شکایت ارائه شده توسط دارندة حق اختراع به این نکته توجه کرد که صاحب گواهی اختراع به مجرد اینکه با موضوعی برخورد کند که شامل ایدة وی در اختراع باشد طبیعتاً این تصور را خواهد کرد که ابتکار وی کپیبرداری و نقض شده است. که این الزاما نمیتواند نقض باشد چرا که افراد زیادی هستند در جامعه که همزمان با صاحب گواهی در حال حل مشکلات هستند و در این راستا به نتایجی دست مییابد که ممکن است مشابه با نتایج به دست آمده توسط صاحب گواهی باشد. بدین ترتیب اگر چه ممکن است صاحب گواهی احساس کند که ابداع وی کپیبرداری شده و نقض شده است اما در واقع دیگری از طریق متفاوت به راهحل مشابه با موضوع گواهی دست یافته که این موضوع ممکن است اصولاً الهام گرفته از ابتکار و ایده صاحب گواهی نباشد.26
در دکترین معادل، دادگاه عناصر را با هم مقایسه نمیکند بلکه رویکرد و توجه دادگاه به نقش، طریقه و نتیجه دو اختراع مورد مقایسه است به عبارت دیگر، دادگاه بررسی میکند که این دو محصول آیا یک کار مشابه انجام میدهند و یا نتیجه و کارشان یکی است. در این صورت اگر نتیجه بررسی دادگاه این باشد که این دو سیله یک کار مشابه را انجام میدهد و حاصل کارشان اصولا یکی است آن دو محصول یکی فرض میشود و نتیجتا دادگاه حکم به نقض براساس تئوری معادل میدهد اگرچه این محصول از نظر شکل و فرم و عناصر متفاوت باشد. برعکس اگر نتیجه تحقیقات معموله دادگاه این باشد که دو محصول کارکرد و نتایج متعدد دارند و از این حیث تفاوتهای آنها جدی و اساسی است حکم به عدم نقض خواهد داد.
بنابراین مطابق نظریه معادل به فرآوردهها و فرآیندهایی که از نظر لفظی در محدودة زبان و عبارت مطابق موضوع گواهینامه نیست، اما شبیه و معادل عناصر اختراع موضوع گواهینامه است در همان حال به روشنی این موضوع قابل احراز میباشد، در دامنه شمول گواهینامه قرار گرفته و مورد حمایت است.27
بند پنجم: عناصر متشکله نقض
برای اثبات وقوع نقض حق، صاحب حق باید عناصر ذیل را اثبات کند:
الف) وقوع عمل غیرمجاز
ب) عمل غیرمجاز باید بعد از ثبت حق اختراع به وقوع پیوسته باشد.
ج) عمل غیرمجاز باید در کشوری محقق شده باشد که گواهی حق اختراع نیز در آنجا صادر شده باشد.28
از جمله عناصر متشکله نقض این است که عمل غیرمجاز بعد از انتشار گواهی حق اختراع به وقوع پیوسته باشد. استفاده از اختراع ثبت نشده و اقدام به استفاده از حق اختراع قبل از انتشار گواهی حق اختراع ذیل اختراع ثبت نشده مورد بررسی واقع شده است و فی الحال ذکری از آن نمیشود و ذیلاً در خصوص عمل غیرمجاز بحث میشود:
الف) عمل غیرمجاز
مطابق مادة 15 قانون اختراعات مصوب 1386 هر گونه بهرهبرداری از حق اختراع به طور انحصاری در اختیار دارندة حق اختراع میباشد و مطابق مادة 60 قانون مأشور هر گونه فعالیتی در ایران که توسط اشخاصی غیر از مالک حقوق تحت حمایت این قانون و بدون موافقت او انجام گیرد نقض حق محسوب میشود. در ذیل مادة 15 قانون اختراعات مصوب 1386 مصادیق بهرهبرداری قید شده است صرفنظر از حصری یا تمثیلی بودن، این مصادیق عبارتند از:
1- در صورتی که اختراع در خصوص فرآورده باشد:
اول: ساخت، صادرات و واردات، عرضه برای فروش، فروش و استفاده از فرآورده
دوم: ذخیره به قصد عرضه برای فروش، فروش یا استفاده از فرآورده.
2- در صورتی که موضوع ثبت اختراع فرآیند باشد:
اول: استفاده از فرآیند
دوم: انجام هر یک از موارد مندرج در جزء (1) بند الف این ماده در خصوص کالاهائی که مستقیماً از طریق این فرآیند به دست میآید.
الف ـ1) تولید غیرمجاز:
حق ساخت و تولید یکی دیگر از مصادیق انحصاری ناشی از ورقة اختراع است بنابراین در مواردی که موضوع اختراع یک محصول یا فرآورده است تکثیر و تولید آن و در مواردی که اختراع یک فرآیند است استفاده از آن فرآیند و ساخت محصولاتی که مستقیماً از طریق آن فرآیند به دست میآید میتواند ناقض حقوق مخترع باشد.29
این موضوع در مادة 33 قانون اختراعات 1310 و نیز بندهای مادة 15 قانون اختراعات 1386 بیان گردیده است.
منظور از تولید یعنی پیادهسازی ایده گواهی شده در بیرون به ویژه با هدف تجاری در این باره شیوة ساخت و تعداد ارتباطی به نقض گواهی ندارد چون صرف تولید موضوع گواهی مدنظر است نه تعداد و شیوه انجام برخلاف فرآورده که شیوة تولید در آن تأثیری ندارد و صرف پیادهسازی ایده در عالم خارج بدون اجازة دارندة حق اختراع نقض تلقی میشود لکن در خصوص فرآیند چنین نیست در ارتباط با فرآیند ثبت شده، فقط ساختن کالائی که عینا مطابق با اجرای فرآیند موضوع گواهی درست شده است، عمل غیرمجاز میباشد.
فرآوردهائی قابل حمایت هستند که از فرآیند ثبت شده به عنوان حق اختراع ناشی شده باشد بنابراین اگر همان فرآورده به شیوه دیگری به دست آمده باشد نقض تلقی نخواهد شد در خصوص ساخت فرآورده مطلقاً میبایست دارندة حق اختراع ثابت نماید که فرآورده توسط ناقض بدون اجازة وی تولید و ساخته شده است.
هر چند اثبات نقض در فرآیند ثبت شده برعهده دارندة حق اختراع میباشد لکن در مادة 61 قانون اختراعات مصوب 1386 در دعوای مدنی راجع به نقض حقوق مالک اختراع در مواقعی که فرآیند دستیابی به یک فرآورده باشد. در صورت وجود شرایط زیر، مسئولیت اثبات اینکه فرآورده از طریق آن فرایند ساخته نشده است، به عهدة خوانده دعوای نقض حق خواهد بود. در این صورت دادگاه در صورت ارائه اسناد و مدارک منافع مشروع خوانده دعوی نقض حق را از جهت عدم افشاء اسرار تولیدی و تجاری وی در نظر خواهد گرفت:
1- فرآورده جدید باشد.
2- احتمال قوی وجود داشته باشد که فرآورده با استفاده از فرآیند مزبور ساخته شده و مالک حقوق ثبت شده علیرغم تلاشهای معقول نتوانسته است فرآیندی را که واقعا استفاده شد، تعیین نماید.
چنین حکمی با توجه به سیاق عبارت آن و شرایط و قیود مندرج آن، در مورد دیگر طبقات حقوق مالکیت صنعتی مورد استناد واقع نمیشود؛ محدود به حق اختراع بوده و تنها در مورد گواهینامة اختراعی به کار میرود که به عنوان فرآیند دستیابی به یک فرآورده به ثبت رسیده است؛ در مورد دیگر گونههای اختراع نیز قابل استفاده و استناد نخواهد بود.30
هر چنذ ذیل مادة 61 قانون اختراعات یک استثناء در اثبات دعوی به شمار میرود لکن بیان این مطلب ذیل مادة 61 قانون اختراعات به نظر صحیح نمیآید استثناء میبایست ذیل مستثنی عنه ذکر شود صریحاً اثبات در دعوای مدنی راجع به نقض به عنوان استثناء ذکر شده لکن ذیل مادة 61 قانون اختراعات که مجازات نقض کیفری را بیان میکند آمده است.
با توجه به دکترین اتمام حق پس از فروش کالای موضوع گواهی یا فرآورده ناشی از فرآیند توسط دارنده حق اختراع هر گونه تغییر و اصلاح توسط غیرنسبت به محصول فروخته شده نقض حق تلقی نخواهد شد و دارنده حق اختراع در این خصوص حق اختراع و شکایت ندارد.
هر چند بین ساخت و تعمیر مرزهای مشترکی وجود دارد که تفکیک بین این دو را بعضا، مشکل میسازد31 اما به طور مسلم تعمیر موردی است که از تولید متمایز است، اصولاً نمیتوان خریداران محصولات اختراعی را از تعمیر به طور کلی محروم ساخت. مسلماً خریداران همانند هر مالکی دارای حقوق مربوط به استفاده، تعمیر و یا فروش میباشند، چه با خرید، محصول اختراعی جزء اموال شخصی خریدار قرار میگیرد و دیگر نمیتوان حمایتهای خاص قانونی از صاحب ورقة اختراع را همانند قبل از فروش اعمال نمود.32
نظر به اینکه، یک کشور در حال توسعه میباشد، در صنایع بیشتر از اختراعهای خارجی استفاده شده است یعنی اینکه بیشتر مصرفکننده بوده تا تولید کننده، دعاوی نقض ناشی از حق اختراع میباشد و این موضوعها کمتر در محاکم ایران طرح شده است و صرفنظر از آن به جمعآوری آراء صادره و نقد و بررسی آن نیز کمتر پرداخته شده، لکن برای نمونه میتوان به دادنامه شمارة 413 مورخه 7/5/92 صادره از شعبه سوم دادگاه عمومی تهران استناد نمود که خواهان ضمن ادعای مالکیت تحت عنوان حق اختراع نسبت به دستگاه خنک کنندة دستگاه پخت نان از دادگاه درخواست توقیف دستگاههای تولیدی را نموده است دلائل شامل تصدیق اختراع به شمارة 25355 و گزارش کارشناس فنی مبنی بر ساخت مشابه دستگاه اختراع شدة خواهان بوده است که موضوع احراز و حکم به منع خوانده از ساخت دستگاههای خنک کننده و توقیف دستگاههای تولید شده خوانده صادر شده است.33
الف ـ 2) فروش و عرضه برای فروش
مطابق مادة 15 قانون اختراعات مصوب 1386 فروش و عرضه برای فروش فرآورده ناشی از فرآیند در انحصار دارندة حق اختراع میباشد.
هر چند کنوانسیون پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی34 در رابطه با حقوق انحصاری که گواهی اختراع در اختیار مالک آن قرار میدهد، مقرراتی را بیان نکرده است. لکن موافقتنامه ترپیس (Trips) که مواد 27 تا 335 خود را به حق اختراع اختصاص داده است، در مادة 28 (قسمتهای b, a از بند1)35 با بر شمردن حقوق انحصاری صاحب ورقة اختراع، حق فروش و عرضه برای فروش را از جمله این حقوق اعلام میدارد. به موجب بند 1 مادة 6 قانون اختراعات انگلیس 1977 نیز فروش محصول یا فرآیند اختراعی و یا عرضه برای فروش آن در مواردی که حق اختراع از طریق فرآیند ثبت الزامآور شده است و عمل فر وش بدو
