دنیا در پیوند کلیه شهرت دارد، به اذعان خودشان مدیون این حرکت پیامبر گونه ایشان هستند. همچنین جایزه ” پیکار با بیسوادی” از طرف سازمان یونسکو بهخاطر کار پر ارج ایشان در آموزش عشایر و ابتکاری که در تربیت معلمان این زمینه مهم نشان دادهاند، به ایشان اعطاء گردید.(روحشان شاد)
بند 2- فرهنگ
فرهنگ به تعبير گسترده آن، عبارت است از نظام مشتركي از باورها، ارزش‌ها، رسوم، رفتارها و مصنوعاتي كه اعضاي يك جامعه در انطباق با جهان و با يكديگر به كار مي‌برند و از راه آموزش از نسلي به نسل ديگر انتقال مي‌يابد. فرهنگ، نيروي محرك توسعه و وسيله‌اي براي تحقق زندگي فكري، عاطفي، اخلاقي و معنوي رضايت‌بخش براي تمام افراد جامعه است. احترام به اصل نسبيت‌گرايي فرهنگي و تنوع فرهنگي پيام جهاني يونسكو را در اين بخش تشكيل مي‌دهد. امروزه بر همگان مسلم شده است كه تنوع فرهنگي، سرمايه لازم براي فقرزدايي و تحقق توسعه پايدار است. 74 شكل‌گيري تمدنها و سازمان‌يابي دولتها و باروري فرهنگي آنها نه تنها نتيجه درآميختگي با ساير سرزمينهاي متمدن است بلكه به بركت مبادلات فرهنگي و تفاهم و داد متقابل بين ملتها، شكوفا گرديده است. 75
احترام به فرهنگها، حفظ آنها و تضمین اینکه فرهنگهای مختلف به یکدیگر احترام گذارند و برای حفظ یکدیگر بکوشند، بهگونهایکه در عین تعامل و نزدیکی، تنوع وحدت آنها حفظ شود، بهعهده سازمان یونسکو میباشد. که این مهم همان رسالت اصلی یونسکو در تحقق بخشیدن به نزدیکی هرچه بیشتر ملتها به هم و در نهایت حفظ صلح و امنیت بین المللی است. 76
با نگاهی به اساسنامه یونسکو می توان به اهمیت فرهنگ در فعالیتهای این سازمان پی برد. در مقدمه اساسنامه یونسکو ذکر شده که: ” ترویج فرهنگ در سطوح گسترده آموزش انسانها در جهت نیل به عدالت و آزادی و صلح در دستیابی به کرامت انسانی دارای اهمیت بوده و از اجزای جدایی ناپذیر آن هستند و با توجه به اینکه عمل به این مهم وظیفهای مقدس است که جز در سایه همکاریهای متقابل و اهداف مشترک دست یافتنی نیستند “. همچنین ماده 1 اساسنامه یونسکو در کنار سایر اهداف و فعالیتها، توصیه به ” توافقهای بینالمللی برای ترویج جریان آزاد اندیشهها را در کلام و تصویر بر حسب ضرورت ” را از جمله اهداف و فعالیتهای یونسکو برشمرده است. 77
فعاليتهاي فرهنگي يونسكو طي سالهايي كه از حيات اين يگانه نهاد بين‌المللي فرهنگي در نظام ملل متحد مي‌گذرد، هم از نظر مفهومي و هم از نظر دامنه، گسترش چشمگيري داشته است. يونسكو كه زماني با اقدامات بين‌المللي مربوط به حفظ ميراث فرهنگي و انتشار مجموعه آثار ادبي برگزيده جهان شهرت يافته بود، اكنون با مفاهيمي اساسي‌تر از حيات بشري، يعني فرهنگ و توسعه پايدار، سروكار دارد. توجه به ابعاد فرهنگي توسعه، تأكيد و تقويت هويت‌هاي فرهنگي، تشويق مشاركت در حيات فرهنگي، ترويج همكاريهاي بين‌المللي فرهنگي، حفظ ميراث فرهنگي بين‌المللي، حفظ ميراث فرهنگي زير آب از جوانب فعاليتهاي فرهنگي يونسكو به شمار میروند.
مطابق ماده 1 اعلامیه جهانی تنوع فرهنگی یونسکو، تنوع فرهنگی بهعنوان میراث مشترک بشریت شناخته شده است. فرهنگهادر طول زمان و و در مکانهای متفاوتی ظهور یافتهاند که این تنوع فرهنگی ریشه در یگانگی و تکثر هویتهای گروهها و جوامع انسانی دارد. بهعنوان منبعی برای تبادل، نوآوری و خلاقیت، تنوع فرهنگی به همان اندازه برای بشریت مفید است که تنوع زیستی برای طبیعت. به این ترتیب، تنوع فرهنگی میراث مشترک بشری است و باید به نفع نسلهای حال و آینده، به رسمیت شناخته شود و تایید شود.
در جوامع بی نهایت متفاوتی که در آن زندگی میکنیم، تضمین تعاملهای هماهنگ و مسالمت آمیز میان مردم وگروههای دارای هویتهای فرهنگی متنوع، متکثر و پویا، ایجاد اشتیاق در آنان برای زندگی در کنار هم، بسیار مهم و الزامی است. اتخاذ سیاستهایی برای افزایش حضور و مشارکت همه شهروندان، ضامن انسجام اجتماعی، سرزندگی و شور و نشاط جامعه مدنی و در نهایت صلح و امنیت است.78 در راهبردها و طرحهای برنامه فرهنگ بر کاربرد مفاد اسناد مصوب سازمان در مورد تنوع فرهنگی در برنامهریزیها و سیاست گذاریهای فرهنگی و اجتماعی، آگاه سازی نهادهای سیاسی و جامعه مدنی تاکید و همچنین بر شناخت بهتر رابطه میان تنوع فرهنگی و شناسایی الزامات، روشها و ظرفیتهای گفتگوی فرهنگها برای محترم شمردن تنوع فرهنگی و کثرت گرایی فرهنگی تصریح شده است. تاکید یونسکو بر تنوع فرهنگی با گفتوگوی تمدنها و فرهنگها و قابلیت رسیدن به تفاهم متقابل، همبستگی و همکاری واقعی ارتباط مستقیم دارد؛ بدین صورت که هدف چنین گفتگویی درک بهتر اثرات پویای تمدنها و فرهنگها و غنای متقابل آنها در سراسر تاریخ است. 79
صیانت و حفاظت از تنوع فرهنگی بهعنوان ” میراث مشترک بشری”، التزامی اخلاقی است و مجموعهای از اسناد بینالمللی نیز اجرای آن را تضمین می کنند. پذیرش کثرت گرایی و تنوع فرهنگی و احترام به حقوق بشر، رکن اصلی برنامه فرهنگ یونسکو به شمار میرود. کنوانسیون حفظ و ترویج بیانهای فرهنگی، تعهد یونسکو را به حفظ تنوع فرهنگی در فضایی از گفتگو و تساهل و بردباری، در برابر چالشهای جهانی شدن از جمله یکسان سازی فرهنگی نشان می دهد.
بند 3- علوم طبيعي
علم و فناوري، از عوامل اصلي تحقق توسعه پايدار، فقرزدايي و ايجاد صلح و امنيت است. فعاليتهاي علمي بين‌المللي براي بشريت داراي اهميت فراواني است و بههمين دليل بنا به مفاد تصميمات كنفرانس عمومي در سال 1964، علوم نيز همانند آموزش در برنامه‌هاي سازمان يونسكو اولويتي ويژه دارد. اجراي پروژه‌هاي تحقيقات علمي بين‌المللي در زمينه‌هاي آب‌شناسي، برنامه انسان و كره مسكوني، اقيانوس‌نگاري و زمين‌شناسي از جمله فعاليتهاي علمي شاخص يونسكو بوده است.80 بهعنوان مثال، برنامه انسان و کره مسکون، بخش مهمی از فعالیتهای یونسکو در مورد محیط زیست است که به ترویج رهیافتهایی برای برقراری ارتباط بین روشهای سازگار شونده مدیریت اکوسیستم و ایجاد مشارکت بین تمام بخشهای جامعه میپردازد. این برنامه از طریق شبکه جهانی ذخیرهگاههای زیست کره، توانایی جهانی نظارت بر تغییرات بوم شناختی را افزایش می دهد و مردم را از اهمیت و ارزش تنوع زیستی و ارتباط آن با تنوع فرهنگی آگاه میسازد. این برنامه با مشارکت جامعه جهانی و با در نظر گرفتن دانش سنتی و بومی، رهیافتی منسجم در زمینه مدیریت اکوسیستمها- بهویژه اکوسیستمهای موثر در تولید و حفاظت آب شیرین – ارائه میکند. این برنامه از طریق آموزش و تربیت نیروی انسانی و افزایش ظرفیتها عمل میکند. 81
یونسکو در این برنامهها بر همکاری بینالمللی در زمینه پژوهشهای علمی و فنی، علوم اجتماعی و رفتاری و نیز همکاری مستقیم با کشورهایی که در معرض خطر بلایای طبیعی هستند یا بدان دچار شدهاند، تاکید ویژه داشته است. یونسکو در این حوزه به توانمند سازی ظرفیت کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته در زمینه علوم، مهندسی و فناوری کمک میکند. یونسکو با این پیش فرض که اختلاف بین کشور فقیر و غنی، اختلافی ناشی از دسترسی آنان به علم و فناوری است، و با احتساب این نظر که در صورتیکه تبادلات علمی و فناوری بین این کشورها صورت نگیرد، توسعه پایدار ممکن نخواهد بود که همین امر موجب بروز تنش میان ملتها خواهد شد که نهایتا باعث ورود صدمه به پیکر صلح و امنیت بینالمللی خواهد شد. 82 یونسکو به برابری ملتها معتقد است و ایمان دارد همانطور که کشورهای غنی حق بهرهبرداری و پیشرفت در زمینه علوم را دارند، کشورهای فقیر و توسعه نیافته به طریق اولی از این حق برخوردارند. لذا یونسکو تلاشی گسترده را برای تعدیل این اختلافات آغاز کرده و در همین راستا پروژههایی را بهمنظور توسعه و پیشرفت علوم به اجرا درآورده است. 83 بنابراین علاوه بر پروژه‌هايي كه به منظور پيشرفت عمومي علوم اجرا مي‌شوند، برنامه‌هاي جاري يونسكو مي‌كوشند تا آموزش علوم را توسعه بخشند؛ علاقه به علوم را در جوامع مختلف ترويج دهند؛ با برپايي همايش‌ها و دوره‌هاي آموزشي، مراكز همكاري علمي را متحول نمايند، اسناد علمي و دانش اصطلاحات را تقويت بخشند و به كشورهاي مختلف كمك كنند تا سياست‌هاي علمي و فني خويش را تدوين نمايند و بتوانند توانايي‌هاي علمي خويش را افزايش دهند. این برنامه در ضمن شامل پروژههایی در خدمت کاربرد علم و فن در توسعه و ارائه خدماتی برای کمک به کشورهای عضو است؛ به این ترتیب که کارشناسانی در دسترس کشورهای عضو قرار میگیرند که می توان با آنها در مورد اثرات اجتماعی پیشرفتهای علم و فن به مباحثه و مشورت نشست. این کارشناسان همچنین قادرند در این موارد مطالعاتی انجام داده و مسائل اخلاقی آن را پیش بینی کنند. 84
شایان ذکر است که بخش علوم یونسکو، ” کمیته بین المللی اخلاق زیستی ” 85 را در خود جای دارد که هدف این کمیته ارزیابی پرسشهای اخلاقی در مورد پیشرفتهای علمی و فنی و ارتقای اصول و هنجارهای اخلاقی برای هدایت توسعه علوم و فناوریها و تحولات اجتماعی است. این کمیته نخستین گردهمایی خود را در سال 1993 برگزار نمود که از مهمترین اقدامات آن میتوان به تدوین پیشنویس بیانیهای در مورد حفاظت از ژنوم انسانی اشاره نمود. 86
بند 4- علوم انساني و اجتماعي
قرن بيست و يكم كه با تحولات سريع و رشد فزاينده علوم و فناوري‌هاي و شكل‌گيري متحدان پرقدرت صنعتي و اقتصادي در سطح بين‌المللي همراه بوده است، انواع جديدي از فقر، نابرابري، تبعيض و طرد اجتماعي را ايجاد كرده كه زيانهاي جبران‌ناپذيري بر تفاهم و همزيستي انساني و توسعه اجتماعي وارد آورده است. يونسكو اعتقاد دارد كه تحقيقات علوم اجتماعي مانند ديگر علوم، بايد ابعادي كاربردي داشته باشد. زيرا هدف بنيادي همه علوم، مشاركت در تحقق پيشرفتهاي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي است. يونسكو از بدو تأسيس تاكنون همواره كوشيده است در حل معضلات و مسائل حاد جهاني و دستيابي به رهيافت‌هاي واقع بينانه و سازگار با توسعه پايدار انساني در كشورهاي مختلف، علوم اجتماعي و انساني را ارتقا بخشيد و جايگاه آن را در سياست‌گذاريها و برنامه‌ريزي‌ها تحكيم بخشيد.
نگاهي به روند فعاليتهاي يونسكو در حوزه علوم اجتماعي و انساني بيانگر تحول مضاعف و دوگانه است. اين سازمان در عين مساعدت به پيشرفت كمّي و كيفي اين حوزه از معرفت و شناخت و تلاش در حفظ استقلال آن، با ابتكار قرار دادن علوم اجتماعي و انساني در كنار ساير علوم و با استفاده از رويكردهاي چند رشته‌اي و ميان رشته‌اي، نقش درخور اهميتي را در شناخت، درك و تحليل دگرگوني‌هاي سريع و پيچيده اجتماعي، فرهنگي و تكنولوژيكي و اتخاذ سياست‌هاي موثر و كارا ايفا مي‌نمايد. 87
از سوي ديگر، با توجه به اينكه طبق اساسنامه يونسكو، صلح بايد بر مبناي تشريك مساعي معنوي و اخلاقي استوار باشد، سازمان هماهنگ با اين ايده براي روشن كردن مفاهيم علوم اجتماعي فعاليت مي‌كند و مبارزه با هر نوع تبعيض، بهوسيله پروژه‌هايي چون «به سوي رهايي از تبعيض نژادي» و نيز توزيع اطلاعات علمي، ركن اصلي اين فعاليتها را تشكيل مي‌دهد. اين اصل كه يونسكو مي‌بايست كمك‌هاي شاياني به يافتن راه‌حل‌هايي براي مسائل كنوني جهان از خود نشان دهد، اين نكته را يادآور مي‌شود كه براي اين كار بايد به منابع علوم اجتماعي تكيه كرد. زیرا بخشي از علوم اجتماعي به مسأله زندگي انسان ها در كنار يكديگر مي‌پردازد و يونسكو طبق اساسنامه‌اش موظف است در خدمت حرمت، تساوي و احترام متقابل ميان انسان ها باشد. زنان، جوانان و کشورهای کمتر توسعه یافته، سه جامعه آماری همواره مورد توجه این سازمان هستند که در تمامی برنامهها و حوزههای اصلی فعالیت سازمان از اولویت برخوردارند.
امروزه اختراعات، اکتشافات، نوآوریهای علمی و کاربرد فناوریهای آنها، پیشرفتهای علوم زیستی به ویژه پژوهش درباره سلولهای بنیادی، آزمایشهای ژنتیکی، همانند سازی و غیره باعث مسائل اخلاقی و حقوقی و اجتماعی پیچیدهای شده است. یونسکو برای پاسخگویی به این
