نام میبرد، در اصل کشورهای «محور مقاومت» در مقابل ایالات‌متحده آمریکا و تلاش آن برای سلطه‌گری بر سایر کشورها محسوب می‌شود. امروزه عنوان محور مقاومت به کشورها و تشکل‌هایی اطلاق می‌شود که هدفشان مقابله با نفوذ صهیونیست و امپریالیسم در منطقه خاورمیانه میباشد. این کشورها و گروه‌ها عبارت‌اند از: جمهوری اسلامی ایران، سوریه، حزب‌الله لبنان، حماس (fa.wikipedia.org/wiki )
از دیدگاه نگارنده محور مقاومت شامل محوری است که در مقابل توسعه‌طلبی رژیم اسرائیل و آمریکا در منطقه خاورمیانه مقاومت میکند و شامل کشورهای جمهوری اسلامی ایران، عراق، سوریه، لبنان و جنبش حماس است.
8- پیشینه تحقیق:
از جمله کتابها و مقالاتی که در ارتباط با موضوع این پایان‌نامه منتشر شده، می‌توان به کتاب ” ایران و امریکا : تعامل در عرصه عراق” گردآوری‌شده توسط افسانه احدی از انتشارات پژوهشکده تحقیقات استراتژیک اشاره کرد که در سال 1387منتشر شد و در مقاله سوم آن با عنوان « نقد نظریه نقش منطقه ای ایران » عمدتاً به نقش ایران در عراق پرداخته شده و به ویژه این مسئله مورد نظر قرار گرفته است که سیاستهای خاورمیانه‌ای امریکا و شرایط منطقه متأثر از این سیاستها، تا چه حد چنین نقشی را تقویت یا تضعیف میکند. در مقاله چهارم با عنوان « رویکرد امریکا در عراق وشرایط ایران» عمدتاً به بررسی دلایل شکست سیاستها و استراتژی امریکا در عراق پرداخته و از طرف دیگر سیاستهای جدید امریکا را مورد تحلیل قرار داده است. در این رابطه پیامد سیاستهای جدید امریکا در عراق و منطقه مورد تحلیل قرار گرفته، به ویژه برخی سیاستهای مبنی بر مسلح ساختن گروه‌های سنی، به عنوان عاملی برای رفع بحران‌های آینده در عراق و حتی کل منطقه دانسته شده است.
از دیگر کتاب‌هایی که به این مسئله پرداخته است،کتاب «ایران، عراق جدید و نظام سیاسی _ امنیتی خلیج فارس » نوشته دکتر کیهان برزگر میباشد که با همکاری مرکز تحقیقات استراتژیک در سال 1387 چاپ شده است. این پژوهش کوششی مقدماتی برای تبیین تغییرات بعد از سقوط صدام در عراق و محیط منطقهای آن بوده و بر این باور است که تحولات عراق در درجه اول منجر به تغییرات جدید ژئوپلتیکی در منطقه شده که نتیجه آن جابجایی در میزان نقش‌ها و اهمیت بازیگران منطقهای و فرا منطقهای بوده و در درجه دوم، بحران عراق چشم اندازه‌ای قدرت و سیاست در سطح منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس را تغییر داده و تضادها و واقعیتهای ساخت پیچیده قدرت و سیاست را در سطح خاورمیانه آشکار کرده است.
کتاب عراق پس از صدام و بازیگران منطقهای گردآوری‌شده توسط علی‌اکبر اسدی از انتشارات پژوهشکده تحقیقات استراتژیک در سال 1387 میباشد نیز از دیگر پژوهشهای است که به مسائل عراق جدید پرداخته و سیاست کشورهای تأثیرگذار در منطقه همچون ایران، عربستان، ترکیه و اسرائیل را به ترتیب بررسی کرده، که این خود نمایانگر تلقی این کشورها از شکل‌گیری دوره جدیدی از تعاملات میان بازیگران منطقهای، توازن قدرت در خاورمیانه و در مجموع تصویر نوینی از منطقه پس از سقوط صدام را ارائه می‌نماید.
کتاب قدرت نرم سیاست خارجی امریکا، نوشته ترزا رینولد و ترجمه‌شده توسط مجید رسولی از انتشارات دانشگاه امام صادق در سال 1389 نیز کتابی است که به بررسی قدرت نرم در دو دوره جنگ امریکا علیه عراق در سال‌های 1991 و 2003 از لحاظ استفاده از قدرت نرم پرداخته و خاطرنشان میکند که چربش قدرت سخت امریکا در جنگ 2003 باعث شد که سیاستهای امریکا موفقیت چندانی نسبت به جنگ 1991 کسب نکند.
کتاب چشم‌انداز عراق آینده؛ بررسی روندهای داخلی و خارجی به اهتمام غلامرضا خواجه سروی از انتشارات مطالعات راهبردی در سال 1390به بررسی چشم‌انداز و افق عراق آینده در دو عرصه داخلی و خارجی پرداخته و با اشاره به جایگاه عراق در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تغییر رژیم بعثی و دگرگونی در ساخت قدرت عراق، این حادثه را نقطه عطفی در تاریخ روابط دو جانبه به شمار می‌آورد و خاطرنشان میسازد که این واقعه به ایفای نقش مسلط منطقهای ایران در خلیج‌فارس کمک کرده و درعین‌حال چالش‌ها و تهدیداتی را متوجه ایران ساخته است که نگرانی اعراب از افزایش قدرت تهران، بالا گرفتن تنش در روابط ایران و آمریکا و ابهام در وضعیت عراق از جمله آن‌ها می‌داند.
کتاب خاورمیانه ویژه تحولات عراق از انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران در سال 1387 با ارزیابی تحولات عمومی و راهبردی عراق به عنوان یکی از تأثیرگذارترین همسایگان بر محیط امنیت ملی ایران، ضمن مشاهده هدفمند تحولات و رویدادهای این کشور به گردآوری اطلاعات پرداخته و در دو حوزه کلی، رویدادهای عمومی شامل سیاست خارجی و داخلی و تحولات راهبردی عراق را مورد توجه قرار داده است.
از جمله مقالاتی که در این رابطه قابل‌ذکر میباشد ، مقالهای تحت عنوان« استراتژی کلان: پیامد جنگ عراق و خاورمیانهی جدید و قدیم» نوشته آنتونی اچ کوردزمن، ترجمه‌شده توسط محمدجواد موسوی از انتشارات مطالعات دفاعی و امنیتی در سال 1382 است که در به بررسی پیامدهای این جنگ بر دول منطقهی خاورمیانه و خلیج‌فارس پرداخته است. در این راستا، تهدیدها و فرصت‌هایی که در این جنگ در برابر دول منطقه قرار میگیرد به طور جداگانه بررسی و در ادامه موانع و مشکلاتی که ایالات‌متحده برای ملت‌سازی در عراق و تداوم حضور نظامی خود در منطقه با آن‌ها روبه رو است را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.
مقالهای دیگر با عنوان « تجزیه و تحلیل سیاست خارجی آمریکا در عراق پس از 11 سپتامبر 2001» نوشته محمد زروندی و فاضل فیضی از انتشارات فصلنامه علوم سیاسی در سال 1390 به بررسی استراتژی های آمریکا در خاورمیانه به صورت گذرا پرداخته و در نهایت به استراتژی های امریکا در طول اشغال عراق پرداخته و به طور کلی تغییرات گسترده‌ای که در سیاست خارجی امریکا پس از 11 سپتامبر رخ داده است میپردازد و عواملی باعث این تغییرات شده است را نام میبرد.
از جمله مقالات دیگر که درخور توجه میباشد و به زبان عربی نوشته شده است مقاله « ایران و خاورمیانه جدید» نوشته‌شده توسط حماده امل در سال 2003 در مجله سیاست بین‌الملل میباشد که نویسنده در این مقاله با اشاره به این که خاورمیانه با توجه به نزاع دائمی میان کشورهای منطقه نه تنها هیچ‌گاه آرامش و ثبات نداشته این عدم ثبات و استقرار را همیشه در بطن و متن خود خواهد داشت. نویسنده این سؤال را مطرح میکند که چه کشورهای در خلال اجرای برنامه‌های امریکا در عراق مشکلاتی برای امریکا ایجاد خواهند کرد؟ و در پاسخ به کشورهای ایران و ترکیه را به عنوان کشورهای مخالف امریکا در عراق و کشورهای عربی را به عنوان هم‌پیمان امریکا نام میبرد. و همچنین این سؤال را که آیا امکان توافق و همکاری بین ایران و امریکا در قضیه عراق وجود خواهد داشت که پاسخ آن را به آینده موکول میکند.
مقاله دیگر که با عنوان « چشم انداز اسرائیل: جنگ عراق و بعد از آن» نوشته عماد جاد به زبان عربی، انتشارات مجله سیاست بین‌الملل، سال 2003 به چاپ رسیده است. نویسنده در این مقاله اشاره میکند که رژیم صهیونیستی نفع برنده اصلی از تغییر رژیم بعث میباشد که این امر به واسطه هماهنگی سیاستهای این کشور با ایالات‌متحده امریکا در منطقه خاورمیانه صورت گرفته است. ولی چشم‌انداز این تغییر را به این دلیل که شاید منافع دولت آینده عراق و رژیم صهیونیستی در تعارض قرار گیرد برای این رژیم مبهم ارزیابی میکند.
مقاله با عنوان « عملیات عراق و تاثیر آن بر ایران » نوشته امیر سعید ایروانی در سال 1388 از انتشارات فصلنامه روابط خارجی به بررسی عملیات عراق در عراق و نتایج آن میپردازد. سؤال محوری این مقاله این است که چرا آمریکا وارد جنگ عراق شد؟ آیا گریزی از جنگ نبود؟ آیا آمادگی برای دوران پس از جنگ ایجاد شده بود؟ آیا شناخت کافی نسبت به شرایط بعد از جنگ وجود داشت؟ فرضیه اصلی این پژوهش این میباشد که عدم شناخت کافی نسبت به واقعیتهای صحنه عراق و در نتیجه استراتژیهای نامناسب ناکامی عملیات آمریکا در عراق در ابعاد مختلف را در پی داشته است. در این راستا ابتدا به سیاستهای آمریکا در عراق تا پیش از حمله به این کشور اشاره شده است. سپس به وضعیت داخلی عراق و در بخش دیگری به نگرانیهای ایران از حمله آمریکا به عراق پرداخته است.
ویژگیهایی که تحقیق حاضر را از پژوهشهای قبلی متمایز میسازد وجود دیدی کلی و همه جانبه نسبت به مسائل و تحولات و پیامدهای تحولات پس از تغییر رژیم صدام و همچنین استفاده و پیاده کردن چارچوب نظری موازنه قدرت و دیدی چارچوب مند به این مسئله بوده است. که در تحیقات دیگر یا این دید وجود نداشته و یا به صورت ناقص به آن پرداخته است. و دامنه زمانی آن نسبت به دیگر تحقیقات مدت بیشتری را در برگرفته است.
9- اهداف تحقیق:
این تحقیق در صدد میباشد که اولاً سیاست دولت‌های آمریکا را به عنوان کشوری که مداخله و تأثیر مستقیم در سرنگونی رژیم دیکتاتوری صدام حسین را بر عهده داشته و همچنین در ایجاد تأثیرات بعد از اشغال عراق، از جمله تغییرات در ساختار حکومتی و نقش اجرایی آن در برقراری ارتباط بین گروه‌های مختلف و معارض عراقی، حامی و الگو دهنده به ساختار دموکراتیک، حافظ امنیت عراق به مدت 8 سال و کلیه سیاستها و استراتژی های امریکا را مورد بررسی قرار دهد.
ثانیاً نقش و تأثیرگذاری کشورهای قدرتمند خاورمیانه همچون جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، عربستان، اسرائیل در پی این رخداد تحول ساز در منطقه ژئو استراتژیک خاورمیانه و بررسی اینکه در پس این رخداد کفه ترازوی قدرت در منطقه به نفع چه کشورهای سنگینی کرده مورد واکاوی قرار میدهد. به عبارت بهتر تأثیر سقوط صدام بر موازنه قوا در خاورمیانه از اهداف اصلی این تحقیق است.
به طور کلی می‌توان گفت اهداف تحقیق توصیف شرایط تأثیرگذار بر تصمیمات سیاستمداران امریکا در طول اشغال عراق و عواملی که باعث تغییر در استراتژی دولت‌مردان امریکا ، که به نوبه خود باعث سردرگمی آن‌ها در عراق شد و پیامد این سیاستهای نسبتاً متضاد بر تغییر موازنه قوا در خاورمیانه، که قبل از آن عمدتاً در جهت حامیان منافع امریکا وبر ضد کشورهای مخالف و بر هم زننده تعادل قوا بوده میباشد.
10- روش تحقیق و ابزار گردآوری اطلاعات:
روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش توصیفی _تحلیلی است. روش توصیفی مجموعه‌ای از ارزش‌هاست که هدف آن توصیف کردن شرایط یا پدیده‌های مورد بررسی می‌باشند، همچنین در این تحقیق سعی شده است به روش تحلیلی نیز پرداخته شود. ابزار گردآوری اطلاعات نیز کتابها، مقالات، اسناد و یادداشتهایی است که در این مورد نوشته شده است. همچنین در این پژوهش از سایتهای معتبر اینترنتی نیز برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده است.
11- سازمان‌دهی تحقیق:
این پژوهش شامل پنج فصل است. در فصل نخست کلیات و طرح تحقیق قرار دارد. فصل دوم شامل چارچوب نظری و مفهومی است. فصل سوم عوامل تأثیرگذار بر اشغال عراق توسط ایالات‌متحده را مورد بررسی قرار میدهد. فصل چهارم سیاستهای و راهبردهای آمریکا پس از سقوط صدام را مطالعه میکند و فصل پنجم تأثیر سیاستها و راهبردهای آمریکا پس از اشغال عراق بر موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه را مورد بررسی قرار میدهد و در پایان نیز نتیجه‌گیری و آزمون فرضیه اصلی قرار دارد.
فصل دوم:
چارچوب نظری: نوواقع گرایی؛ موازنه قدرت
1- تاریخچه موازنه قدرت
موازنه قدرت به عنوان یک موضوع تاریخی توسط پژوهشگران، نویسندگان و نظریه‌پردازان مختلف مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار گرفته است. مطالعه این نوع نوشته‌ها پراکندگی و عدم هماهنگی در معنی این واژه در ذهن جوینده به وجود می‌آورد. تلاش برای فهم نظریه موازنه قوا در روابط بین‌الملل به بیش از پانصد سال پیش بازمی‌گردد. به طور تلویحی پذیرفته شده است که پیدایی و کاربرد این نظریه به هند و یونان باستان بازمی‌گردد. علاوه بر این، موازنه
