داراي تجربه باشند. همچنين كنفرانس عمومي بايد تنوع فرهنگها و تقسيم عادلانه جغرافيايي را مورد توجه قرار دهد. هيچگاه در يك زمان، بيش از يك نفر از اتباع يك كشور عضو نمي‌تواند انتخاب شود با اين حال رئيس كنفرانس از اين حيث مستثني است. 56 شوراي اجرايي وظايف ديگري را پي آمد موافقت‌نامه‌هاي يونسكو با سازمان ملل متحد، كارگزاريهاي تخصصي و ديگر سازمانهاي بين‌الدولتي انجام مي‌دهد. 57
3- دبیرخانه
سومين ركن اصلي يونسكو، دبيرخانه است كه مركب از دبيركل و تعداد زيادي از كارمندان بين‌المللي است. دبيرخانه يونسكو در سال 1946 با 600 نفر پرسنل كار خود را آغاز نمود. گسترش فعاليتهاي يونسكو در سالهاي بعد موجب افزايش تعداد كاركنان شد.58 دبير كل يونسكو در رأس دبيرخانه دائمي قرار گرفته كه بيش از 2500 كارمند بين‌المللي در آن به كار اشتغال دارند و براساس معيارهاي جغرافيايي بسيار گسترده به استخدام سازمان درآمده‌اند. 59 مدير كل كه به پيشنهاد شوراي اجرايي و تصويب كنفرانس عمومي براي مدت 6 سال انتخاب مي‌شود، مسئول اجراي برنامه‌هاي يونسكو است.
علاوه بر اركان فوق‌الذكر، اساسنامه يونسكو به منظور همكاريهاي آموزشي، علمي و فرهنگي اهل علم و دانش كشورها، تشكيل كميسيونهاي مركب از نمايندگان دولتها، سازمانهاي غيردولتي و دانشجويان ممتاز را توصيه مي‌كند. 60 همچنين يونسكو داراي دفاتر منطقه‌اي و كميسيونهاي ملي نيز مي‌باشد. دفاتر منطقه‌اي يونسكو بهعنوان بخشي از دبيرخانه سازمان و بهمنظور جلوگيري از تمركز بيش از حد كارها در دبيرخانه مركزي، در چهار منطقه آسيا- اقيانوسيه (بانكوك)، آفريقا (داكار)، آمريكاي لاتين (سانتياگو) و كشورهاي عربي (بيروت) تأسيس شده است. اين دفاتر در عين برخورداري از استقلال داخلي، تحت نظارت دبيرخانه يونسكو قرار دارند. اما كميسيونهاي ملي يونسكو در كشورهاي عضو تشكيل مي‌شود و اين كميسيونها رابط بين يونسكو و سازمان هاي تربيتي، فرهنگي و آموزشي كشورهاي عضو مي‌باشند. اين كميسيونها، مسئول پيگيري اجراي هدف ها و برنامه‌هاي يونسكو در كشورهاي ذيربط و مركز عمل و اداره و هماهنگي برنامه‌هاي يونسكو در محدوده جغرافيايي صلاحيت خود هستند. تأسيس كميسيون ملي در هر كشور عضو، اقدام دولتي است كه به اقتضاي تصميم دولت مربوطه ممكن مي‌شود و از لحاظ حقوقي، كاملاً مستقل، نيمه دولتي و يا كاملاً وابسته به دولت مي‌باشد. 61
در مورد زبان كاري و رسمي يونسكو بايد گفت كه در هر سه ركن سازمان، زبانهاي فرانسوي و انگليس بهعنوان زبان كاري مطرح هستند.
مبحث دوم: نگاهي به اهداف، فعاليت ها و اهم اقدامات يونسكو
اصولاً هر سازمان بين‌المللي براي دستيابي به اهداف از پيش تعيين شده‌اي پا به عرصه وجود مي‌گذارد و فعاليت هايش را در اين راستا انجام مي‌دهد و اساساً فلسفه تشكيل يك سازمان بين‌المللي از اين امر ناشي مي‌گردد. اين اهداف، معمولاً خط‌مشي‌ها و مسير فعاليتهاي آن سازمان را ترسيم مي‌نمايد و همين اهداف موجب گرايش اعضاي بيشتري از جامعه بين‌المللي به آن سازمان مي‌شود. اين اهداف بايد فراتر از اهداف و منافع يك يا چند كشور باشد.
سازمان يونسكو، بهعنوان يك سازمان بين‌المللي كه دربرگيرنده قريب به اتفاق كشورهاي دنيا مي‌باشد، داراي يك سري اهداف و اصولي مي‌باشد كه در راستاي همين اصول و آرمانهاي خويش به فعاليت مي‌پردازد.
گفتار اول: بررسي اهداف و حوزه فعاليت هاي يونسكو
اساسنامه هر سازمان بين‌المللي، در برگيرنده اهداف آن مي‌باشد و با بررسي و مقايسه اهداف و فعاليتهاي هر سازمان مي‌توان به ميزان درجه موفقيت آن سازمان پي برد.62 اساسنامه يونسكو نيز مانند هر سازمان بين‌المللي ديگر، دربرگيرنده اهدافي است كه سازمان براساس آن تشكيل شده است.
براساس ماده 1 اساسنامه يونسكو هدف اصلي يونسكو كمك به صلح و امنيت در جهان از طريق نزديك‌تر كردن همكاري بين ملل از طريق آموزش، علم و فرهنگ و همچنين ترويج تشريك مساعي ميان ملل در امور تعليم و تربيت و علوم و فرهنگ و همچنين تقويت احترام جهاني به عدالت، حاكميت قانون، حقوق بشر و آزاديهاي اساسي مي‌باشد. اين اهداف بهموجب منشور سازمان ملل متحد براي مردم جهان بدون تمايز از حيث نژاد، جنسي، زبان يا مذهب مورد تأييد قرار گرفته است.63 در واقع يونسكو، همكاري بين ملتها را براي رسيدن تدريجي به هدف آرماني امكان استفاده برابر از آموزش همگاني، بدون در نظر گرفتن نژاد، جنسيت و شروط اقتصادي يا اجتماعي پايه‌ريزي مي‌كند، به حفظ، پيشبرد و انتشار دانش كمك مي‌كند كه به اين منظور در حفظ و حمايت از ميراث جهاني، كتاب، آثار هنري و ديگر بناهاي با اهميت تاريخي يا علمي مي‌كوشد و همكاري بين ملتها در تمامي شاخه‌هاي فرهنگي، تبادل بين‌المللي نمايندگان در حيطه آموزش، علم و فرهنگ را تشويق مي‌كند.
يونسكو چارچوبي را براي بررسي مشكلات جهاني انسان براساس برابري كشورهاي عضو ارائه مي‌دهد كه بر مبناي اصول جهان شمول، تنوع و كرامت انساني استوار شده است. اين سازمان بهطور جدي در پي تقويت اركان منسجمي است كه صلح، توسعه پايدار و حقوق بشر را تشكيل مي‌دهد و در زمينه فقرزدايي و ترويج گفتگو ميان ملتها (تمدنها)، فرهنگها و مردم مشاركت مي‌كند. 64 ملاحظه مي‌گردد كه يونسكو تشريك مساعي و همكاريهاي بين‌المللي ميان اعضا و ساير ملل را جزء وظايف اصلي در اساسنامه منظور كرده است.
در مورد حوزه‌هاي فعاليت يونسكو بايد گفت كه يونسكو اهتمام خويش را به فعاليت در زمينه‌هاي آموزش، فرهنگ، علوم طبيعي، علوم انساني و اجتماعي و ارتباطات و اطلاعات مصرف داشته است كه در هر كدام از زمينه‌هاي مذكور، علاوه بر استمرار فعاليتهاي گذشته، موضوعات مبتلا به امروز بشري و به بياني علائق مشترك بشري را دنبال مي‌كند. 65 كه ذيلاً بهطور مختصر بيان مي‌گردند:
بند 1- آموزش
ستيزه‌هايي كه پس از پايان جنگ سرد پديد آمده‌اند، پيامد آزاديهاي جديد نيستند، بلكه در پاسخ به بيداد و ستم‌هاي پيشين سر بر آورده‌اند. سوءظن، ديگرناپذيري و نفرت در خلال چند دهه و حتي چند سده شكل گرفته‌اند. اما در كنار كشمكش‌هاي مسلحانه سالهاي اخير، بشر مهارت تازه‌اي را براي حل ستيزها از خود نشان داده است. ابتكار صلح را مي‌توان به مدد گفتگو، ميانجي‌گري و مذاكره و نه با زور از پيش برد، كه در اينجا بايد بر نقش محوري آموزش در ترويج فرهنگ صلح تأكيد ويژه‌اي داشت. منظور از آموزش، تنها تعليمات رسمي مدارس نيست؛ بلكه آموزش غيررسمي در چارچوب تمامي طيف نهادهاي فرهنگي، از جمله بيش و پيش از هر جاي ديگر در خانواده و رسانه‌ها است. 66
آموزش از جمله بخش‌هاي مهم يونسكو است كه از آغاز تأسيس اين سازمان مورد توجه بوده است؛ در نخستين ملاقات‌هايي كه هسته اصلي اين سازمان را تشكيل داد، وزراي آموزش كشورهاي اروپايي فكر برپايي يك تشكيلات بين‌المللي براساس روح همبستگي و براي پيشبرد صلح را عنوان كردند. به باور اين افراد، همانطور كه جنگ در ذهن افراد به وجود مي‌آيد، دفاع از صلح نيز بايد نخست در ذهن افراد به وجود آيد و لازمه انجام اين كار، توجه جدي به امر آموزش است. از اين رو يونسكو طي سالهاي حياتش، بالاترين اولويت را به برنامه‌هاي آموزشي و پيشبرد سوادآموزي داده است. به اذعان خود يونسكو در يكي از قطعنامه‌هاي مصوب كنفرانس عمومي در سال 1974، نقش يونسكو در امر آموزش، مهمترين نقش يونسكو است، آنجا كه مي‌گويد: «در هيچ كجا، نقش يونسكو بهعنوان آينده‌ساز، بهتر و روشن‌تر از آموزش نمايانگر نمي‌شود.»
آموزش براي كشورهاي عضو يونسكو در عين حال كه حقوقي انساني و وسيله‌اي براي نيل به دستاوردهاي فردي به شمار مي‌رود، بهعنوان ابزاري اساسي در ساخت بناي جوامع بشري نيز نقش بسزايي دارد. فعاليتهاي يونسكو در زمينه آموزش گستردگي بسيار دارد كه شامل مبارزه با بي‌سوادي، آموزش تغذيه، آموزش گروه هاي خاص مانند آوارگان، معلولان، نابينايان و مواردی از این قبیل مي‌شود.67 آموزش، كانون توسعه پايدار انساني است و ابزاري اساسي براي تحقق اهداف توسعه هزاره به شمار مي‌رود. توسعه و شكوفايي اقتصادي جوامع به توانايي كشورها در امر آموزش همه اعضاي جامعه بستگي دارد. آموزش، فرهنگها را غني مي‌سازد، درك متقابل را فراهم مي‌كند و منجر به شكل‌گيري جوامع صلح‌طلب مي‌شود. يونسكو بر امر آموزش بهعنوان يك حق و عامل اصلي توسعه كامل ظرفيت‌هاي انساني صحه مي‌گذارد.68 این سازمان از طریق برپایی کنفرانسهای بینالمللی و اعزام کارشناسان جهت راهنمایی کشورها برای تهیه پروژههای آموزشی به کشورهای عضو در سازماندهی و تدوین سیاستهای آموزشی کمک می کند. بهرهگیری از اندیشههای صاحبنظران و علمای تعلیم و تربیت و انتشار آثار و افکار آنان از دیگر برنامههایی است که یونسکو به آن توجه داشته است.
یونسکو از سال 2000 تا 2015، عهدهدار مدیریت جنبش جهانی برای تحقق برنامه ” آموزش برای همه ” شده که هدف آن، تامین آموزش ابتدایی با کیفیت برای همه کودکان، کاهش پنجاه درصدی از شمار بزرگسالان بیسواد، و ایجاد فرصتهای برابر برای دختران و پسران، مردان و زنان بوده است. از سایر اهداف عمده آن، میتوان به گسترش امکانات مراقبتی برای خردسالان و توسعه آموزش بزرگسالان اشاره کرد. البته دو چالش بسیار مهم بر سر راه این جنبش، یکی دستیابی به برابری جنسیتی در امر آموزش و دیگری تضمین کیفیت یادگیری به موازات شمار نوآموزان بوده است.69
بهعلاوه، یونسکو در زمینه صلح، تفاهم و همکاری بینالمللی نیز پروژههای آموزشی را پیش برده است. يكي از برنامه‌هاي يونسكو در رابطه با موضوع آموزش، ايجاد مدارس مرتبط با شبكه پروژه يونسكو (ASP net)70 مي‌باشد. اين شبكه يك هماهنگ كننده بين اعضا دارد كه مقر آن در پاريس است. همچنين هر كشور عضو داراي يك هماهنگ كننده ملي در ارتباط با اين مدارس است. مدارس علاقمند ممكن است براي پيوستن به شبكه اقدام كنند كه بايد يك يا هر 4 مورد زير را مورد مطالعه قرار دهند:
1- نگراني‌هاي جهاني و نقش سازمان ملل در آنها
2- آموزش براي توسعه پايدار
3- صلح و حقوق بشر
4- آموزش بين فرهنگها
دليل براي داشتن عنوان «پروژه» جهاني ايناست كه اين مدارس مرتبط با پروژه با دعوت به ايجاد برنامه‌هاي آزمايشي ابتكاري، طراحي مواد و روشهاي جديد آموزشي و توسعه مبادلات بين دانش‌آموزان و معلمان در سطح بين‌المللي، تلاش در گسترش آموزش و در نهايت به ايجاد صلح از طريق آموزش اقدام نمايند.71
از ديگر برنامه‌ها و اولويت‌هاي يونسكو در امر آموزش، آموزش همگاني مي‌باشد. گسترش برخورداري همه مردم از حق آموزش به صورتي‌كه در اعلاميه جهاني حقوق بشر ذكر شده است، يكي از رسالت‌هاي اصلي يونسكو مي‌باشد. تحقق آموزش رايگان، اجباري و همگاني دوره ابتدايي بهمنظور تأمين اين حق انساني، مسئوليتي است كه كشورهاي عضو يونسكو خود را متعهد به آن مي‌دانند.72 آموزش و پرورش براي وظيفه دستيابي به ظرفيت زندگي مسالمت‌آميز در كنار هم ضروري است. بهگونه‌ايكه مي‌تواند در جلوگيري كردن از ناامني و خشونت و پيشرفت بهسوي توسعه پايدار و صلح كمك كند.73 همچنین یونسکو برای پیشبرد و بهبود وضعیت حقوق بشر، علاوه بر اقدامات عملی، همواره درصدد گنجاندن مفهوم حقوق بشر در محتوای آموزشی کشورها بوده است. مبادله اطلاعات برای تحول در امر آموزش از طریق مشارکت در سازمانهای آموزشی جهانی و انتشار اسناد و اطلاعات معتبر در این زمینه، آموزش و ترویج روح شهروندی جهانی به کودکان و جوانان، ارتقای کیفیت آموزشی از طریق متنوع ساختن محتوا و شیوهها و ارتقای ارزشهای مشترک جهانی نیز در همین قالب آموزش دنبال می شود.
شایان ذکر است یکی از برنامههایی که در کشور خودمان برای جدال با بیسوادی صورت گرفته، ایجاد مدارس عشایری است که توسط پدر آموزش عشایر ایران، زنده یاد “محمد بهمن بیگی” صورت گرفته است. وی که در این راه با موانع و محدودیتهای بیشماری روبرو بود، سرانجام در این راه موفق شد و هزاران دکتر و مهندس امروزی، ازجمله دکتر سید علی ملک حسینی که در
