هدايت، و [ميزان] تشخيص حق از باطل است .
1-4-3. « وَ لَقَدْ جِئْناهُمْ بِكِتابٍ فَصَّلْناهُ عَلى عِلْمٍ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُون »348 .
و در حقيقت، ما براى آنان كتابى آورديم كه آن را از روى دانش، روشن و شيوايش ساختهايم، و براى گروهى كه ايمان مىآورند هدايت و رحمتى است.
1-4-4. « وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمينَ »349 .
و اين كتاب را كه روشنگر هر چيزى است و براى مسلمانان رهنمود و رحمت و بشارتگرى است، بر تو نازل كرديم.
1-4-5. « تِلْكَ ءَايَاتُ الْكِتَابِ الحَْكِيمِ * هُدًى وَ رَحْمَةً لِّلْمُحْسِنِين »350 .
اين است آيات كتاب حكمتآموز، [كه] براى نيكوكاران رهنمود و رحمتى است .
1-4-6. « هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ » .
اين [كتاب] براى مردم، بينشبخش و براى قومى كه يقين دارند، رهنمود و رحمتى است.
طبق بیان آیات فوق قرآن مایه هدایت برای متقین ، مؤمنین ، محسنین ، اهل یقین ، مسلمین و مردم [ ناس ] می باشد بنا براین هدایت قرآن فراگیر بوده و اختصاص به قشر خاصی ندارد و در صورتی قرآن مایه هدایت نامبردگان خواهد بود که بتوانند آن را بخوانند و بفهمند و در زندگی به کار بندند ؛ امام خمینی نیز درجای جای سخنان و نوشته هایش قرآن را کتاب هدایت دانسته و مسلمین را به مراجعه و استفاده از آن در زندگی دعوت کرده است ؛ ایشان تنها راه رهایی امت اسلام از زیر یوغ مستکبران را توجه به این کتاب هدایت دانسته می فرماید : « اگر مسلمانان جهان به انگيزه انبيا- عليهم السلام- كه عصاره آن در آخرين كتاب انسانساز، قرآن كريم، اين كتاب هدايت- كه از مبدأ نور « اللَّهُ نُورُ السَّمواتِ وَ الْارْضِ »351 به مشكات قلب نورانى خاتم الرسل- صلى اللَّه عليه و آله و سلم- تابش نمود تا قلوب انسانها را از حجابهاى ظلمت و نور برهاند و عالم را نور على نور كند- پىبرند و به اقيانوس نور متصل شوند، هر گز در اسارت شيطان و شيطان زادگان در نمىآيند؛ و براى چند روز مسند توهّمى و رياستهاى تخيلى، داغ ننگ و ذلت را بر جبين خويش نمىپذيرند »352 .
1-5. آیات روشنی و بینادلی .
1-5-1. « قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبينٌ »353 .
قطعاً براى شما از جانب خدا روشنايى و كتابى روشنگر آمده است.
1-5-2. « يُرِيدُونَ لِيُطْفُِواْ نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكَافِرُون »354 .
مىخواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند و حال آنكه خدا- گر چه كافران را ناخوش افتد- نور خود را كامل خواهد گردانيد .
1-5-3. « يَأَيهَُّا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُم بُرْهَانٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَ أَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ نُورًا مُّبِينًا »355 .
اى مردم، در حقيقت براى شما از جانب پروردگارتان برهانى آمده است، و ما به سوى شما نورى تابناك فرو فرستادهايم.
پرواضح است که قرآن به عنوان نور ، روشنگر و تبیین کننده همه مسائل و نیازهای جامعه بشری است حال چگونه با این کارکرد برای بشر قابل فهم نباشد؟ و چگونه به روشنگری غیر خودش وابسته باشد ؟
امام خمینی نیز قرآن را با عنوان صحیفه نورانیه توصیف نموده و به همین دلیل بر بشر لازم دانسته که در آن تفکر نموده تا از انواع ظلمات رهایی یافته و به سر منزل مقصود و تجلی گاه رب العالمین برسد ایشان می نویسد : « چون مقصد قرآن، چنانچه خود آن صحيفه نورانيّه فرمايد، هدايت به سُبُل سلامت است و اخراج از همه مراتب ظلمات است به عالم نور و هدايت به طريق مستقيم است، بايد انسان به تفكّر در آيات شريفه مراتب سلامت را از مرتبه دانيه آن، كه راجع به قواى ملكيّه است، تا منتهى النّهايه آن، كه حقيقت قلب سليم است- به تفسيرى كه از اهل بيت وارد شده كه ملاقات كند حق را در صورتى كه غير حق در آن نباشد- به دست آورد. و سلامت قواى ملكيّه و ملكوتيّه گمشده قارى قرآن باشد، كه در اين كتاب آسمانى اين گم شده موجود است و بايد با تفكّر استخراج آن كند. و چون قواى انسانيّه سالم از تصرّف شيطانى شد و طريق سلامت را بدست آورد و بكار بست، در هر مرتبه سلامت كه حاصل شد از ظلمتى نجات يابد و قهراً نور ساطع الهى در آن تجلّى كند، تا آن كه اگر از جميع انواع ظلمات كه اول آن ظلمات عالم طبيعت است به جميع شئون آن و آخر آن ظلمت توجه به كثرت است به تمام شئون آن خالص شد، نور مطلق در قلبش تجلّى كند و به طريق مستقيم انسانيّت، كه در اين مقام طريق ربّ است، انسان را هدايت كند »356
1-6. آیات تبشیر و انذار .
1-6-1. « أَ كانَ لِلنَّاسِ عَجَباً أَنْ أَوْحَيْنا إِلى رَجُلٍ مِنْهُمْ أَنْ أَنْذِرِ النَّاسَ وَ بَشِّرِ الَّذينَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِم »357.
آيا براى مردم شگفتآور است كه به مردى از خودشان وحى كرديم كه : مردم را بيم ده و به كسانى كه ايمان آوردهاند مژده ده كه براى آنان نزد پروردگارشان سابقه نيك است ؟
1-6-2. « وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنينَ بِأَنَّ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ فَضْلاً كَبيراً »358 .
و مؤمنان را مژده دِه كه براى آنان از جانب خدا بخشايشى فراوان خواهد بود.
آیات تبشیر و انذار در صورتی معنا خواهد داشت که آیات و عبارات قرآنی برای بشر قابل فهمیدن باشد ، در غیر این صورت مصداق « تکلیف مالا یطاق » بوده و این از ساحت قدس الهی به دور است .
1-7. آیات الاحکام .
1-7-1. « يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْديكُمْ مِنْهُ ما يُريدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُريدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون »359 .
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، چون به [عزم] نماز برخيزيد، صورت و دستهايتان را تا آرنج بشوييد و سر و پاهاى خودتان را تا برآمدگى پيشين [هر دو پا] مسح كنيد و اگر جُنُبايد خود را پاك كنيد [غسل نماييد] و اگر بيمار يا در سفر بوديد، يا يكى از شما از قضاى حاجت آمد، يا با زنان نزديكى كردهايد و آبى نيافتيد پس با خاك پاك تيمّم كنيد، و از آن به صورت و دستهايتان بكشيد. خدا نمىخواهد بر شما تنگ بگيرد، ليكن مىخواهد شما را پاك، و نعمتش را بر شما تمام گرداند، باشد كه سپاس [او] بداريد .
1-7-2. « يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلاَّ عابِري سَبيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْديكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا غَفُوراً »360 .
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، در حال مستى به نماز نزديك نشويد تا زمانى كه بدانيد چه مىگوييد و [نيز] در حال جنابت [وارد نماز نشويد]- مگر اينكه راهگذر باشيد- تا غسل كنيد و اگر بيماريد يا در سفريد يا يكى از شما از قضاى حاجت آمد يا با زنان آميزش كردهايد و آب نيافتهايد، پس بر خاكى پاك تيمّم كنيد، و صورت و دستهايتان را مسح نماييد، كه خدا بخشنده و آمرزنده است .
1-7-3. « يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلى طَعامٍ غَيْرَ ناظِرينَ إِناهُ وَ لكِنْ إِذا دُعيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسينَ لِحَديثٍ إِنَّ ذلِكُمْ كانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيي مِنْكُمْ وَ اللَّهُ لا يَسْتَحْيي مِنَ الْحَقِّ وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ وَ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِكُمْ كانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظيما »361 .
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، داخل اتاقهاى پيامبر مشويد، مگر آنكه براى [خوردنِ] طعامى به شما اجازه داده شود، [آن هم] بىآنكه در انتظار پختهشدن آن باشيد ولى هنگامى كه دعوت شديد داخل گرديد، و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد بىآنكه سرگرم سخنى گرديد. اين [رفتارِ] شما پيامبر را مىرنجاند و [لى] از شما شرم مىدارد، و حال آنكه خدا از حق [گويى] شرم نمىكند، و چون از زنان [پيامبر] چيزى خواستيد از پشت پرده از آنان بخواهيد اين براى دلهاى شما و دلهاى آنان پاكيزهتر است، و شما حق نداريد رسول خدا را برنجانيد، و مطلقاً [نبايد] زنانش را پس از [مرگ] او به نكاح خود درآوريد، چرا كه اين [كار] نزد خدا همواره [گناهى] بزرگ است.
به گفته مفسران بیش از 500 آیه در قرآن کریم به صورت مستقیم در رابطه با احکام عملی مورد نیاز جامعه مسلمانان نازل شده و مسلمانان با مراجعه به آیات قرآن این احکام را در زندگی به کار بسته و به آن عمل کرده اند و این خود دلیلی دیگر بر قابل فهم بودن ظاهر قرآن برای بشر است و این بر خلاف ادعای اخباریان است .
1-8. آیات عبرت آموزی و پند گرفتن .
1-8-1. « وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقيكُمْ مِمَّا في بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبينَ »362 .
و در دامها قطعاً براى شما عبرتى است: از آنچه در [لابلاى] شكم آنهاست، از ميان سرگين و خون، شيرى ناب به شما مىنوشانيم كه براى نوشندگان گواراست.
1-8-2. « يُقَلِّبُ اللَّهُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ إِنَّ في ذلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصار »363 .
خداست كه شب و روز را با هم جابجا مىكند. قطعاً در اين [تبديل] براى ديدهوران [درس] عبرتى است.
آیات بسیار زیادی در قرآن بشر را دعوت به عبرت آموزی از سرنوشت گذشتگان ، مخلوقات خداوند ، گردش شب و روز و … می نماید و در صورتی دعوت به پند پذیری معنا خوهد داشت که ابتدا سخن پند پذیر را فهمیده و سپس با تفکر در جوانب آن در س عبرت بگیریم .
1-9. آیات سؤال و جواب بین خداوند و بندگان .
1-9-1. « يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ »364 .
در باره [حكمت] هلالها [ى ماه] از تو مىپرسند، بگو: «آنها [شاخصِ] گاهشمارى براى مردم و [موسم] حجّاند.» و نيكى آن نيست كه از پشتِ خانهها درآييد، بلكه نيكى آن است كه كسى تقوا پيشه كند، و به خانهها از درِ [ورودىِ] آنها درآييد، و از خدا بترسيد، باشد كه رستگار گرديد .
1-9-2. « يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبينَ وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليم »365 .
از تو مىپرسند: «چه چيزى انفاق كنند [و به چه كسى بدهند]؟» بگو: «هر مالى انفاق كنيد، به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مسكينان و به در راهمانده تعلّق دارد، و هر گونه نيكى كنيد البتّه خدا به آن داناست.»
علاوه بر دو آیه فوق در پاره ای از مواردی که به صورت صریح از پیامبر(ص) [ خداوند ] سؤال پرسیده شده و بنا به شرایط و تشخیص مصالح از طرف خداوند به آنها جواب داده شده عبارتند
