ع تصمیمات، معادل عدم تصمیم‌گیری است و این خود نقش پشتیبانی اطلاعاتی برای اتخاذ تصمیمات صحیح و به‌موقع دارد. علاوه برداشتن نگرش صحیح، آموزش و تجربه کافی، نیازمند اطلاعات ویژه‌ای جهت تصمیم‌گیری هستند که این اطلاعات تنها پس از گردآوری سریع و پردازش صحیح آن‌ها امکان زمینه‌سازی برای تصمیم‌گیری را فراهم می‌سازند. محدودیت وقت و قدرت ذهنی مدیران در عالم ظاهر، عملکرد غیرخطی ناشی از خستگی جسمانی و روانی و تمایل به ساده‌سازی مدل‌سازمانی باعث می‌شود تا مدیران نتوانند کلیه داده‌های یک سازمان بزرگ را جمع‌آوری کرده و با یک وزن دهی مناسب مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دهند. از طرفی نمی‌توانند یک مسئولیت خطیر را کاملاً به زیردستان تفویض نمایند. نتیجه این محدودیت‌ها و آن نیازها دست‌به‌دست هم داده و ضرورت ایجاد و بهره‌گیری از سیستم‌های اطلاعاتی را به وجود آورده است. باگذشت زمان و پیچیده‌تر شدن نظام‌های تصمیم‌گیری، سیستم‌های اطلاعاتی نیز گسترده‌تر و پیچیده‌تر شده‌اند (احمدی و ویرجینیاری، 1382).
2-5- چرخه حیات سیستم‌های اطلاعاتی
چرخه حیات سیستم‌های اطلاعاتی شامل شش مرحله است که عبارت است از:
مرحله اول: اتخاذ تصمیم و پذیرش سیستم اطلاعاتی
مرحله دوم: تحصیل سیستم اطلاعاتی
مرحله سوم: پیاده‌سازی و اجرای سیستم اطلاعاتی
مرحله چهار: به‌کارگیری و نگهداری سیستم اطلاعاتی
مرحله پنجم: بهبود تدریجی سیستم اطلاعاتی
مرحله ششم: کنار گذاری (استیوز8 و دیگران،2001).
2-6- مزایای سیستم اطلاعاتی
کاربرد سیستم‌های اطلاعاتی دارای سه نوع مزیت بالقوه است که هر یک از مزایا متکی به دلایلی است که در ذیل هرکدام، به آن‌ها اشاره می‌شود (احدی سرکانی، 1375).
1 – افزایش سود و منفعت در تجارت (در مقایسه با رقبا) به دلیل:
انتخاب مناسب‌ترین استراتژی‌ها و خط‌مشی‌ها
بهبود عملکرد در مقایسه با رقبا و کاهش هزینه‌ها
2- بهبود کارایی و اثربخشی به دلیل:
ایجاد افکار نو و بهره‌گیری مناسب‌تر از فرصت‌ها
کاربرد منابع باکیفیتی برتر جهت کسب نتایج مورد انتظار
3- افزایش بهره‌وری به دلیل:
افزایش کارایی در عمل
کار بیشتر و مطلوب‌تر با کاربرد منابع و امکانات کمتر
2-7- محیط سیستم‌های اطلاعاتی
2-7-1- محیط داخلی
محیط داخلی سیستم اطلاعاتی را عوامل زیر تشکیل می‌دهند: (جیمز9،1990، ص 48-49،14-13، 60، 550 و 587)
داده‌ها و اطلاعات10
سیستم‌ها و روش‌ها11
منابع شامل:1- نیروی انسانی12 2-مواد اولیه13 3- منابع مالی14
مدیریت15
ساختار سازمانی16
فنّاوری17
2-7-2- محیط خارجی
محیط خارجی سیستم اطلاعاتی را عوامل زیر تشکیل می‌دهند:
مشتریان و مصرف‌کنندگان18
رقبا19
سازندگان و تولیدکنندگان20
تأمین‌کنندگان کالا و خدمات21
قانون‌گذار22
2-8-حسابداری به‌عنوان سیستم اطلاعاتی
حسابداری را می‌توان به‌عنوان زبان مؤسسات تجاری دانست که از آن به‌عنوان ابزار برقراری رابطه با خارج از مؤسسات استفاده می‌کنند. قلمرو سنتی حسابداری عبارت بود از فرآیند ثبت، طبقه‌بندی، تلخیص، انعکاس عملیات تجاری (فخاریان،1374)؛ اما هم‌زمان با توسعه دانش و پیشرفت فنّاوری، حسابداری نیز دچار تغییراتی شگرف شد و اکنون ازجمله ابزارهای مهم کنترل، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری محسوب می‌شود. به همین علت تغییرات عمده‌ای نیز در نگرش به حسابداری ایجادشده که از مهم‌ترین آن‌ها دیدگاه «حسابداری به‌عنوان یک سیستم اطلاعاتی» است. این تعریف از حسابداری برای اولین بار در سال 1966 توسط انجمن حسابداری آمریکا،23 در بیانیه‌ای رسمی تحت عنوان «بیانیه تئوری اساسی حسابداری» ارائه گردید و در آن حسابداری به‌عنوان یک سیستم اطلاعاتی چنین تعریف‌شده است (اصلاح،1384).
«اصولاً حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است و اگر دقیق‌تر بگوییم حسابداری عبارت است از کاربرد تئوری عمومی اطلاعات در عملیات اقتصادی ونیز تشکیل‌دهنده بخش عظیمی از اطلاعات است که به‌صورت کمی بیان گردیده است. وظیفه اصلی سیستم اطلاعاتی حسابداری فراهم نمودن اطلاعاتی است که استفاده‌کنندگان از آن در تصمیم‌گیری‌های خود استفاده می‌کنند.»
2-9- سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری (AIS)
در سال 1950 اولین سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری ماشینی جهت پردازش داده‌ها و اطلاعات به کار گرفته شدند. سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری با جمع‌آوری و گردآوری اطلاعات مالی، کمک بسزایی به مدیریت می‌کرد.
درعین‌حال به نظر می‌رسد مدیران برای رسیدن به اهداف خود به اطلاعات بیشتری نیاز دارند. سیستم‌های اطلاعات حسابداری به‌تنهایی جهت تهیه اطلاعات غیرمالی و غیر معاملاتی کافی نبودند و چون برای مدیران در کنار درک اطلاعاتی که سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری برای آن‌ها تهیه می‌کرد، درک مسائل سازمانی هم مهم بود، سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت پدید آمدند. در میان حسابداران این اتفاق‌نظر وجود دارد که آینده از آن سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری خواهد بود؛ زیرا انتظار می‌رود این سیستم‌ها نه‌تنها اطلاعات درون‌سازمانی را به نحو مطلوب در اختیار مدیران واحد تجاری قرار دهند؛ بلکه اطلاعات بیرونی سازمان را نیز با اطلاعات درون‌سازمانی در صورت لزوم، ترکیب کنند (عرب مازار یزدی و دیگران، 1386).
بنابراین سیستم اطلاعاتی حسابداری عبارت است از مؤلفه و عنصری از سازمان که از طریق پردازش رویدادهای مالی، اطلاعات هشداردهنده و اطلاعات مبنای تصمیم‌گیری را در اختیار استفاده‌کنندگان ازاین‌گونه اطلاعات قرار می‌دهد. تعریف جامع‌تری که از سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری ارائه‌شده چنین است:
سیستم اطلاعاتی حسابداری عهده‌دار وظیفه تبدیل داده‌های اطلاعاتی به گزارش‌های سودمند مالی و ارائه آن‌ها به مدیریت درون‌سازمانی و مراجع بیرون از سازمان جهت تصمیم‌گیری است (فخاریان، 1374).
2-10-سه وظیفه مهم سیستم اطلاعاتی حسابداری در یک بنگاه تجاری
گردآوری و ذخیره داده‌های مربوط به فعالیت‌ها و رویدادها، به‌طوری‌که یک بنگاه تجاری بتواند آنچه را رخ‌داده است بررسی کند.
پردازش و تبدیل داده‌ها به اطلاعات مفید برای تصمیم‌گیری به‌نحوی‌که مدیریت بر مبنای این اطلاعات قادر به برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل فعالیت‌های شرکت باشند.
طراحی کنترل‌های داخلی کافی به‌منظور حفاظت از دارائی‌ها، ازجمله مدارک و اطلاعات بنگاه تجاری. این کنترل‌ها اطمینان می‌دهد که اطلاعات در زمان موردنیاز در دسترس بوده و دقیق و قابل‌اتکا هستند.
2-11-مفهوم اثربخشی24
پیتر دراکر صاحب‌نظر بنام مدیریت، اثربخشی را انجام کار درست تعریف کرده است. ازنظر دراکر اثربخشی کلید موفقیت سازمان محسوب می‌شود.
2-12-اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری
در ادبیات سیستم‌های اطلاعاتی، اثربخشی سیستم «رضایت اطلاعاتی استفاده‌کنندگان25» یا ادراک استفاده‌کنندگان سیستم در ارتباط با گستره‌ای که سیستم اطلاعاتی جهت برطرف نمودن نیازهای اطلاعاتی آن‌ها فراهم کرده است، تعریف‌شده است. (نیکولا26، 2000).
مجموعه مطالعات با موضوع اطلاعات سودمند در حسابداری بیشتر به‌منظور پی بردن به واکنش‌های کاربران اطلاعات نسبت به خصوصیات کیفی اطلاعات حسابداری است بنابراین می‌توان اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری را برحسب ادراک و دریافت تصمیم‌گیرندگان تعریف کرد تا چه اندازه اطلاعات خروجی (که از طریق پردازش معاملات، گزارش‌های مــدیریت و سیستم‌های بودجه‌ریزی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد) نیازهای آن‌ها را برآورده می‌کند (نیکولا،2000) با توجه به عدم وجود شاخصه‌ای استاندارد اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری، عموماً رضایت اطلاعاتی استفاده‌کنندگان اطلاعات به‌عنوان جانشین برای این امر، پذیرفته‌شده است رضایت تصمیم‌گیرنده از کیفیت اطلاعات دریافتی فراهم آمده توسط سیستم به‌عنوان یک مفهوم مهم اثربخشی پیشنهادشده است. درنتیجه این مطالعه اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری مبتنی بر کامپیوتر را با استفاده از معیارهای زیر اندازه می‌گیرد:
تأمین انتظارات اطلاعاتی استفاده‌کنندگان از سیستم (ازجمله مدیریت)
برای سنجش تأمین انتظارات اطلاعاتی استفاده‌کنندگان، از ویژگی‌های کیفی اطلاعات استفاده‌شده است که در ادامه بحث به آن پرداخته‌شده است.
رعایت الزامات قانونی مربوطه
امکان تهیه گزارش‌ها مالی داخلی و خارجی
ابعاد ساختار کنترلی مناسب
برای سنجش معیارهای فوق از سه پرسش‌نامه استفاده‌شده است.
پرسش‌نامه «الف»: این پرسش‌نامه شامل دو بخش است. بخش اول آن مربوط به مشخصات استفاده‌کنندگان از سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری و بخش دوم آن مربوط به ویژگی‌ها و قابلیت‌های ذاتی و ساختاری سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری مورداستفاده در سازمان‌ها یا شرکت‌های دولتی است. هدف این پرسش‌نامه پی بردن به رشته تحصیلی، میزان تحصیلات، تجربه، میزان دوره‌های مهارت‌آموزی کامپیوتر (عمومی و اختصاصی) و همچنین ویژگی‌ها و قابلیت‌های ذاتی و ساختاری سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری نظیر امنیت، پشتیبانی، قابلیت ارتقا، قابلیت پاسخگویی، یکپارچگی، فراگیر شدن و… است.
پرسش‌نامه «ب»: هدف این پرسش‌نامه اندازه‌گیری اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری مبتنی بر کامپیوتر است؛ و به سه بخش تقسیم‌شده است. قسمتی از پرسش‌ها منطبق با معیار «تأمین نیازهای اطلاعاتی» مطرح گردیده است. نیازهای اطلاعاتی شامل نیازهای اطلاعاتی بیرون و درون سازمان است. نیازهای اطلاعاتی بیرون سازمان نظیر سازمان‌های نظارتی (سازمان بازرسی، دیوان محاسبات، استانداری، خزانه و …) و سایر سازمان‌ها است. نیازهای اطلاعاتی درون سازمان شامل مدیریت، بخش‌ها و واحدهای جانبی سازمان است.
بخش دوم پرسش‌نامه «ب» منطبق با معیارهای «رعایت الزامات قانونی» و «ایجاد ساختار کنترلی مناسب» مطرح‌شده است
بخش سوم پرسش‌نامه «ب» منطبق با معیار «استانداردهای گزارشگری» است. پرسش‌های این بخش به‌منظور بررسی مربوط بودن اطلاعات، قابل‌مقایسه بودن اطلاعات، قابل‌فهم بودن اطلاعات، قابلیت اتکا و به‌موقع بودن اطلاعات است.
پرسش‌نامه «ج»: هدف از پرسش‌نامه «ج» ارزیابی رضایت شغلی پاسخ‌دهندگان است و شامل ده پرسش است. این سؤالات از پرسش‌نامه استاندارد رضایت شغلی JDI گرفته‌شده است. پاسخ‌دهی به این پرسش‌ها در قالب مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت امکان‌پذیر است.
2-13-ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری
2-13-1- قابل‌اتکا بودن27
اطلاعاتی قابل‌اتکاست که عاری از اشتباه و تمایلات جانب‌دارانه بااهمیت باشد و به‌طور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا به‌گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیان کند. با استفاده از ضابطه‌های کیفی زیر
می‌توان قابل‌اتکا بودن را ارزیابی کرد:
2-13-1-1- بیان صادقانه
اطلاعات باید اثر معاملات و سایر رویدادهایی را که ادعا می‌کند بیانگر آن است یا به‌گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیانگر آن باشد به‌طور صادقانه بیان کند.
2-13-1-2-رجحان محتوا بر شکل
اگر قرار است اطلاعات بیانگر صادقانه معاملات و سایر رویدادهایی که مدعی بیان آن‌هاست باشد. لازم است که اطلاعات بر اساس محتوا و واقعیت اقتصادی و نه صرفاً شکل قانونی آن‌ها به‌حساب گرفته شود. محتوای معاملات و سایر رویدادها همواره با شکل قانونی آن‌ها سازگار نیست. هرچند اثرات خصوصیات قانونی یک معامله خود بخشی از محتوا و اثر تجاری آن است. این اثرات بایستی در چارچوب کلیت معامله ازجمله هرگونه معاملات مرتبط مورد تفسیر قرار گیرد.
2-13-1-3- احتیاط
رعایت جوانب احتیاط در رویدادهایی که ابهاماتی بر آن سایه افکنده برای ارتقاء قابل‌اتکا بودن صورت‌های مالی ضروری است. احتیاط عبارت است از کاربرد درجه‌ای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای انجام برآورد در شرایط ابهام موردنیاز است به‌گونه‌ای که درآمدها یا دارائی‌ها بیشتر از واقع یا بدهی‌ها کمتر از واقع ارائه نشود.
2-13-1-4-بی‌طرفی
اطلاعات مالی باید بی‌طرفانه یعنی عاری از تمایلات جانب‌دارانه باشد. چنانچه انتخاب و یا ارائه این‌گونه اطلاعات به‌گونه‌ای باشد که بر تصمیم‌گیری یا قضاوت در جهت نیل به نتیجه‌ای از قبل تعیین‌شده، اثر گذارد صورت‌های
