مورد بحث قرارگرفت به همان صورت در زمينه حقوق تبعي نيز قابل اجرا هستند.25
6- سازمان جهاني مالکيت معنوي ( wipo)
همانگونه که بيشتر گفته شد، ميثاق برن نخستين موافقتنامه بين المللي است که در زمينه کپيرايت از سوي سازمان جهاني مالکيت معنوي اجرا ميشود.در اين بخش از مقاله، با اين سازمان و اهداف آن بيشتر آشنا ميشويم.
سازمان جهاني مالکيت معنوي با تلاش براي ايجاد تفاهم و همکاري بهتر بين دولتها جهت منافع مشترک و براساس احترام به حاکميت و برابري آنها، با تمايل در جهت تشويق فعاليت خلاق براي پيشبرد حمايت مالکيت فکري د رسراسر دنيا، با اشتياق به مدرنيزه کردن و کارايي بيشتر مديريت اتحاديهها در زمينههاي حمايت مالکيت صنعتي و ادبي و امور هنري و با رعايت احترام کامل نسبت به استقلال هريک از اتحاديهها از سوي کنوانسيون سازمان جهاني مالکيت معنوي ايجاد شده است.
اين سازمان جهاني، مالکيت معنوي را چنين تعريف ميکند:مالکيت فکري يا معنوي خلاقيتهاي ذهني و فکري انسان در زمينههاي گوناگون همچون ابداعات هنري، ادبي، صنعيت، علمي و فنآوري و علامتهاي مورد بهرهبرداري در توليد و تجارت را دربرميگيرد و به دو گروه صنعتي و ادبي و هنري بخش ميشود26 و شامل حقوقي مرتبط با موار زير است: 1-آثار ادبي، هنري و علمي 2-ترجمه هنرمندان مترجم، اجراي هنرمندان مجري، صداي ضبط شده، برنامههاي راديويي 3-هرگونه اختراعات در زمينه فعاليت انسان 4-کشفيات علمي 5-طرح، نقش و الگوهاي صنعتي 6-علايم تجاري و خدماتي، نامهاي تجاري و نامگذاري شکرتها 7-حمايت در برابر رقابت غيرقانوني و ساير حقوقي که مربوط به فعاليت ثمره فکري در قلمرو صنعتي، علمي، ادبي و هنري است.اهداف است سازمان در دو دسته پيشبرد حمايت مالکيت فکري در سراسر جهان از راه همکاري ميان کشورها و در صورت لزوم همکاري با سازمانهاي بين المللي ديگر و تامين همکاريهاي ادار يميان اتحاديهها(پاريس و برن، اتحاديههاي ويژه و هر توافق بين المللي با هدف پيشبرد حمايت از مالکيت فکري)قرار ميگيرد.همچنين سازمان براي دستيابي به اهداف فوق، وظايف مشخصي را پيگيري ميکند که عبارتند از:
1- بهبود معيارها براي آسان کردن حمايت موثر از مالکيت فکري در سراسر جهان و هماهنگي قوانين ملي
2- تامين خدمات اداري اتحاديه پاريس و اتحاديههاي ويژهاي که در پيوند با آن و اتحاد برن تاسيس شدهاند.
3- پذيرش يا شرکت در مديريت هرگونه توافق بين المللي که براي پيشبرد حمايت از مالکيت معنوي باشد.
4- تشويق به بستن قراردادهاي بين المللي مربوط به پيشبرد حمايت از مالکيت معنوي
5- پيشنهاد همکاري به کتشورهاي خواهان کمکهاي حقوقي-فني در زمينه مالکيت معنوي
6- جمعآوري و انتشار اطلاعات مربوط به حمايت مالکيت معنوي و همچنين انجام و توسعه مطالعات در اين زمينه و مبادرت به چاپ نتايج آنها.
7- تسهيل خدمات، حمايت بين المللي مالکيت معنوي و در صورت نياز ثبت در اين زمينه و انتشار اطلاعات مربوط به آنها.
هر کشوري که عضو يکي از اتحاديههاي پاريس و برن باشد، ميتوان براي عضويت در اين سازمان اقدامات کند و در صورتي که عضو يکي از اتحاديهها نباشد، در صورتي که عضو سازمان ملل متحد يا هر موسسه وابسته به سازمان مزبور، آژانس بين المللي انرژي اتمي و يا ديوان داوري بين المللي باشد و يا از سوي مجمع عمومي به منظور عضويت در اين کنوانسيون دعوت شده باشد، ميتواند به اين سازمان بپيوندد.مجمع عمومي سازمان جهاني مالکيت معنوي شامل کشورهايي است که عضو کنوانسيون و يا دستکم عضو يکي از اتحاديهها باشند.هر کشوري ميتواند نمايندهاي از سوي خود معرفي کند که هزينههاي او نيز بر عهده دولت خودش است.مدير عامل سازمان از سوي مجمع عمومي و بر پايه گزينش کميته هماهنگي سازمان تعيين ميشود.تصويب مقررات مالي سازمان، بررسي گزارشهاي مدير عامل و کميته هماهنگي و در مورد مزاياي اصلي پيوستن به ميثاق برن ميتوان نگفت که بيشترين مزيت براي کشور عضو اين است که آثار مؤلفان آن، بهخودي خود در تمام کشورهاي عضو ميثاق مورد حمايت قرار ميگيرد.پس مؤلفان ميتوانند از مزاياي مالي گسترش بازار براي آثار خود سود ببرند.
عضويت يک کشور در اتحاديه برن، اين پيام مهم را ميرساند که اين کشور آمادگي دارد تا اراده سياسي لازم را براي حمايت از حقوق مؤلفان ديگر کشورها اعمال کند. اين پيام ميتواند پيش شرط همکاري موفقيتآميز بين المللي، همچون جلب سرمايهگذاري خارجي در بخشهاي اقتصادي بهجز مالکيت معنوي باشد.
مقررات پيشنهادي مديرعامل در مورد اجراي توافقهاي بين المللي، دعوت از کشورهاي براي عضويت و…بخشي از فعاليتهاي مجمع عمومي سازمان است.اعضاء سازمان گذشته از عضويت در يک يا چند اتحاديه، در مجمع عمومي داراي يک حق راي هستند و با اينکه ميزان لازم براي تشکيل اين مجمع حضور 12 کشور عضو تعيين شده اما تنها در صورتي امکان اتخاذ تصميم وجود دارد که در هر جلسه، نمايندگان 13 کشور از کشورهاي عضو حضور داشته باشند.در مجمع عمومي سازمان جهاني مالکيت معنوي، راي ممتنع به حساب نميآيد و نشست آن هر دو سال يک بار با فراخواني مدير عامل تشکيل ميشود.بالاترين مقام اداري سازمان، مدير عامل است که براي يک دوره معين که نبايد کمتر از شش سال باشد، برگزيده ميشود و همانگونه که پيشتر گفته شد مقر سازمان در ژنو قرار دارد.27
7- پيمانهاي تازهwipo
پيشرفتهاي فني و تجاري از زمان تصويب ميثاق رم تاکنون(فنآوريهاي فتوکپي و چاپ، فنآوري ويديويي، نوارهاي کاست صوتي و تصويري، پخش ماهوارهاي، تلويزيون کابلي، اهميت رو به افزايش برنامههاي رايانهاي، آمار رايانهاي و دادههاي آماري و سيستمهاي انتقال ديجيتالي مانند اينترنت و…)اثرات ژرفي بر شيوههاي توليد، کاربرد و توزيع آثار به جا نهادهاند.
در خلال کار مقدماتي سازمان که منجر به انتشارات اسناد تازه شد، که مهمترني و مشکلترين وظيفه کميته تدوين سازمان، روشن کردن روال موجود و پيشنهاد قواعد تازه در پاسخ به پرسشهاي مربوط به فنآوري ديجيتالي و بويژه اينترنت است.موضوعهايي که با همديگر در اين دو زمينه بررسي شده، به نام”دستور کار ديجيتالي” ناميده ميشود.اين اقدام به تصويب دو پيمان تازهاي به نامهاي پيمان حق مولف وايپو (wct) و پيمان اجراها و صوت-نگارها( (wppt )شد که موارد زير را در برميگيرند:
1- حق تکثير آثار نسبت به انباشتن آثار در سيستمهاي ديجيتالي
2- محدوديتها و استثناهاي حوزه ديجيتالي
3- اقدامات فنآورانه حمايتي
4- اطلاعات مديريت حقوق28
مهمترين ويژگي پيمانهاي جديد در اين است که هر دو مقرراتي را دربرميگيرند که قواعد تازهاي براي عصر رايانه طرح ميکنند.انتظار ميرود که بسياري از کشورها به اين عهدنامهها بپيوندند، زيرا اين امر آنها را در موقعيتي قرار ميدهد تا بتوانند يکسره در شبکههاي اطلاعات روبهرشد که در اصطلاح”شاهراه اطلاعات”ناميده ميشود، مشارکت کنند.29
کشورهاي در حال توسعه امروز با چالش چگونگي پويا کردن توليد داخل و دستيابي کامل به منابع جهاني دانش روبرو هستند.بگونهاي که اين تحولات فشارهاي زيادي را بر موسسات آموزشي و مجامع مرتبط با آنها وارد کرده است.
کشورهاي در حال توسعه براي دستيابي به اهداف موردنظر، راههاي گوناگوني در پيش گرفتهاند که ميتوان از آن ميان به توليد کتاب و ديگر محصولات آموزشي و فرهنگي در سطح ملي و گسترش ارتباطات تازه اشاره کرد.همچنين اين کشورها در تلاشاند تا جوّي دلخواه را براي توليد آثار فکري و معنوي در سطح ملي و مبادله اين آثار در سطح بين المللي ايجاد کنند.هيچ قانون يا فرماني اين اهداف توسعه را برآورده نميکند ولي بيشتر اين کشورها دريافتهاند که يک نظام بين المللي متشکل از قوانين ملي و بين المللي کپيرايت، ميتواند جوّي را بوجود آورد که در آن هنر و علم شکوفا شوند.
صاحب نظران ميگويند که کشورهاي در حال توسعه براي اينکه بتوانند به بهترين آثار ديگر ملل دسترسي يابند و آثار خود را نيز به آنها صادر کنند، ابتدا بايد از مولفان خويش حمايت کنند و همان تضمينهايي را براي آنان فراهم آورند که کشورهاي ديگر در اختيار مولفان خويش ميگذارند.
به همين سبب و از آنجا که کپي رايت بر جريان آثار ادبي، علمي، موسيقي، هنري و اطلاعات و فرهنگ از کشوري به کشور ديگر اثر حياتي دارد، تدوين قوانين کپي رايت يکي از وظايف بزرگ فراروي کشورهاي در حال توسعه است.
در دوره پس از جنگ جهاني دوم، نياز کشورهاي در حال توسعه به آثار آموزشي، سيري فزاينده دشاته است در اين ميان ديدگاه يونسکو اين بود که در صورت امکان از راه بستن موافقتنامههاي توليد مشترک و يا صدور مجوز تکثير، “ويراست محلي”آثار آموزشي خارجي دراين کشورها انجام و با بهايي برابر يا کمتر از بهاي همان اثر در کشور اصلي محل انتشار آن عرضه شود.
در دهه 1960 کشروهاي درحال توسعه که براي برآوردن نيازهاي آموزشي مردم خود زير فشار قرار داشتند در اخذ امتيازهاي ترجمه و تکثير آثار آموزشي مورد نياز با دشواريهايي روبهرو شدند.اين کشورها نيازمند آن بودند که متون دانشگاهي و ديگر آثاري که در بازار آنها موجود نبود به زبانهاي بومي و با بهايي کمتر از ويراستهاي صادراتي از کشورهاي صنعتي، در اختيرا آنان قرار گيرد.نمايندگان آنها ميگفتند که کپيرايت مانع ترجمع و تکثير اينگونه آثار ميشود و در برابر، دارندگان کپي رايت، يعني مولفان و ناشران کشروهاي بزرگ نشر کتاب با اين فکر که مولفان حق دارند در برابر کار خويش درآمدي شايسته خود داشته باشند و حقوق آنان بايد رعايت شود، با اين نظر مخالفت ميکردند.
در گيرودار نظرات موافقان و مخالفان کپيرايت و درپي فشارهاي وارده از سوي کشورهاي در حال توسعه، کارشناسان کپيرايت نشستهايي را برگزار کردند که نخستين آنها در سال 1963 در برازويل بود.و در آن نمايندگان کشورهاي در حال توسعه بر اصلاح قوانين کپي رايت و کنوانسيونهاي بين المللي پافشاري کردند تا مولفان ودار شوند در ازاي دريافت دستمزدي کافي، امتياز آثار خويش را براي هدفهاي آموزشي در کشورهاي جهان سوم واگذار کنند.بسياري از کشورهاي آسيايي و آفريقايي به طرح مطالبات خويش پرداختند، مطالباتي که نقطه اوج آنها تغييري برنامهريزي شده در کنوانسيون برن بود تا براساس آن کشورهاي در حال توسعه بتوانند آثار مورد نياز خويش را آسانتر به دست آورند.براي نيل به اين هدف، کشورهاي در حال توسعه در نشست 1967 کنوانسيون مالکيت معنوي در استکهلم، پروتکلي را پيشنهاد کردند که يکي از مفاد آن، امکان لغو محدوديتهاي کپيرايت در زمينه آثاري بود که تنها براي تدريس، مطالعه و تحقيق در هريک از حوزههاي آموزشي مورد نياز بودند، البته در صورتيکه مبلغي به مولفان اين آثار پرداخت شود.اين ماده صادرات اينگونه ويراستها را بين کشورهاي در حال توسعه مجاز ميشمرد.
انديشه اصلاح کنوانسون جهاني کپيرايت نخستين بار از سوي چهاردهمين کنفرانس عمومي يونسکو(1966)مطرح شد.در اين کنفرانس پس از اشاره به اين نکته که کنوانسيونهاي حاکم بر روابط بين المللي در زمينه کپي رايت بايد به گونهاي محدود با توجه به شرايط اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي حاکم بر کشورهاي در حال توسعه اصلاح شوند و نيز تاکيد بر اين نکته که يونسکو بايد فرايند پيوستن کشورها به کنواسنيون جهاني کپي رايت را آسان سازد به اتفاق آرا قطعنامهاي تصويب شد که در آن از دبير کل يونسکو خواسته شده تا اين موضوع را هرچه زودتر به ارگانها مربوط(پيش از همه کميته بين دولتيکپيرايت)ارجاع دهد تا امکان اصلاح کنوانسيون مزبور به نفع کشورهاي در حال توسعه بررسي شود.
در اين راستا، کشورهاي بزرگ ناشر کتاب با وجود توجه به نيازهاي کشورهاي در حال توسعه به کتابهاي درسي ارزان قيمت و امکان انتشار اينگونه ويراستهاي ارزان در برابر خواستههاي کشورهاي در حال توسعه رويهاي سختگيرانه در پيش گرفتند، زيرا معتقد بودند که اختلافاتي از اين دست، موجوديت نظام بين المللي کتاب را به خطر در سطح بين المللي، نخستين پيشنهاداي حمايت از توليدکنندگان صوت-نگارها و اجراکنندگان، در کنفرانس ديپلماتيک رم(1928)در
