لحاظ شرایط و امتیازهاي ویژه سخنان پندآور و حکمت آمیز ایشان می تواند منبعی مطمئن براي شناسایی و کشف این راه کارها در خیل نظام اجتماعی اسلامی باشد.
به طور کلی، اصول متعددي توسط امام علی براي نظام خانواده و زندگی مشترك به عنوان راهبردهاي مؤثر در نهج البلاغه نام برده شده است؛ که به عنوان مثال، نمونه هایی از آن عبارتند از:
1- توجه به محدودیت ها و تعدیل انتظارات؛
2- .شناخت حیطه مسئولیت و تقسیم کار در امور زندگی مشترک .
3- توجه به نقاط مثبت یکدیگر و برجسته کردن آنها؛
4- همراهی در مشکلات و خوشی هاي زندگی مشترك؛
5- عدم تحمیل نظرات بر یکدیگر؛
6- لزوم توجه ویژه در تربیت و پرورش صحیح کودکان
7- مراقبت و مدیریت شایسته و بایسته بر امور مالی خانواده
8- مدیریت خویشان و صله رحم
9- تلاش براي زمینه رشد اعضاي خانواده را فراهم کردن؛
10-یار و غمخوار و مایه نشاط اعضاي خانواده بودن
11-همکاري در امور منزل
12- شناسایی و رعایت حقوق و تکالیف هرعضو خانواده توسط وي و التزام به آن ها.
ما در این پژوهش در صددیم با نگاه جامعه شناختی به رهنمودهاي امام در نهج البلاغه، ضمن واکاوي نظریات ایشان درخصوص جنبه هاي مختلف این عنصر اصلی و بنیادین جامعه، در راستاي تطبیق مبانی آن با نهاد خانواده در نظام اجتماعی امروزي به تجزیه وتحلیل مسائل مربوط به آن بپردازیم.
1 – 3 – اهمیت و ضرورت انجام تحقیق :
از جمله موارد حیرت، براي صاحبان بصیرت و ارباب علم و معرفت، درك ظرایف و لطایف کلام
امیرالمؤمنین علی علیهم السلام در نهج البلاغه و نیز دست یابی به عجایب متن در فصاحت و بلاغت
و در این کتاب ارزشمند و دریافت واقعی بطن به لحاظ وصول به حقیقت آن است.
دشواري دریافت این مسأله، بمثابه سنگینی درك و شناخت ابعاد وجود ایشان، همواره منشأ تفکر و
تحیر و موجب تأمل و توقف و مباحثه و محاوره بین اهل نظر و خبرگان علوم بوده و کاوشگران
فراوانی را به تلاش علمی و کنکاش جدي واداشته است.
از جمله مهم ترین ابعاد مدنظر امام در نهج البلاغه، ارکان خانواده است که به طور جداگانه در مورد آنها حکمت هایی را ارائه فرموده اند که هریک از لحاظ اجتماعی جاي بس کنکاش وتحلیل دارد. بر این اساس، در اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق حاضر همین بس که موضوع خانواده در نهج البلاغه به ضم مسائل و متفرعات آن چون تربیت کودکان، حقوق زن و شوهر ونظام مالی خانواده، به موازات کراتی که مورد اشاره قرار گرفته است از غناي بسیار بالایی نیز برخوردار می باشد و لذا بی شک تدقیق در ابعاد جامعه شناختی این مساله بسیار رهگشا و رهنماي مسائل اجتماعی مربوط به خانواده در جهان امروز خواهد بود.
1 – 4 – اهداف تحقیق :
– بررسی رویکردها و رهنمودهاي جامعه شناختی و رفتاري امام علی نسبت به نهاد خانواده و کارکردهاي
مختلف آن در نهج البلاغه؛
– تجزیه و تحلیل جامعه شناختی اصول اجتماعی و رفتاري امام علی در نهج البلاغه در رابطه با نهاد
خانواده و مقایسه و تطبیق آن ها با مبانی اجتماعی خانواده در جوامع امروزي.
1 – 5 – سؤالات تحقیق:
– اصول اساسی مدیریت ابعاد مختلف جامعه شناختی خانواده از دیدگاه جامعه شناختی درنهج البلاغه چیست و راه هاي نیل به عملیاتی کردن آن ها در جوامع امروزي از جمله نظام اجتماعی ایران کدامند؟
– ارتباط بین حکومت خانواده و اجتماع در سیره جامعه شناختی و رفتاري امام علی چیست وتفکیک و کاربردي ساختن وجوه این امر چه تاثیري بر ابعاد جامعه شناختی خانواده در جوامع امروزي و ارکان مختلف آن در ارتباط با جامعه دارد؟
فصل دوم
پیشینه تحقیق
-2-1-پیشینه تحقیق:
تا کنون در خصوص جایگاه خانواده بالاخص در نهج البلاغه به جز اشاراتی گذرا ،پژوهش جامعی صورت نگرفته است. تنها در این میان می توان به تحقیقات چندی به عنوان مصادیق معدودی از موضوعات مرتبط با موضوع مورد بررسی این پژوهش نام برد:
-میرخانی ،عزت السادات ، جایگاه زن در نهج البلاغه، مجله نهج البلاغه ،بهار1383 شماره 9و 10 صص66تا11
-حسن آیه الله حسن زاده آملی ،انسان کامل در نهج البلاغه ،قم ،انتشارات قیام 1379،چاپ دوم.
-شاملی ،عباس علی منزلت زن در کلام امیر المومنین ،مجله کتاب زنان ،بهار 1380، شماره 11،صص 24 تا 39
-همت بناری ، علی اصول موثر در تحکیم زندگی حضرت علی و فاطمه،مجله راه تربیت پاییز 1388 شماره 9 صص 21 تا36
2 – 2 – چارچوب نظري تحقیق :
-2-3-تعریف مفاهیم اساسی :
خانواده :
خانواده در لغت به معناي خاندان، دودمان، خيلخانه و تبار آمده است، اما در معناي اصطلاحي آن اختلاف نظر وجود دارد و انديشمندان گوناگون علوم اجتماعي، تعريف هاي متنوعي براي آن ذكر كرده‌اند. هر كدام از اين تعاريف به بُعدي از خانواده توجه نموده است. با توجه به هدفي كه از نگارش اين مقاله وجود دارد و با توجه به منابع اسلامي مي‌توان خانواده را چنين تعريف كرد: خانواده كوچكترين و سادهترين و عموميترين واحد اجتماعي است كه بر اساس ازدواج رسمي بين يك مرد و حداقل يكزن تشكيلميشود و با تولد فرزندانتوسعه مييابد.خانواده در بیشتر جوامع نهاد اصلی جامعه پذیری کودکان است.انسانشناسان به طور کلی نهاد خانواده رااین طور طبقه بندی می کنند: مادرتباری(مادر و فرزندان او) زناشویی(زن وشوهر وفرزندان که خانواده هسته ای نیز خوانده می شود) و خانواده گسترده یا هم خونی که در آن پدر ومادروفرزندان با دیگران مثلا خویشاوندان در مکان مشترکی زندگی می کنند .هم چنین در برخی جوامع مفاهیم دیگری از خانواده وجود دارد که روابط سنتی خانواده را کنار گذاشته اند.خانواده به عنوان یک واحد اجتماغی جامعه پذیری در جامعه شناسی خانواده مورد بررسی قرار می گیرد تبارشناسی رشته ای است که دودمان های خانوادگی را در تاریخ مطالعه می کند
نهج البلاغه :
نهج البلاغه گزیده ای از خطبه ها نامه ها و سخنان کوتاه علی ابن ابیطالب (ع) است که شخصی به نام سید رضی در قرن چهارم هجری قمری بر اساس ذوق ادبی شخصی خود فراهم آورده است .سخنان علی ابن ابیطالب در این کتاب در سه باب آمده است :
*باب اول : خطبه ها و اوامر
*باب دوم :نامه ها و رسائل و وصایا
*باب سوم : کلمات قصار حکمت آمیز و مواعظ
ترجمه های متفاوتی از این کتاب در دسترس است که از آن میان می توان به ترجمه های سید جعفر شهیدی علی نقی فیض الاسلام جواد فاضل محمد تقی جعفری حسینعلی منتظری حسین انصاریان ومحمد دشتی اشاره کرد و نهج البلاغه منظوم (خطبه ها)به اهتمام علی توکلی گنابادی مهمترین اثر منظوم فارسی بر اساس نهج البلاغه است .
حضرت علی (ع)
علی بن ابیطالب (۱۳ رجب سال سی‌ام عامالفیل – ۲۱ رمضان سال ۴۰ ه.ق)، امام اول تمامی شاخه های مذهب شیعه – که آنها از وی با عنوان امام علی یاد می‌کنند و خلیفه چهارم از خلفای راشدین اهل سنت، پسرعمو و داماد محمد پیامبر اسلام است. وی همسر فاطمه و پدر حسن، حسین و زینب است. محمد پس از مهاجرت از مکه به مدینه و ایجاد عقد اخوت بین مسلمانان، او را به عنوان برادر خویش انتخاب نمود.
مسئله حق وی در خلافت پس از محمد، منجر به شکاف اصلی میان مسلمانان و تقسیم آنان به دو گروه شیعه و سنی شد. محمد در بازگشت از حجةالوداع عبارت «هر که من ولی او هستم، این علی ولی او است.» را به زبان آورد؛ اما مقصود این عبارت مورد اختلاف شیعه و سنی قرار گرفت. شیعیان بر این اساس معتقد به نصب امامت و خلافت در خصوص علی شدند و اهل سنت آن را به معنای دوستی و محبت علی تفسیر می‌کنند.
پس از مرگ محمد و در ماجرای انتخاب جانشین او، جمعی از انصار در سقیفه بنی‌ساعده گرد هم آمدند و بعد از مشورت با یکدیگر سرانجام تصمیم بر خلافت ابوبکر گرفتند. علی بن ابیطالب در ابتدا از بیعت با ابوبکر سرباز زد؛ ولی سرانجام پس از شش ماه با ابوبکر بیعت کرد.
علی در دوران خلافت سه خلیفه اول در جنگ‌ها شرکت نمی‌کرد و جز در انتخاب خلیفه سوم فعالیت سیاسی نداشت. البته هر گاه خلفای سه‌گانه می‌خواستند، در امور دینی، قضایی و سیاسی به آنها مشورت می‌داد.
پس از کشته شدن عثمان، او به عنوان چهارمین خلیفه مسلمانان برگزیده شد. دوران خلافت وی با جنگ‌های داخلی میان مسلمانان و شورش ایرانیان هم زمان بود. او سرانجام در مسجد کوفه به ضرب شمشیر یکی از خوارج به نام ابن ملجم مرادی کشته شد.
نهج البلاغه و آثار تربیتی آن
نهج البلاغه اين اثر جاودانه، بر گرفته از بيانات و انوار گهربار اميرالمؤمنين حضرتعلى (عليهالسلام) آن بزرگ مرد تاريخ است كه هيچ گاه غبار زمان پرده كهنگى و فراموشى بر سيماى پرفروغ او نيافكنده، و از جلوه و شكوه او نكاسته، و تقوا و عدالت و جهاد و ديگر صفات برجسته او را از ياد نبرده، و در برابر عظمت دانش و حكمت او سر تعظيم فرود آورده، و از مرز تعصب و فرقهگرايى در گذشته، تا بدانجا كه دوست و دشمن زبان به ستايش او گشوده و به تاليف كتب و سرايش اشعار پرداخته و با زبان انديشه و سوز دل فضيلت او را بيان كردهان .روايات اسلامى و متون تاريخى در شان و منزلت اميرمؤمنان على عليهالسلام فراتر از شهرت و تواتر است تا بدانجا كه از حقايق مسلم و ضرورتها بشمار مىآيد .
اسناد، شروح، ترجمه ها
آفتاب آمد دليل آفتاب. اگر سخن شناسي بخواهد به ديد تحقيق و خالي از تعصبات، با اين پرسش كه صاحب سخن در اين كتاب كيست، بنگرد؛ قطعا تصديق خواهد كرد كه او شخصيتي بزرگ است كه به سرچشمه‌اي جوشان و منبعي بي پايان متصل است به گونه‌اي كه نمي‌توان پس از قرآن نظيري براي آن پيدا كرد.
اگر هيچ سند معتبري هم براي آن پيدا نشود باز هم مي‌توان اذعان كرد كه اين سخن، از اوست و سخني عادي با محاسبات دنيوي نيست؛ زيرا حقايق ومعارفي كه در اين مجموعه در قالب‌هاي گفتاري بسيار بديع و جذاب مطرح شده است از عهده بشر عادي خارج است. اين كلام با زبان بي زباني از عظمت و شرافت صاحبش سخن مي‌گويد.
شخصيت‌هاي زيادي تلاش خويش را در جهت بررسي مصادر نهج‌البلاغه صرف كرده‌اند كه اجمالا ذكر اسامي برخي از آنها بي تناسب نيست:
1. مدارك نهج‌البلاغه، علامه كاشف الغطاء 2. استناد نهج‌البلاغه، امتياز علي عرشي
.3 نهج‌السعاده في مستدرك نهج‌البلاغه، محمد باقر محمودي(در 8 جلد)
4. مصادر نهج‌البلاغه، عبدالله نعمت 5. مصادر نهج‌البلاغه و اسانيده، سيد عبدالزهراء حسيني
6. بحثي كوتاه پيرامون مدارك نهج‌البلاغه، رضا استادي
7. روش‌هاي تحقيق در اسناد و مدارك نهج‌البلاغه، محمد دشتي
8. و…
نهج‌البلاغه در طول حدود هزار سال عمر خود در دسترس دانشمندان، طلاب و اهل علم بوده است و به مطالعه و حفظ آن مىپرداختند و در خطبهها و خطابهها بدان استناد و تبرك مىجستند و انديشمندان و محققان بر آن شرح و تفسير مىنوشتند و به ترجمه آن اقدام مىكردند .
همه شارحان و مترجمان نهج‌البلاغه كه بيش از سيصد [1] نفر مىباشند بالاتفاق معتقدند كه اين كتاب از تاليفات علامه [2] شريفرضى است و او اين توفيق را يافته كه سخنان امام اميرالمؤمنين على (ع) را با سبك و شيوهاى جالب گردآورى و تنظيم نمايد
اجازاتى كه علما و محدثان بزرگ به اصحابشان مىدادند [3] دليل روشن و قاطعى بر صحت اين انتساب است.
علامه شريفرضى – كسى كه در دنياى علم و ادب به پارسايى و دقت در راستگويى مورد قبول همگان است . [4] – نيز در كتابهاى متعدد خود اين امر را تصريح كرده است .
نهج البلاغه مانند قرآن كريم كتاب زنده است و هم چنان مي‌درخشد و نظر دانشمندان را به خود جلب مي‌كند و به اكثر زبان هاي زندة دنيا چون: فارسي، تركي، اردو، انگليسي، فرانسوي، آلماني، ايتاليائي و اسپانيايي و غيره ترجمه شده است.[5]
نام نهج‌البلاغه
نامى كه شريفرضى براى اين كتاب برگزيده «نهج‌البلاغه» يعنى «راه و روش بلاغت» است زيرا اين كتاب درهاى بلاغت را به روى خواننده مىگشايد و طالبان بلاغت را بدان نزديك مىسازد و نياز دانشمند و دانشجو را برمىآورد، و گمشده و خواسته بليغ و زاهد است و از آن روز كه اين كتاب گام به عالم فرهنگ و اد
