اهداف و برنامه‌های سازمان مادر فراهم آورد. این مجموعه باید حاوی تازه‌ترین اطلاعات و مدارک موجود در اشکال مختلف چاپی یا غیرچاپی باشد.
5. لازم است هر کتابخانه‌ی تخصصی منابع و مواد خود را بر اساس اصول و قواعد پذیرفته شده‌ی ملی و بین‌المللی سازماندهی کند تا علاوه بر تسریع و تسهیل کار بازیابی این مواد، نظام اطلاع‌رسانی کتابخانه نیز با نظام جهانی اطلاعات هماهنگ و سازگار گردد.
6. کتابخانه‌ی تخصصی باید خدمات اطلاع‌رسانی جامع و مناسبی را در جهت تحقق بخشیدن به برنامه‌ها و اهداف پژوهشی و اجرایی سازمان مادر ارائه دهد و استفاده‌ی هر چه بیشتر و بهتر از منابع را میسر سازد.
7. کتابخانه‌ی تخصصی باید محل مناسبی برای حفظ و نگهداری منابع خود تدارک ببیند و فضای کافی، جذاب و حساب شده‌ای را برای کارمندان، مراجعان، و ارائه‌ی خدمات و برنامه‌های خود پیش‌بینی کند.
8. کتابخانه‌ی تخصصی باید از بودجه‌ی کافی، مستقل، و متناسب با هدف‌ها و وظایف مدون و مصوب خود برخوردار باشد تا بتواند نیازهای اطلاعاتی جامعه‌ی استفاده‌کننده را به راحتی برآورده سازد.
2-3 بررسي استفاده‌کنندگان
بررسی استفاده‌کنندگان به حوزه‌ای از دانش اطلاق می‌شود که به مطالعه‌ی رفتار استفاده‌کنندگان اطلاعات می‌پردازد. هدف پژوهش حاضر نیز بررسی متخصصان مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران، به عنوان استفاده‌کنندگان کتابخانه است. از این رو، در این بخش ابتدا به تعاریف، اهداف، و اهمیت بررسی استفاده‌کنندگان پرداخته می‌شود، سپس سیر تحول این حوزه بیان می‌شود، و در آخر به انواع، و روش‌های بررسی استفاده‌کنندگان پرداخته خواهد شد.
2-3-1 تعاریف، اهداف و اهمیت بررسی استفاده‌کنندگان
«بررسی استفاده‌كنندگان9» در مركز تحقيقات بررسی استفاده‌كنندگان10 (CRUS) به اين صورت تعريف شده است:
«بررسی استفاده‌كنندگان، يك حوزه‌ي ميان رشته‌اي از دانش است كه به مطالعه‌ي رفتار استفاده‌كنندگان (و غير استفاده‌كنندگان) از اطلاعات، و نظام‌ها و خدمات اطلاعاتي مي‌پردازد. مطالعات مختلف بر روي استفاده‌كنندگان ممكن است بر اساس اهداف گوناگوني كه دارند، انواع مختلفي داشته باشند، اما هدف نهايي همه‌ي آنها بررسي تناسب دقیق اطلاعات برای استفاده‌كننده‌ی آن است» (اکسون11، 1993).
کریشان کومار در کتاب روش‌های پژوهش در کتابداری و اطلاع‌رسانی به نقل از بادن12 می‌نویسد: بررسي استفاده‌كنندگان به «هر نوع تحقيق نظام‌مند درباره ويژگي‌ها و رفتار استفاده‌كنندگان (و در صورت امكان ويژگي‌ها و رفتار كساني كه از كتابخانه استفاده نمي‌كنند) و خدمات و نظام كتابخانه‌اي اطلاق مي‌شود». هدف نهايي اين خدمات و نظام‌ها، برآوردن نيازهاي اطلاعاتي استفاده‌كنندگان است و اين تعبير در مورد همه خدمات و نظام‌هاي خدماتي صادق است (کومار، 1374: 58).
ويسمان علت وجودي هر نظام اطلاعاتي را، استفاده‌اي مي‌داند که از آن مي‌شود. استفاده‌کننده، مهمترین عنصر در جریان اطلاعات است. نظام‌های اطلاعاتی برای ادامه‌ی حیات خود و برای کنترل خط‌مشی و فعالیت‌های خویش غالباً به تحقیق درباره‌ی نیازمندی‌های کنونی و آتی استفاده‌کنندگان واقعی و بالقوه خویش و موثرترین وسایل برای رفع این نیازمندی‌ها می‌پردازند. تحقیق درباره‌ی چگونگی پردازش و استفاده از اطلاعات به وسیله‌ی دانشمندان، عموماً به نام بررسی‌های استفاده یا استفاده‌کننده شناخته شده است (ويسمان، 1380: 160).
از آنجايي كه هدف نهايي تمام نظام‌هاي اطلاعاتي انتقال اطلاعات به استفاده‌كنندگان است، مطالعه‌ي استفاده‌كنندگان بايد پايه و اساس كتابداري باشد. به عبارت ديگر، مطالعه‌ي استفاده‌كنندگان، و يا تحليل نيازهاي آنها، لازمه‌ي مديريت خوب است (اکسون، 1993).
کوور13 بر این عقیده است که «تعیین نیازهای استفاده‌کنندگان برای مدیریت یک مرکز اطلاع‌رسانی کاملاً ضروری است». فرن14 و ملتون15 نیز هم راستا با همین اندیشه اظهار داشته‌اند که «بررسی رفتار استفاده‌کنندگان برای پیش‌بینی تقاضای محصولات و خدمات گوناگون ضرورت دارد تا منابع کتابخانه بتوانند به گونه‌ای کارآمد اختصاص یابند» (ویلسون-دیویس16، 1977).
تأكيد بررسي استفاده‌كنندگان بر نيازهاي اطلاعاتي استفاده‌كنندگان و استفاده از اطلاعات است كه گستره وسيعي از منابع و رسانه‌هاي اطلاع‌رساني را مي‌پوشاند و برخلاف پيمايش‌هاي كتابخانه‌اي، صرفاً به كتابخانه‌ها محدود نمي‌شود. در واقع اين بررسي، مطالعه‌اي نظام‌مند در مورد نيازهاي اطلاعاتي استفاده‌كنندگان است و هدف آن اين است كه امكان انتقال آگاهانه اطلاعات بين استفاده‌كنندگان و نظام‌هاي اطلاع‌رساني را فراهم مي‌سازد (کومار، 1374: 59).
رانگاناتان به استفاده‌کننده به عنوان هسته‌ي مرکزي کليه فعاليت‌هاي کتابخانه‌اي مي‌نگریست و پيوسته بر اين اصل تاکيد مي‌ورزید که همه تلاش‌ها بايد در راستاي تامين نياز استفاده‌کنندگان صورت پذيرد. برگس17 که از جمله متخصصین کتابداری آمریکاست بر این سه وظیفه عمده‌ی هر کتابخانه تاکید می‌ورزد:
1. میزان استفاده از کتابخانه را به حداکثر رساندن
2. رضایت استفاده‌کنندگان را تامین کردن
3. به علل عدم استفاده از کتابخانه پی بردن (کارناساها، 1373: 105-106).
آگاهي ما درباره‌ی استفاده‌كنندگان از كتابخانه‌ها و اين كه چگونه مي‌انديشند، نيازهاي اطلاعاتي‌شان چيست، و چگونه از كتابخانه‌ها بهره مي‌گيرند امكان برنامه‌ريزي مفيد در زمينه‌ی خدمات كتابخانه‌اي را براي كتابداران فراهم مي‌سازد و گذشته از اين موجب مي‌شود كتابداران مسائل مربوط به گسترش دادن يا محدود ساختن خدمات كتابخانه‌اي را بشناسند و بتوانند درصورت چنين تصميم‌گيري‌هايي، كارشان را توضيح بدهند و توجيه كنند (کومار، 1374: 59).
مارتین18 معتقد است که داده‌های حاصل از بررسی استفاده‌کنندگان، فرایند برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری را در پنج گروه تقویت می‌کند:
1. کاربردهای روزمره
2. عملیات مربوط به تحلیل نظام‌ها
3. درخواست، بودجه، منابع، و کارکنان
4. بهبود فرایند برنامه‌ریزی
5. سیاست‌گذاری و تعیین خط‌مشی‌های کتابخانه برای آینده (درباغ عنبران، 1380).
دامنه بررسي استفاده‌كنندگان حوزه‌هاي زير را مي‌پوشاند:
1. نيازهاي اطلاعاتي
2. رفتار اطلاع‌يابي استفاده‌كنندگان
3. عادت‌هاي مطالعه استفاده‌كنندگان
4. ارزشيابي خدمات و نظام‌ها شامل اولويت‌هاي استفاده‌كنندگان در مورد انواع خاص خدمات (مثل امانت، مرجع، تهيه مدارك، خدمات كتابشناسي و آگاهي‌رساني جاري)
5. رده‌هاي دانش در شاخه‌هاي گوناگون
6. كانال‌ها يا رسانه‌هاي ارتباطي يا منابع اطلاعاتي
7. الگوي استفاده از اطلاعات و الگوي گردش اطلاعات (کومار، 1374: 60).
اهمیت بررسی استفاده‌کنندگان از آنجا ناشی می‌شود که استفاده‌کننده عامل تعیین‌کننده‌ی چگونگی عملکرد بخش‌های مختلف کتابخانه است و بر همه‌ی اجزای کتابخانه اثرگذار است. جامعه‌ي استفاده‌کننده از کتابخانه بر مجموعه‌سازي و انتخاب مواد تاثير مي‌گذارد. همچنين جامعه‌ي استفاده‌کننده بر سازماندهي مواد، روش و عمق آن تاثير مي‌گذارد. علاوه بر آن شيوه‌ي ارائه خدمات و عمق آن نيز بر اساس جامعه‌ي استفاده‌کننده تعيين مي‌شود. خدمات مراکز اطلاع‌رساني و کتابخانه‌ها ارتباط نزديک و تنگاتنگي با جامعه‌ي استفاده‌کننده از آنها دارند و مي توان گفت که اهميت وجود اين گونه مراکز به خدمات آنها و ميزان مراجعان وابسته است. در واقع چکيده و عصاره تمامي خدمات کتابخانه‌ها، عرضه‌ی اطلاعات به جامعه‌ي استفاده‌کننده است. بنابراين استفاده‌کننده عنصر بسيار تعيين کننده‌اي در تعيين کميت و کيفيت فعاليت‌هاي بخش‌هاي مختلف کتابخانه مي‌باشد و بايد براي ارائه‌ي خدمات هر چه بهتر به آن توجه ويژه شود (محمدي، 1384: 3-4).
کتابخانه‌ها در صورتي قادر خواهند بود خدمات بهتري ارائه کنند که نيازهاي اطلاعاتي مراجعه‌کنندگان خود را بشناسند. لذا بايد نيازهاي اطلاعاتي استفاده‌کنندگان را همواره مورد بررسي قرار دهند. پويايي هر کتابخانه بستگي به ميزان استفاده از منابع اطلاعاتي موجود در آن دارد. ميزان استفاده از منابع اطلاعاتي هر کتابخانه نمايانگر ميزان ارزشمندي و مفيد بودن مجموعه منابع آن کتابخانه مي‌باشد. لذا براي تعيين ميزان سودمندي هر مجموعه لازم است ميزان استفاده از آن مجموعه سنجيده شود (جباري، 1374: 4). آگاهي از ميزان استفاده‌ی کاربران از منابع اطلاعاتي موجود در کتابخانه گامي مثبت در جهت ارتقا کيفيت خدمات و منابع موجود در آن مي‌باشد (محمدي، 1382). آگاهی از میزان استفاده‌ی کاربران می‌تواند توانایی‌ها و ضعف‌های آن کتابخانه را برجسته سازد تا با توجه به آنها امکان بهبود خدمات کتابخانه‌ای در ارائه یک نظام اطلاعاتی توانمند میسر گردد. به همین دلیل است که توانایی نظام اطلاعاتی در تامین نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان، وسیله‌ی اندازه‌گیری ارزش آن نظام به حساب می‌آید (ویسمان، 1380: 66).
2-3-2 تاریخچه بررسی استفاده‌کنندگان در جهان و ایران
تحقیق در این حوزه اولین بار در ایالات متحده امریکا و در دهه‌ی 1940 انجام گرفت. اولین تحقیقی که به طور کامل به بررسی استفاده‌کنندگان پرداخته توسط ارکوهارت19 و برنال20 در سال 1948 انجام شده است. آنها به بررسی پراکندگی و میزان استفاده از اطلاعات علمی و فنی پرداختند. ارکوهارت و برنال هدف خود از این بررسی را «دریافتن این‌که دانشمندان چه منابعی را مطالعه می‌کنند، چرا، و از اطلاعات چگونه استفاده می‌کنند» نامیدند (سیاتری21، 1999).
بررسی‌های اولیه بر روی استفاده‌کنندگان عمدتاً به دانشمندان زیست‌شیمی، پزشکی، مهندسی، فیزیک، و غیره مربوط می‌شد. تمرکز زیاد بررسی‌های استفاده‌کنندگان بر روی این علوم می‌تواند تا حدودی به این واقعیت نسبت داده شود که انتشارات اطلاعات علمی و حرفه‌ای در این رشته‌ها در مقایسه با علوم انسانی بسیار گسترده‌تر است (سیاتری، 1999).
اکثر بررسی‌های مهم استفاده‌کنندگان در ارتباط با عادت‌های جستجوی اطلاعاتِ دانشمندان و متخصصان فناوری انجام شده است؛ نیازهای دانشمندان علوم اجتماعی در طرح اینفراس22 مورد بررسی قرار گرفت و پس از آن نیازهای اطلاعاتی دولت‌های محلی مورد توجه واقع شد. موارد کمی در زمینه‌های صنعت، کسب و کار، و تجارت انجام شده، در حالی که عموم مردم در این بررسی‌ها نادیده گرفته شدند (ویلسون-دیویس، 1977).
منزل23در سال 1958 پژوهشی را برای اداره‌ی تحقیقات اجتماعی کاربردی دانشگاه کلمبیا، به منظور دریافتن مشکلات تبادل اطلاعات علمی انجام داد. او در این بررسی برای اولین بار به نقش روابط اشخاص در تبادل اطلاعات علمی می‌پردازد (سیاتری، 1999).
در دهه‌ی 1960 تعداد بررسی‌های استفاده‌کنندگان به سرعت افزایش یافت. در عین حال بررسی‌ها نسبت به قبل پیچیده‌تر شد و تلاش برای پاسخ به پرسش‌های دشوارتر افزایش یافت. همچنین در این دهه برای اولین بار انجمن روانشناسی امریکا24 تحقیق در این زمینه را از دیدگاه روانشناسی آغاز کرد. طرح اینفراس از سال 1967 تا 1971 به بررسی نیازهای اطلاعاتی، و میزان استفاده‌ی متخصصان علوم اجتماعی شاغل در دولت، از کتابخانه پرداخت. در این طرح با استفاده از سه روش پرسشنامه، مصاحبه، و مشاهده‌ی روزانه به جمع‌آوری اطلاعات پرداختند. نتایج این طرح بیانگر پایین بودن رضایت متخصصان علوم اجتماعی در استفاده از کتابخانه بود (سیاتری، 1999).
در دهه‌ی 1970 پیشرفت مهمی در تاریخ بررسی استفاده‌کنندگان اتفاق افتاد. این اتفاق تاسیس مرکز تحقیقات بررسی استفاده‌کنندگان در سال 1975 در دانشگاه شفیلد25 بود. بخش تحقیق و توسعه‌ی کتابخانه‌ی بریتانیا بودجه‌ی این مرکز را تامین می‌کرد (سیاتری، 1999). این مرکز کارهای بسیاری در زمینه‌ی بررسی استفاده‌کنندگان انجام داد که در بخش بعد به تفصیل توضیح داده خواهد شد.
یکی از مهمترین پیشرفت‌های تحقیق در زمینه‌ی کتابداری و اطلاع‌رسانی در دهه‌های 60 و 70 میلادی، اهمیت فزاینده‌ی استفاده‌کننده بوده است. این روند نشان می‌دهد که امروزه تمرکز دیگر
