خود هستند که با نوع، امکانات، و موقعيت توليد‌کنندگان و استفاده‌کنندگان اطلاعات متناسب بوده بر دانش مورد نياز توسعه‌ي اجتماعي و اقتصادي کشورشان تاکيد داشته باشد. اين نظام‌هاي داخلي بايد با شبکه‌ي اطلاعاتي کشورهاي پيشرفته، ارتباط موثر برقرار کنند (آترتون؛ آقابخشی، 1373: 22- 23).
ب) استفاده از اطلاعات
به طور کلی منابع اطلاعاتی‌ای مورد تحقیق و استفاده قرار می‌گیرند که صرف نظر از کیفیت اطلاعات موجود در آن، برای شخص استفاده‌کننده قابل دستیابی باشد. ممکن است استفاده‌کننده اطلاعات را به منظور خاصی به کار برد یا به دلیل قابل استفاده بودن اقدام به جمع‌آوری آن کند (آترتون؛ آقابخشی،1373: 16). استفاده‌کننده باید به منبع اطلاعاتی اطمینان داشته باشد و چنانچه در مراجعه به آن، چندین بار به اطلاعات مورد نیاز خود دست نیابد، این منبع اعتبار خود را از دست خواهد داد.
اگر فرد نیازمند اطلاعات، به راحتی به آن دست نیابد، چنانچه اطلاعات ضروری نباشد، ممکن است از آن چشم‌پوشی کند. اتکا به حافظه، در حول و حوش مساله‌اي گشتن يا قانع شدن به اطلاعات ناقص يا مبهم يک همکار، چندان هم غير متعارف محسوب نمي‌شوند. تنها معدودي از استفاده‌کنندگان که فعالانه در جستجوي اطلاعات تلاش مي‌کنند و مي‌کوشند که اطلاعات مورد نياز را به دست آورند، در فعاليت‌هاي اقتصادي فوق‌العاده پيشرفته‌اند. براي آنها اعتماد به اعتبار خدمت اطلاعاتي، شرط اساسي استفاده کامل از آن است، و عواملی نظير امکان دسترسي و سهولت استفاده، در درجه دوم اهميت قرار دارد (آترتون؛ آقابخشی،1373: 16-17).
افراد در شرکت‌ها و سازمان‌ها از راه‌هاي گوناگوني به اطلاعات مورد نياز خود دست مي‌يابند. رايج‌ترين راه براي دستيابي به اطلاعات، ارتباطات شخصي افراد است. يعني فرد از همکاران يا دوستان خود راهنمايي مي‌گيرد. دومين منبع اطلاعاتي رايج، جمع‌آوري اطلاعات به صورت فردي است. کاربران معمولاً از نزديکترين محل و از منابع آشنا جستجوي خود را آغاز مي‌کنند. كاربر بايد به منبع اطلاعاتي اطمينان داشته باشد و چنانچه كاربر چندين بار به اطلاعات موردنياز خود دست نيابد، اين منبع اعتبار خود را از دست خواهد داد (لافوند، 1373: 9).
به طور کلی استفاده‌کننده با روش‌های زير مي‌تواند به جستجوي اطلاعات بپردازد:
1. مراجعه به کتابخانه به منظور گرفتن مدرکي معين
2. استفاده از خدمات اطلاعاتي
3. پرسش از يک همکار يا ساير آشنايان (آترتون؛ آقابخشی، 1373: 18).
ج) نیازهای اطلاعاتی
افراد گوناگون تقسیم‌بندی‌های متفاوتی از انواع نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان ارائه کرده‌اند. متداولترين انواع نيازهاي اطلاعاتي را ام. ويت6 دانشمند آمريکايي علم اطلاعات، در اوايل دهه‌ي 1960تعيين کرد.
1. زمان کسب اطلاعات جاري درباره نتايج و يافته‌هاي زمينه‌ي تخصصي خود و رشته‌هاي وابسته
2. در کار روزمره، هنگامي که به اطلاعاتي نظير ارقام، روش‌ها و طرح‌ها نياز دارند
3. وقتي که دست‌اندرکار پروژه يا مساله‌ي جديدي شده‌اند و همچنين موقعي که در حال تکميل و تهيه گزارش آن هستند.
همچنین در استفاده از فناوری گفته شده است که نيازهاي اطلاعاتي در سه مرحله بروز مي‌کنند: انتخاب روند پروژه طرح تحقيق و توسعه، برنامه‌ريزي آن، و اجرايش.
اگرچه وظيفه‌ي کتابخانه‌ی تخصصی ايجاد تماس ميان استفاده‌کننده و منبع اطلاعاتي است، اما ممکن است منابع کسب اطلاعات کاملاً متفاوت بوده و خارج از قلمرو کتابخانه باشند (آترتون؛ حریری، 1373: 262-266). در مورد این شکل از منابع نیز کتابخانه باید تلاش کند تا در حد امکان آن را دسترس‌پذیر سازد.
د) موانع دسترسی به اطلاعات
رساندن اطلاعات صحيح و موثق علمي، فني، تجاري و اداري در زمان مناسب، به شخص مناسب در شکلي که برايش قابل استفاده باشد، مي‌تواند اتلاف منابع، دوباره‌کاري‌هاي غير ضروري و ناخواسته در اختراعات، اکتشافات، و توسعه، و بالاتر از همه، تصميم‌گيري‌هاي بي‌ثمر را به حداقل برساند. اگر در راه دسترسی به اطلاعات مانعی وجود داشته باشد، اطلاعات به گونه‌ای صحیح و مناسب جریان نمی‌یابد و استفاده‌کننده را دچار مشکل می‌سازد (آترتون؛ آقابخشی، 1373: 23).
پاولین آترتون در کتاب مبانی نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی ویژگی‌های دنیای اطلاعات، مشکلات استفاده‌کنندگان، و خدمات اطلاعاتی که موجب کاهش مشکلات می‌شوند را بیان کرده است (جدول 2-1).
کتابداران و اطلاع‌رسانان به ویژه در کتابخانه‌های تخصصی باید به این موانع توجه داشته باشند و بکوشند با برقراری ارتباط با استفاده‌کنندگان موانع دیگر را نیز شناسایی کنند. آنها باید در تمام مراحل انجام کار بکوشند این موانع را به حداقل برسانند تا متخصصان سازمان بتوانند با مشکلات کمتر و در زمان کوتاهتر به اطلاعات مورد نیازشان دست یابند.
جدول 2-1 نقش برخي از خدمات اطلاعاتي در کاهش مشکلات استفاده‌کنندگان از اطلاعات (آترتون؛ آقابخشی، 1373: 24)
ويژگي‌هاي دنياي اطلاعات
مشکلات استفاده‌کنندگان
خدمات اطلاعاتي/ امکانات نظام
فاصله‌ي بين توليد کنندگان و استفاده‌کنندگان اطلاعات
مساله اطلاع از اطلاعات توليد شده
خدمات آگاهي رساني جاري، خدمات ترويجي، انتشارات و تبليغات
تراکم اطلاعات در مقياس وسيع
حجم بيش از حد اطلاعات و نياز به انتخاب
نظام‌هاي نمايه‌سازي، طبقه‌بندي و ذخيره، خدمات مرجع
رشد سريع اطلاعات، افزايش ميزان کهنگي
دسترسي سريع به اطلاعات در زمينه‌ي مساله‌اي خاص
نقدها و بررسي‌ها، گزارش‌ها و بررسي‌هاي وضع موجود، خلاصه مطالب، تجزيه و تحليل و ارزشيابي اطلاعات
طبيعت بين رشته‌اي پراکندگي اطلاعات
امکان تخصص تنها در محدوده‌ي موضوعي خاص
روش‌هاي نمايه‌سازي براي موضوع‌هاي بين‌رشته‌اي، تجزيه و تحليل اطلاعات و خدمات پژوهشي
گوناگوني زبان‌ها
امکان فراگرفتن فقط يک يا چند زبان خارجي
ترجمه
دامنه‌ي وسيع استانداردها و روش‌هاي ارائه عقايد
مناسبت فقط پاره‌اي از استانداردها و طرح‌ها براي بعضي از استفاده‌کنندگان
انتخاب و ارائه يا تنظيم مجدد اطلاعات بر اساس نياز استفاده‌کنندگان
اختلاف بسيار در کيفيت و اعتبار
کمبود وقت براي ارزشيابي و انتخاب
تجزيه و تحليل و ارزشيابي داده‌ها و اطلاعات
تاخير در آخرين مرحله‌ي تهيه مدرک
مشکل تهيه نسخه‌اي از مدرک مورد نياز
تهيه نسخه‌هايي از مدارک؛ وسايل تکثير و نسخه‌برداري
2-2-5 خدمات کتابخانه‌هاي تخصصي و ارزيابي آن
كتابخانه‌ها به عنوان يك بخش ضروري در آموزش، پژوهش و جامعه شناخته شده‌اند. منابع غني اطلاعاتي به آنها اعطا شده تا نيازهاي كاربرانشان را برآورده سازند. كيفيت آموزش، يادگيري و پژوهش در هر سازماني عمدتاً به پتانسيل كتابخانه براي برآورده ساختن انتظارات و نيازهاي كاربرانش بستگي دارد. ارزيابي ميزان توسعه‌ی كتابخانه و خدماتش ضروري است و بايد مرتباً انجام شود تا پيشرفت مداوم و تغيير كيفي در همه‌ي فعاليت‌هاي كتابخانه را به ارمغان آورد (تاكور7، 2006: پیشگفتار).
صفت بارز صنعت و اقتصاد، تکامل و پویایی دایمی آن است. بنابراین صاحبان صنایع و تجارت بایستی همیشه در جریان آخرین تغییرات و پیشرفت‌ها قرار گیرند. از این گذشته کارکنان واحدهای صنعتی و اقتصادی باید همواره برای بالا بردن سطح معلومات خود بکوشند، در غیر این صورت به علت رقابت‌های خارجی، کارخانه یا موسسه بازرگانی با شکستی همه جانبه روبه‌رو خواهد شد و در نتیجه نه تنها کارخانه‌دار یا تاجر بلکه شبکه‌ی اقتصادی جامعه نیز لطمه‌ی شدیدی خواهد دید (سلطانی، 1350: 47-54). در حال حاضر موفقیت سازمان‌ها، به ویژه سازمان‌های صنعتی و اقتصادی، بستگی به روش استفاده از اطلاعات در آن سازمان دارد. دستیابی به اطلاعات درون سازمانی و برون سازمانی، برای پیروزی در رقابت در محیط‌های صنعتی، علمی و اقتصادی عامل تعیین کننده‌ای است (گیلوری، 1378: 2).
در پیش گرفتن رویکرد کاربرمدارانه در کتابخانه‌ها، به ویژه در کتابخانه‌های تخصصی که اهداف، وظایف و استفاده‌کنندگان خاص دارند، با توجه به نقش این کتابخانه‌ها اجتناب‌ناپذیر است. نتیجه‌ی فعالیت این دسته از کتابخانه‌ها در قالب محصول پژوهش تجسم می‌یابد و به تولید دانش جدید منجر می‌شود، یا این‌که استفاده‌کنندگان متخصص، کتابخانه را در گره‌گشایی مسائل و مشکلات سازمان مادر، یاری می‌رساند. طبیعی است، مشخصه‌های کتابخانه کاربرمدار، باید با قدرت و تنوع بیشتری در این دسته از کتابخانه‌ها تحقق یابد. این مشخصه‌ها عبارتند از:
1. هدف اصلی آن، تامین نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان است
2. مجموعه منابع اطلاعاتی برای تامین خواسته‌های اطلاعاتی جاری استفاده‌کنندگان طراحی شده‌اند. بنابراین منابع بی‌استفاده به کناری گذاشته می‌شوند
3. کتابخانه دسترسی به طیف گسترده‌ای از انواع منابع اطلاعاتی را تامین می‌کند
4. کتابخانه دسترسی به خدمات و منابع اطلاعاتی خارج از کتابخانه را تامین می‌کند و ارائه خدمات، بخش محوری در ارائه اطلاعات به استفاده‌کنندگان است
5. علاوه بر فهرست‌نویسی توصیفی معمول، کتابخانه بر پردازش موضوعی منابع و تهیه‌ی نمایه‌های اسناد تاکید دارد
6. کتابخانه خدمات اطلاع‌رسانی گسترده و خدمات پشتیبانی هر چه گسترده‌تری را ارائه می‌دهد و کتابدار به مدیر اطلاعاتی تبدیل می‌شود (قاسمی، 1385).
کتابخانه‌های تخصصی نیز مانند دیگر کتابخانه‌ها خدمات فراهم‌آوری، سازماندهی، و اشاعه‌ی اطلاعات را ارائه می‌کنند. با این تفاوت که کیفیت و چگونگی این خدمات متفاوت است. در ادامه به صورت مختصر به چگونگی این خدمات می‌پردازیم:
2-2-5-1 فراهم‌آوری و انتخاب مواد
واژه‌ی فراهم‌آوری به مفهوم عام شامل کلیه فعالیت‌هایی است که منجر به تامین اطلاعات مورد نیاز در کتابخانه می‌شود. فراهم‌آوری و انتخاب مواد در کتابخانه و مراکز اطلاع‌رسانی تخصصی مبحثی بسیار حساس و اساسی است. اولین نکته‌ای که یک کتابدار در یک کتابخانه‌ی تخصصی باید مورد نظر قرار دهد درک نیازهای سازمان مادر و استفاده‌کنندگان کتابخانه است. همچنین کتابدار باید احاطه‌ی کامل به اطلاعات موجود در مبحث تخصصی کتابخانه‌ی خود داشته باشد. آگاهی از نیازهای اطلاعاتی سازمان و جامعه‌ی استفاده‌کننده از سویی و شناخت منابع موجود از سویی دیگر و انطباق این دو وجه با یکدیگر منجر به انتخاب مجموعه‌ای دقیق و مفید خواهد گردید (روشن‌بین، 1379: 41).
هیچ کتابخانه‌ای نمی‌تواند در فراهم‌آوری خودکفا باشد. پیشرفت‌های فناورانه و سرعت انتقال اطلاعات، مسئله‌ی خودکفایی کتابخانه‌ها را به این مفهوم که کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعات، کلیه مدارک و مواد مورد نیاز را در مالکیت خود داشته باشند، کاملاً از بین برده است. در حال حاضر تهیه و استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته نه تنها رایج گردیده است بلکه به عنوان یک ضرورت به اثبات رسیده است (روشن‌بین، 1379: 42).
کتابخانه‌های تخصصی نباید با تراکم بیش از حد اطلاعات و مواد اطلاعاتی چون کتب، مجلات و گزارش‌ها حالت آرشیو پیدا کنند. از این‌رو، تجدید نظر در موجودی و وجین مرتب مجموعه امری اساسی است. کتابخانه‌های تخصصی در خدمت علم و کارگزاران علم یعنی پژوهشگران، دانشمندان، تولیدکنندگان و مدرسین دانشگاه‌ها هستند. بنابراین به خصوص در کتابخانه‌های علوم و فناوری استفاده از اطلاعات موجود در مراکز دیگر یک اصل است (روشن‌بین، 1379: 42).
مسئله‌ی انتخاب و فراهم‌آوری اطلاعات ارتباطی تنگاتنگ با مبحثی به نام «ارتباط» دارد. ارتباط بدون شک و قطعاً یک عنصر تصمیم‌گیرنده برای حیات فعلی و آتی مراکز اطلاعاتی است و این ارتباط می‌باید ارتباطی دو جانبه و زنده بین کتابدار و جامعه‌ی متخصصین باشد. کتابدار نه تنها باید از فعالیت‌هایی که در درون سازمان وی اتفاق می‌افتد آگاهی دقیق و کامل داشته باشد بلکه باید با طیف وسیعی از فعالیت‌های مرتبطی که در خارج از سازمان وی در جریان است آشنایی داشته باشد (روشن‌بین، 1379: 43).
رایج‌ترین منبع مواد اطلاعاتی کتاب و مجلات هستند. اما در کتابخانه‌های تخصصی، بر اساس اهداف و
