منابع مقاله درباره تولید علمی، فضای مجازی، نیروی کار، جامعه علمی

متخصص در قالب همکاري و مشارکت علمی، با تقسیم وظایف و تشریک اندیشه‌ها، تجربیات و امکانات همراه خواهد بود که این امر امکان افزایش کمیت و کیفیت تولیدات علمی را فراهم می‌نماید (عرفان‌منش و ديگران، زودآيند، بی تا.).
عملکرد یک گروه پژوهشی تا حدودی به تفکر و خرد جمعی بستگی دارد. تفکر جمعی یا خرد جمعی یک فعالیت گروهی است که بایستی همه اعضای گروه علمی پژوهشی در آن سهیم باشند. تفکر خلاق یکی از مسئولیت‌های گروهی است که کلیه اعضای گروه بایستی در آن مشارکت داشته باشند. با آموزش و تمرین زیاد، می‌توان شیوه‌های تفکر خلاق را در افراد توسعه داد. گروه‌های علمی بدون ایده‌های تازه و خلاق نمی‌توانند موانع و مشکلات موجود را از سر راه بردارند و به موفقیت‌های بزرگ دست پیدا کنند (هلر19، 1381،ص.25، نقل در نوروزی و ولایتی، 1388 ). نوروزی و ولایتی، تصمیم گیری براساس خرد جمعی را به عنوان یکی از ویژگی‌های یک گروه همکار خوب برشمرده و اظهار می‌دارند که اعضای یک گروه همکار بایستی اطمینان حاصل نمایند که همه آنها جزیی از گروه هستند تا مشارکت فعال داشته باشند (نوروزی و ولایتی، 1388، ص.116).
به عبارتی دیگر، تشکیل گروه‌های علمی و عضویت در این گروه‌ها، با فراهم‌آوری بستر و فرصتی مناسب برای پدیده همکاری علمی به شیوه‌ای هدفمند، منجر به بهبود نمود خرد جمعی می‌شود.
2-2-3. عوامل موثر بر همکاری علمی
با توجه به مفهوم همکاری علمی که برای به اشتراک‌گذاری دانش و تجربه از طریق شیوه‌های گوناگون به کار می‌رود، بنابراین در شکل‌گیری این نوع از همکاری‌ها، عوامل متعددی می‌توانند تاثیرگذار باشند. از جمله این عوامل عبارت است از:
جنسیت
ملیت مشترک داشتن
انگیزه‌ها و راهبردهای همکاری
فرهنگ
همجواری (نوروزی و ولایتی، 1388، ص.80-78).

انگیزه در حل مشکلات پیچیده و آموزش و توسعه فنی و نظری دانش، در پویایی همکاری‌های علمی موثرند و جزء عوامل علمی محسوب می‌شوند. تحقیقات نشان داده است که عوامل اقتصادی – اجتماعی نیز در توسعه همکاری‌های علمی تاثیرگذار است. عوامل اجتماعی مانند تاثیر جامعه علمی و توسعه شبکه علمی و عوامل شخصی که افراد را متمایل به فعالیت اجتماعی می‌کند، موجبات رشد تعاملات علمی در سطح گسترده را فراهم می‌آورد.
در مجموع رحیمی و فتاحی نشان داده‌اند که عواملی چون فرهنگ مشارکت در جامعه، بودجه فعالیت‌های همکارانه، اعتماد متقابل میان افراد، و نیز هدف‌ها و دیدگاه‌های مشترک میان افراد، تاثیر زیادتری بر میزان همکاری علمی از میان سایر عوامل دارد (قانع و رحیمی، 1390).
2-2-4. دلایل و مزایای همکاری علمی و هم‌تالیفی
نتیجه رویکرد گروهی در همکاری علمی، رشد و توسعه علم و ارتقای سطح دانش عمومی و تخصصی کشور است که پیامد منطقی آن، چیزی جز توسعه علمی و صنعتی کشور نخواهد بود. در واقع همکاری علمی موتور محرکه توسعه علمی و صنعتی کشور است ( نوروزی و ولایتی، 1388، ص.31). مزایای همکاری علمی در بسیاری از پژوهش‌های پیشین مطرح شده است، از دیدگاه ملین20(2000) فواید همکاری علمی عبارتند از:
افزایش دانش
کیفیت علمی بالا
خلق ایده‌های جدید
تماس و ارتباط برای کارهای آینده (ملین، 2000، نقل در رحیمی و فتاحی،1388).
لی و بوزمن21(2005) مهم‌ترین انگیزه‌های همکاری‌های علمی را چنین بر می‌شمرند:
دسترسی به کارشناسان و تجهیزات و منابع؛
افزایش بودجه و یا به اشتراک‌گذاری دانش در حوزه‌های تخصصی؛
به اشتراک‌گذاری دانش برای مقابله با مشکلات پیچیده و بزرگ؛
ارتقای بهره‌وری و تولید؛ و
آموزش و مشاوره دانشجویان و همکاران مطالعات (لی و بوزمن، 2005، نقل در نوروزی و ولایتی، 1388، ص.79).
بیور وروزن (1978) نیز علل و انگیزه‌های همکاری علمی را به صورت زیر برشمرده‌اند:
افزایش بهره‌وری و تولید علمی
افزایش مهارت‌ها
کسب تجربه
نیاز به بارورسازی و ارتباط متقابل
دسترسی به تجهیزات خاص
دسترسی به مهارت‌های خاص
دسترسی به مواد منحصر به فرد
دستیابی به امکان مشاهده شدن و شناخته شدن در سطح جامعه علمی
احتیاج به ارزیابی خود در ارزیابی یک مسئله
اجتناب از رقابت و چشم وهم چشمی
کارآمدی در استفاده از زمان و نیروی کار
غلبه بر انزوای فکری
پرورش پژوهشگران
حمایت از شاگردان
نزدیکی مکانی و
پیشامد و تصادف.
آن‌ها همچنین خاطر نشان می‌سازند که به طور غیر مستقیم در حدود نیمی از انگیزه‌ها مرتبط با ارتقای میزان تولید علمی است (بیور و روزن،1978، نقل در نوروزی و ولایتی،1388، ص.83-82).
تالیف مشترک نیز به عنوان یکی از شاخص‌های سنجش همکاری علمی (هارسانایی22، 1993، نقل در نوروزی و ولایتی،1388ص96) دارای مزایای گوناگونی است.
در مورد مزایای همکاری در تالیف‌، هارت23 (2006) به موارد زیر اشاره می‌کند:
ارتقای کیفیت مقاله
استفاده از تخصص و مهارت نویسنده همکار
ارائه اندیشه‌های نو و ارزشمند توسط نویسنده همکار
افزایش انتشارات علمی
یادگیری از نویسنده همکار
تقسیم کار
شناخت بهتر از همکاران (هارت، 2006، نقل در رحیمی و فتاحی،1386).
به طور خلاصه می‌توان گفت مقاله‌های مشترک موجب افزایش بازدهی علمی می‌شوند، زیرا همکاری مشترک نویسندگان به معنای اشتراک تخصص وتقسیم نیروی کار است (دوردن و پری24، 1995، نقل در نوروزی و ولایتی،1388، ص101).
2-2-5. همکاری علمی و فضای مجازی
از دوران باستان تاکنون همکاری و مشارکت وجود داشته است. اما با اختراع اینترنت میزان همکاری علمی افزایش یافته است. اگرچه فناوری به تنهایی نمی‌تواند افراد را ترغیب به همکاری کند، اما فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی مانند اینترنت و پست الکترونیکی، بستر مناسبی را برای تسهیل ارتباطات و همکاری‌های علمی فراهم کرده‌اند. اصطلاح «collaboratory» که ترکیبی از دو واژه «Collaboration» و «Laboratory» است، در واقع به فناوری‌ها، ابزارها، و سازمان‌هایی اشاره دارد که به دانشمندان اجازه می‌دهند تا به کمک تسهیلات از راه دور با هم همکاری داشته ‌باشند. این سازمان‌ها با ارائه الگویی جدید برای هدایت دانش، پژوهشگران هر حوزه را قادر می‌سازند تا به افراد، داده‌ها و ابزارها و نتایج دسترسی یابند و درواقع نوعی آزمایشگاه پژوهش است (داورپناه، 1386).
از طریق همکاری، دانش و تجربه به اشتراک گذاشته می‌شود. پژوهشگران می‌توانند دانش را از طریق شیوه‌های رسمی و غیر رسمی ارتباطات به وسیله اینترنت، پست الکترونیکی، تلفن، دورنما، و نظام‌های پیام فوری مبادله کنند (ساپکار25، 2003، نقل در نوروزی و ولایتی، 1388، ص.54).
پیشرفت‌های سریع در فن‌آوری‌های اینترنتی، با ایجاد ابزارهای مبتنی برنسل اول وب شامل صفحات وب، پست الکترونیکی، اتاق های گفتگو، تالارهای بحث و ابزارهای مشارکتی مبتنی بر نسل دوم وب مانند وبلاگ‌ها، پادکست‌ها، سایت‌های شبکه اجتماعی و ویکی، امکانات گسترده‌اي براي تحقق انواع همکاري‌ها، فراسوي مرزهاي جغرافیایی در اختیار پژوهشگران قرار داده است.
از جمله ویژگی‌هایی که برای این نوع ازهمکاری‌ها می‌توان برشمرد عبارت است از:
ساخت همزمان و تعاملی یک راه حل مشترک برای یک مشکل، رسیدن به یک هدف مشترک
مشارکت در مهارت‌های گروه‌های کوچک و ساخت و ساز کار گروهی
نظارت بر عملکردهای دیگران به منظور بهبود اثربخشی مشارکت اعضای گروه
کمک به یکدیگر برای رسیدن به هدف گروه
داد و ستد بازخورد سازنده در قالب مشاوره و تشویق
برنامه‌ریزی و آغاز فعالیت‌های مشترک بیشتر
کسب دانش، مهارت و نگرش
تفکر انتقادی
تبادل منابع دانش، اطلاعات و ایده‌ها
تبادل، مقایسه و درک دیدگاه در مورد مسائل و شرکت درساخت چشم اندازها و معانی جدید
بازتاب مشترک در پیشرفت کار خود
آموزش یکدیگر
بحث و به چالش کشیدن یکدیگر
تمایل به شنیدن ایده‌ها، پیشنهادات و نظرات دیگران وتوضیح و بسط و گسترش اطلاعات
حضور عناصر اجتماعی در تعاملات برخط که مکمل تعامل چهره به چهره است
اظهار نظر در رسانه‌ها و ویژگی‌های آن در تعاملات برخط
یادگیری خودمختار
تعریف هویت خود در برابر اعضای دیگر گروه
یک تعریف به طور واضح ازهویت گروه و حس اجتماعی
مقایسه بین گروهی از کار و پیشرفت (زورکو26، 2009).
2-2-6. جمع‌بندی بخش اول
در این بخش درباره مفهوم و مزایاي همکاري علمی از یک سو و از سوی دیگر، در مورد افزایش امکانات وتسهیلات فناوري‌هاي نوین اطلاعاتی و ارتباطی در جهت تحقق این امر در فضای مجازی سخن گفته شد. به این ترتیب در بخش بعدی از مباحث نظری، با پرداختن به مفهوم و اهمیت «ویکی‌ها» به عنوان برترین ابزارهای مشارکتی مبتنی بر وب2 در اینترنت ، نقش آن برای اجرای عملی همکاری علمی در تولید دانشنامه برخط توصیف می‌شود.
2-3. ویکی27
2-3-1. مقدمه
همانطور که در بخش قبلی ذکر شد، امروزه در عصر اطلاعات، اینترنت به مکانی برجسته برای جستجو و به اشتراک‌گذاری اطلاعات تبدیل شده است. به‌طوری که با پیشرفت سریع فن‌آوری وب، صفحات وب تعاملی‌تر شده و بسیاری از فایل‌های با قالب‌های گوناگون مانند اسناد، فایل‌های صوتی و ویدئویی را پشتیبانی می‌کند. این وب‌سایت‌ها که با عنوان وب2 و به صورت نسل توسعه‌یافته وب شناخته شده است، علاوه‌ بر اجازه دادن به کاربران برای بازیابی اطلاعات، بیشتر بر روی تسهیل ارتباطات، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و همکاری بر روی اینترنت تمرکز کرده‌اند. وب‌سایت‌های به اشتراک‌گذاری ویدئو و شبکه‌های اجتماعی از جمله این وب‌سایت‌ها می‌باشند. اما نوع جدیدی از این وب‌سایت‌ها، با تمرکز بر همکاری و به اشتراک گذاری اطلاعات پدید آمده و با عنوان ویکی شناخته شده است (وی وگیوستی28، 2009). ویکی مجموعه صفحات وبی است که به هرکسی یا دست کم به هر کسی که به نرم‌افزار سرویس دهنده ویکی دسترسی دارد این اجازه را می‌دهد تا در تهیه محتوایش مشارکت کند. در واقع ویکی امکان انجام فعالیت گروهی را با سلسله نرم‌افزارهای مشارکتی فراهم می‌کند. در اصل، ویکی یک ابزار گسترده برای ساده کردن فرآیند تولید صفحات HTML است و به همین دلیل راه خیلی موثری برای تبادل اطلاعات بین گروه‌های کاری است(علی‌مرادی، 1388).
2-3-2. تاریخچه ویکی
اولین پایگاه ویکی ایجاد شده در اینترنت، در سال ۱۹۹۵ توسط وارد کانینگهام29 و با نام ویکی‌ویکی‌وب30 ایجاد شد. وارد کانینگهام یک برنامه‌نویس بود که در اصل از یک محیط وب مشترک به عنوان یک راه برای بهبود سرعت ایجاد و به اشتراک گذاشتن ایده‌های برنامه نویسان استفاده کرد.کلمه «ویکی‌ویکی»که در نام این سایت به کار رفته بود، از نام یکی از خطوط اتوبوس‌رانی در ایالت هاوایی آمریکا الهام گرفته است. واژه «ویکی» در زبان مردمان هاوایی به معنای «سریع» و عبارت WikiWiki به معنی «بدو بدو» است. در واقع کاربرد این واژه توسط وارد کانینگهام اشاره به تغییرات سریع در فرآیندهای ویرایش محتوای ویکی دارد که به عنوان ویژگی اصلی نرم‌افزار ویکی امکان تولید سریع محتوا را فراهم می‌کند. به گفتة وارد کانینگهام به ‌جای نام وبِ سریع، نام ویکی مناسب‌تر است. در آن زمان کانینگهام تا حدودی از سیستم طراحی شده شرکت اپل با عنوان “هایپرکارد31” الهام گرفت. این نظام به کاربران اجازه می‌داد تا دسته کارت‌های مجازی دارای ارتباط منطقی و امکان پیوند با یکدیگر ایجاد کنند. بدین ترتیب کانینگهام این عقیده را گسترش داد و این امکان را برای هر کاربر فراهم کرد تا با ورود به پایگاه ویکی، داده‌ها و اظهار نظرات افراد دیگر را ببیند و در صورت تمایل، آنها را تغییر دهد، یا مطالبی به آن اضافه کند و یا مطالب آن را کاهش دهد (وی وگیوستی، 2009). اوایل 2000، ویکی‌ها به‌طور فزاینده‌ای درشرکت‌ها و موسسات اقتصادی به عنوان نرم‌افزار مشارکتی، پذیرفته شدند. استفاده‌های از آن در ابتدا به کاربردهای فنی، ارتباط طرحی، اینترانت‌ها، و نیز مستندسازی محدود می‌شد. امروزه، برخی از شرکت‌ها از ویکی به عنوان تنها نرم‌افزار مشارکتی و به عنوان جایگزینی برای اینترانت‌های غیرپویا و ایستا استفاده می‌نمایند ( پاشائی‌زاد، 1390).
2-3-3.مفهوم