ویکی
کانینگهام و لیوف32 در کتاب‌شان با عنوان روش ویکی: همکاری سریع بر روی وب، اساس مفهوم ویکی را به شرح زیر توصیف می‌کنند:
یک ویکی امکان ویرایش یک صفحه موجود یا ایجاد صفحات جدید را بر روی وب‌سایت ویکی توسط تمامی کاربران و فقط با استفاده از یک مرورگر ساده وب و بدون آنکه نیازی به نظام‌های دیگر باشد، فراهم می‌نماید.
یک ویکی با ایجاد پیوند صفحه و نشان دادن اینکه آیا یک صفحه مشخص وجود دارد یا خیر، امکان همکاری‌های موضوعی بین انواع مختلف صفحات را فراهم می‌سازد.
یک ویکی به معنای سایتی که برای بینندگان گذرا و موقتی ایجاد شده باشد، نیست بلکه هدف آن است تا بینندگان را در یک فرآیند مداوم خلق و همکاری که به‌طور دائم نمای وب‌سایت را تغییر می‌دهد، درگیر سازد.
ویکی‌ها برای کاربران این امکان را فراهم می‌سازند که بدون داشتن دانش برنامه‌نویسی به ایجاد صفحات اینترنتی درباره موضوعات مختلف اقدام نمایند. برای این منظور، ویکی‌ها از قراردادهای ساده‌تری برای اصلاح ظاهر متونی استفاده می‌کنند که در ویکی گذاشته می‌شوند، که این قواعد نیز در ویکی‌های مختلف ممکن است متفاوت باشند.
یکی دیگر از مزایای ویکی‌ها آن است که هر تغییر در صفحات ثبت می‌شود و صفحات قابل بازگرداندن به وضعیت قبل از تغییر هستند. همچنین بسیاری از ویکی‌ها (مثل ویکی‌پدیا) این امکان را برای کاربران فراهم می‌کنند که محتوای یک صفحه را قبل و بعد از انجام چندین مرحله تغییر، مقایسه کنند.
ویژگی جالبی که به صورت‌های مختلف در ویکی‌ها دیده می‌شود، همانا قابلیت پیوند خودکار به نوشته‌ها و مقالات دیگر درون پایگاه ویکی است. اگر مدخل پیوند داده شده در ویکی موجود باشد به رنگ آبی و در غیر این صورت به رنگ قرمز نشان داده می‌شود و این نوعی دعوت از افراد جهت شروع آن مدخل و نوشتن درباره آن است (کانینگهام و لیوف، 2001 نقل در پاشائی زاد، 1390).
2-3-4. اهداف ویکی‌ها
ويكي‌ها در حال حاضر از وب‌گاه‌هاي برتر جهان از لحاظ تعداد بازديدكنندگان به شمار مي‌آيند. اكنون گروه گسترده‌اي از متخصصان اينترنتي و دانشنامه نويسان به صورت داوطلبانه از سراسر جهان با اين سايت‌ها همكاري مي‌كنند. يكي از اهداف سازندگان ويكي‌ها ايجاد يك مرجع اطلاعاتي بسيار گسترده و كامل براي جوا ب‌گويي به جستجوهاي كاربران است. از اهداف ديگر آنان مي‌توان موارد زير را برشمرد:
كشف مداوم روندهايي كه بتوانند دنياي وب و اطلاعات كاربران را تغيير دهد
كسب آمادگي براي استقبال آگاهانه و شجاعانه از اطلاعات ديگران
اتخاذ سياست‌ها و جهت‌گيري‌هاي استراتژيك درست براي ايجاد يك فرهنگ مشاركت همگاني از سوي كاربران(سلاجقه و تاج‌الدینی، 1389).
2-3-5. خصوصیات ویکی
اسپک33 شش ویژگی را برای ویکی‌ها برمی‌شمرد که عبارتند از:
هرج و مرج‌گرایی: ویکی‌ها هرج و مرج‌گرا هستند، از این نظرکه فاقد هرگونه ساختار قوی هستند. در ویکی به طور تقریبی هیچ کاربری نسبت به کاربر دیگر حقوق بیشتری ندارد هرچند که گاهی اوقات در آنها برخی ساختارهای قدرت ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر برخی اعضا نسبت به اعضای دیگر از اختیارات بیشتری برخوردار هستند. برای نمونه بر روی ویکی پدیا چند اپراتور نظام (سیسپاس)34 وجود دارد که دارای وظایف بیشتری جهت برطرف کردن خرابکاری‌های ویرایشی هستند. به علت ماهیت هرج ومرج‌گرایانه، یک ساختار قدرت35 می تواند برخوردهای بین کاربران را برای نمونه به هنگام تعیین اپراتورهای جدید هدایت نماید.
همکاری و مشارکت36: یک ویکی بخش مهمی از یک ابزار همکاری و مشارکت است. کاربران باهم برای ایجاد یک محصول نهایی کار می‌کنند خواه آن محصول یک گزارش یا یک راهنمای مرجع و یا یک دانشنامه باشد. مزیت آن در قابلیت تسهیل کار برای کاربران جهت همکاری بدون هیچ نوع تقسیم کار از پیش تعیین شده است. به حمایت آنچه که «جنگ ویرایشی37» خوانده می‌شود، کاربران می‌توانند حتی بر روی یک صفحه در یک زمان کار کنند. یک ویکی جهت پشتیبانی از ارتباط بین کاربران چیز خوبی نیست. همچنین، بسیاری از ویکی‌ها دارای صفحات بحث هستند، اما برای بحث‌های دقیق‌تر ابزارهای دیگری مثل پست الکترونیکی یا گروه‌های بحث وبی کارکرد بهتری دارند.
در کل صفحات ویکی دارای نظم از پیش تعیین شده‌ای همانند نظمی که در کتاب است، نیستند. همانند وب، صفحات ویکی در یک ساختار شبکه‌ای به هم پیوند داده می‌شوند. سازماندهی دانش در یک شبکه، به جای نظم ترتیبی، به روش زبان طبیعی ارائه دانش، ظاهر می‌شود. ایجاد پیوند در یک ویکی در کل بسیار آسان است یعنی استفاده از نحوه پیوندی برای یک گزینه خاص، به طور معمول با قرار دادن آن گزینه بین دو علامت پرانتز یا نوشتن آن با حروف بزرگ و کوچک مثل (WikiWikiWeb) یک پیوند بلادرنگ به یک صفحه ویکی که دارای آن واژه به صورت عنوان است، ایجاد می‌کند.
اندام‌واره38: به دلیل نبودن نظارت کافی و نیز تقسیم کار، یک ویکی خود را به شیوه اندام‌واره توسعه می‌دهد. درباره یک موضوع ممکن است اطلاعات دارای جزئیات بسیار زیادی باشد، درحالی که موضوع‌هایی با اهمیت مشابه ممکن است جزئیات زیادی نداشته باشند.
خوددرمانگری39: ویکی‌ها به خرابکاری وتخریب (کاربران بدخواه، اطلاعات را حذف می‌کنند یا اطلاعات اشتباه وارد می‌کنند) حساس هستند. به‌ویژه ویکی‌هایی که به کاربران ثبت نام نکرده اجازه ایجاد تغییرات را می‌دهند با این مشکل مواجه هستند. با این حال، یک ویکی توان بالقوه زیادی برای خوددرمانگری دارد. موقعی که تعداد زیادی از افراد صفحات را مطالعه می‌کنند، اگر جامعه به اندازه کافی بزرگ بوده باشد و افراد متخصص از حوزه‌های مختلفی نیز حضور داشته باشند، در آن صورت خرابکاری و اطلاعات نادرست به احتمال زیاد در یک زمان به نسبت کوتاه، تصحیح خواهد شد.
اعتماد40: جوامع ویکی بر اعتماد بین کاربران خود بسیار متکی است. از آنجا که در ویکی‌ها برگرداندن تغییرات اعمال شده توسط کاربران بسیار آسان است، در مواقعی که چندین کاربر به دلیل عدم توافق برسر یک موضوع تغییرات یکدیگر را برمی‌گردانند، ممکن است این کار به سرعت به یک «جنگ ویرایشی» تبدیل شود و به علت ویژگی هرج و مرج‌گرایانه آن، هیچ فرد صاحب اختیاری برای اتخاذ تصمیم نهایی وجود ندارد. البته جامعه می‌تواند از طریق رأی‌گیری به اجماع دست یابد، ولی هیچ راهی برای مجبورکردن کاربران درگیر برای پذیرفتن اجماع وجود ندارد (اسپک41، 2007 ، نقل در پاشائی‌زاد، 1390).
همچنین، وی و گیوستی خصوصیات ویکی‌ها را در روش مقایسه‌ای با دیگر وب‌سایت‌ها به شرح زیر توصیف نموده‌اند:
وبلاگ مجموعه‌ای از صفحات حاوی تعدادی از پست‌های کوتاه است که در یک ترتیب زمانی برای خواندن کاربران نمایش داده می‌شود. بر خلاف ویکی تنها یک نویسنده می تواند اطلاعات را به یک وبلاگ ارسال کند. سایر کاربران نیز تنها می توانند پست‌ها را مشاهده کرده و درصورت تمایل به آنها پاسخ دهند و اجازه هر گونه تغییرات در محتوا را ندارند. نویسنده وبلاگ می تواند در مورد هر موضوع که او علاقه دارد بنویسد و در واقع مطالب وبلاگ منعکس کننده نظر شخصی نویسنده است. در حالی‌که، یک صفحه ویکی منعکس کننده دیدگاه‌ها و داده‌ها از منابع و نویسندگان متعدد است. وبلاگ‌ها معمولا بر روی ارتباطات یک به چند متمرکز شده است، در حالی که ویکی بر روی ارتباط چند به چند با محتوای مشترک متمرکز شده است.
لیست‌های پستی بسیاری از کاربران تنها از طریق یک منبع از قبیل یک مدیر، به روز رسانی شده و پیام دریافت می‌شود. در حالی که در یک ویکی به عنوان محیطی کارآمد در توزیع اطلاعات، استفاده از لیست‌های پستی زمان همکاری دست و پا گیر هستند، به‌طوری‌که تلاش ویکی‌ها برای برگزاری بحث‌ها، مخصوصا با کاربران متعدد، بیش از یک لیست پستی می‌تواند در جلوگیری از پیام های تاخیری، از دست رفته و تداخل پاسخ‌ها با هم کاربرد داشته باشد. در واقع ویکی به روز رسانی‌ها و پاسخ‌های آنی را نمایش می‌دهد.
تالارهای بحث و تبادل نظر یکی دیگر از روش‌های محبوب همکاری است که به کاربران اجازه صحبت کردن در مورد متن را می‌دهد. پیام‌ها به ترتیب زمانی نمایش داده می‌شود به صورتی که هرپیام در مورد یک «موضوع» در واقع پاسخی به پست قبلی است. با این حال، بر خلاف ویکی، تالارهای بحث و تبادل نظر کاربر را تنها به اضافه کردن و ویرایش محتوای خود محدود می‌کنند و کاربران تنها قادر به پاسخگویی به اطلاعات ارسال شده توسط کاربران دیگر هستند، هر چند آنها توانایی ایجاد تغییر و یا اضافه کردن مطلب همانطور که در ویکی انجام می‌شود را ندارند.
سایت‌های شبکه‌های اجتماعی اغلب مجموعه‌ای از صفحات مدیریت شده توسط کاربرانی هستند که آنها را ایجاد کرده‌اند. به طور خاص‌تر، به هر کاربر یک صفحه اختصاص داده شده که می‌تواند در آن صفحه در مورد خودش اطلاعاتی به منظور تعامل با دیگر کاربران قرار دهد. سایت‌های شبکه‌های اجتماعی از این نظر که به کاربران خود اجازه تغییر محتوا در صفحات خود را می‌دهد، بسیار شبیه به سایت‌های ویکی است اما با این حال، بر خلاف ویکی، سایت‌های شبکه های اجتماعی به کاربر تنها اجازه تغییر محتوای مربوط به صفحه خودش را می‌دهد. اساسا، سایت‌های شبکه‌های اجتماعی مجموعه‌ای از وبلاگ‌ها و نه سایت‌های ویکی هستند.
وب سایت‌های خبری اجتماعی مجموعه‌ای از پیوندها به وب سایت‌های دیگر است. این پیوندها اغلب حاوی یک توصیفی از صفحه مرتبط و موضوع بحث در مورد خود صفحه است. این وب سایت‌ها شبیه ویکی‌ها به کاربران اجازه می‌دهند تا بر روی پیوند ارسال شده توسط دیگران اظهار نظر کرده و با اضافه کردن «برچسب‌ها» به پیوندها، دیگران را برای پیدا کردن این لینک کمک می‌کنند. وب سایت‌های خبری اجتماعی بیشتر بر روی به اشتراک‌گذاری و نه همکاری متمرکز شده‌اند، به طوری که کاربران این وب‌سایت‌ها در حالی که می‌توانند در مورد برچسب پیوندها اظهار نظر کنند، اما اجازه هیچ‌گونه ایجاد تغییر را ندارند (وی وگیوستی، 2009).
با توجه به خصوصیات ذکر شده، در واقع ویکی، با یک ساختار منحصر به فرد، متفاوت از سایر شبکه‌ها و ابزارهای ارتباطی و با هدف ترویج همکاری در اینترنت خلق شده است. سایت ویکی به عنوان یک مکانیسم ارتباط گروهی است که دو معیار اساسی آن را ایجاد می‌کند: نویسندگی وکنترل نسخه. در ویکی، تمام کاربران بطور بالقوه نویسندگان و ویراستارانی هستندکه رایگان و گاهی حتی بدون ثبت نام با استفاده از هر مرورگر اجازه ویرایش، افزودن و حذف محتوای صفحه وب را دارند. به منظور کاهش مشکل بالقوه نویسندگان «خرابکار»، سیاهه‌ای از تمام تغییرات ایجاد شده وکسانی که این تغییرات را ایجاد کرده‌اند در ویکی موجود است. با استفاده از این بخش مدیریتی به راحتی می‌توان محتوای حذف شده یا تغییر یافته را برگرداند. واقعیت این است که ویکی‌ها به عنوان محیط نوشتاری مشترک موفق، به جهت داشتن ساختاری ویژه که می‌تواند تشویقی برای سوء استفاده‌کنندگان به نظر برسد، بیش از همه، به دلیل موانع کم مشارکت قابل توجه است (امیق و هرینگ42،2005). به عبارتی با توجه به اینکه ویکی‌ها به عنوان وب سایت‌های کاملا قابل ویرایش به کاربران اجازه دیدن، خواندن، سازماندهی مجدد و به روز رسانی ساختار و محتوا (متن و تصاویر) را می‌دهند، در واقع این قابلیت ویرایش‌های باز حاکی از پتانسیل بسیار زیاد ویکی به عنوان یک ابزار برای همکاری برخط است (اوگار، ریتمن و ژو43،2004).
2-3-6.مزایای ویکی
از مزاياي ويكي امكان ويرايش اطلاعات و درج اطلاعات جديد توسط صاحب نظران و انديشمندان می‌باشد و با اين ويژگي منحصر به فرد است كه اطلاعات اين پايگاه روز به روز افزون تر مي‌گردد. از مزاياي ديگر ويكي مي‌توان موارد زير را برشمرد:
شكستن قالب‌هاي ذهني جا افتاده، و حركت به سمت تفكر خلاق و همگاني
انجام كارها به صورت مشاركتي با بهره‌وري بيشتر و متنوع‌تر
بهبود قوه ايده‌آوري و نوآوري در موارد مورد بحث
دستيابي هر چه سريعتر به منابع كليدي مورد نياز و پيوندهاي آن (سلاجقه و تاج‌الدینی، 1389).
وی
