و الگوهای مطالعاتی متفاوتی می‌باشند. محدودتر از این گروه، گروه‌های مخاطبان خاص‌اند که معمولاً بر حسب شغل، پست سازمانی، یا رشته‌ی علمی مشخص می‌شوند.
بررسی‌های درون کتابخانهای و برون کتابخانهای: پژوهش درون کتابخانهای به ارتباط دو سویه استفاده‌کنندگان و وظایف کتابخانهای توجه دارد. پژوهش برون کتابخانهای مباحث گسترده‌تر مانند مشخصات کتابخوانان، توصیف انواع منابع ارتباطی و منابع اطلاعاتی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این نوع بررسی‌ها، کتابخانه تنها یک نوع از انواع منابع اطلاعاتی است (درباغ عنبران، 1380).
2-3-5 كتابخانه‌هاي تخصصي و بررسی استفاده‌كنندگان
بررسی استفاده‌کنندگانِ کتابخانه‌های تخصصی بنا به دلایل زیر، به صورت ویژه‌ای حاوی اطلاعات مفید و ارزشمند است:
1. ماهیت وجود کتابخانه‌های تخصصی در سازمان مادر به این معنی است که نیاز اطلاعاتی در کتابخانه‌های تخصصی نسبت به کتابخانه‌های عمومی (برای مثال) متغیرتر است؛ بنابراین کتابخانه‌های تخصصی نسبت به نیازهای استفاده‌کنندگانشان حساس‌تر هستند.
2. انعطاف‌پذیری ساختار درونی کتابخانه‌های تخصصی، آنها را قادر می‌سازد تا سریع‌تر به تغییر نیازهای استفاده‌کنندگان پاسخ دهند.
3. انواع داده‌ها و بسته‌های اطلاعاتی که [در کتابخانه‌های تخصصی] به کار می‌روند نسبت به بیشتر خدمات رایج تنوع گسترده‌تری دارد.
4. اخص بودن موضوعات مرتبط با کتابخانه‌های تخصصی، شناختِ با جزئیات بیشتری را نسبت به رفتار استفاده‌کنندگان در موضوعات گوناگون ارائه می‌دهد.
5. از آنجا که کتابخانه‌های تخصصی ارتباط نزدیک‌تری با فرایند پژوهش که منبع تقاضای کاربران می‌باشد دارند، در نتیجه جایگاه مناسب‌تری برای بررسی می‌باشند (اکسون، 1993).
همچنین کتابخانه‌های تخصصی مشکلات پژوهشی ویژه‌ای دارند:
1. آنها دچار کمبود منابع پژوهشی هستند
2. کمبود عمومی بودجه از فراهم کردن خدمات ایده‌آل جلوگیری می‌کند
3. اغلب، تعداد استفاده‌کنندگان برای تولید نتایج آماری چشمگیر بسیار کم است (اکسون، 1993).
2-4 تحقيق و توسعه
در دنیای امروز، برای هر ملتی جهت ادامه حیات و بقای خود و نیل به خوداتکایی، استقلال و تسلط بر سرنوشت و حفظ آرمان‌ها و دستیابی به توسعه درون‌زا راهی جز تحقیق و پژوهش وجود ندارد. رشد تحقیقات توسعه‌ای و استقرار آن در صنعت در قالب واحدهای تحقیق و توسعه تقریباً از ابتدای قرن حاضر در کشورهای صنعتی آغاز گردید و پس از جنگ جهانی دوم وارد مرحله تازه‌ای شد و ثمره آن ارتباط قوی‌تر از پیشِ دانش با فناوری و تولید بود. آنچه مسلم است، در قرن آینده پایگاه فناوری، عامل تشخیص کشورهای پیشرفته جهان از کشورهای کمتر توسعه یافته و جداسازی کشورهای غنی از کشورهای فقیر خواهد بود و توسعه اقتصادی پایدار، تنها از طریق توسعه فناورانه به دست خواهد آمد و تردیدی نیست که این امر مهم، تنها با ایجاد یک فضای ملی تحقیق و توسعه و افزایش نسبت‌ها در شاخص‌های سرمایه‌گذاری، نیروی انسانی، اطلاعات و اطلاع‌رسانی در تحقیق و توسعه امکان‌پذیر خواهد بود (شریفی و رضایی، 1386).
بین تحقیق و توسعه و میزان پیشرفت هر کشوری، رابطه‌ی مستقیم وجود دارد. کشورهایی که در زمینه‌ی تحقیق و توسعه بیشترین هزینه‌ها را متحمل شده‌اند، آنهایی هستند که صاحب فناوری و صنایع پیشرفته‌اند. به عنوان یک شاخص، آمریکا در طول 20 سال گذشته بیشترین هزینه تحقیق و توسعه را در بین کشورها انجام داده است. در ایران هم به خاطر ضرورت و اهمیت موضوع، همه ساله اعتباراتی جهت تحقیقات از محل بودجه عمومی دولت هزینه می‌شود (شریفی و رضایی، 1386). در ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کمتر تلاشی برای انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه به چشم می‌خورد و فقط در خلال سالیان پس از انقلاب اسلامی و به ویژه در طول جنگ تحمیلی، گرایش به فعالیت‌های تحقیق و توسعه و تلاش برای خوداتکایی فنی موجب صرف امکانات و منابع زیادی به امور تحقیقات صنعتی گردیده است. از طرف دیگر پس از پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوران بازسازی کشور و جبران نارسایی‌های تولیدی گذشته، درصد زیادی از مدیران واحدهای صنعتی تحت پوشش دولت برای بازسازی و توسعه منابع خویش متقاضی تاسیس واحدهای تحقیق و توسعه شدند (ملک‌زادگان، 1384).
مطالعات نظری و تجربی نشانگر آن است که عامل حیاتی رشد و توسعه اقتصادی، پیشرفت‌های علمی و فناورانه، و کلید این پیشرفت‌ها نیز، تحقیق و توسعه است. نمودار شماره 1 نقش اصلی تحقیق و توسعه را در پیشرفت فناوری نشان می‌دهد. فرآیند خلق یا تولید فناوری با نقش تحقیق و توسعه از تشخیص نیاز و پیگیری ایده و آگاهی شروع می‌شود و تا هنگامی که ایده یا اندیشه نو به محصولات و خدمات قابل عرضه در بازار و یا به فرآیند یا نظام فناوری تازه تبدیل شود ادامه می‌یابد (شریفی و رضایی، 1386).
دانش توسط انسان بسط داده شده و منتقل می‌شود. لذا منابع انسانی ستون اصلی توسعه هر کشوری را تشکیل می‌دهد. امروزه سرمایه‌های انسانی از مهمترین سرمایه‌های کشورهای جهان به شمار می‌روند. به طور قطع، یکی از مهمترین عوامل پویایی و رشد سازمان‌ها، مراکز علمی و دانشگاه‌ها، نیروی انسانی محقق آنها می‌باشد. به همین دلیل درک نیازهای اطلاعاتی و رفتار اطلاع‌یابی این محققان و متخصصان درگیر در امر تحقیق و توسعه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است (شریفی و رضایی، 1386).
نمودار 2-1 نقش اصلی تحقیق و توسعه در پیشرفت فناوری (شریفی و رضایی، 1386)
2-4-1 تعریف تحقیق و توسعه
مفهوم تحقيق و توسعه از آغاز سده بيستم به طور جدي مورد توجه و بحث قرار گرفته است و از آن زمان شروع بسياري از نظام‌هاي توليد صنعتي بوده است. از ديدگاه سازمان همكاري اقتصادي و توسعه30، تحقيقات به سه دسته تقسيم مي‌شوند:
1. تحقيقات پايه‌اي: به همه‌ی پژوهش‌هاي نظري و تجربي اطلاق مي‌شود كه براي كسب دانش پايه‌اي مربوط به حوادث و پديده‌هاي عيني انجام مي‌شود. بدون اين‌كه پژوهشگران و دانشمندان از قبل هيچ گونه كاربرد احتمالي براي كارشان متصور باشند.
2. تحقيقات كاربردي: به آن دسته از پژوهش‌هاي ابداعي اطلاق مي‌شود كه هدف اصلي آنها كسب دانش جديد در زمينه‌ي كاربردهاي علمي است.
3. تحقيقات توسعه‌اي: شامل فعاليت‌هاي نظام‌مند مبتني بر دانش موجود است كه از تحقيقات و يا تجربه علمي حاصل شده و با هدف ساخت محصولات جديد يا توسعه فرايندهاي جديد شكل گرفته است (انالوئي چادگاني، 1380).
تحقيق و توسعه اصطلاح عامي است که فعاليت‌هاي بسيار گسترده‌اي را از تکوين فناوری جديد، ابداع اختراع، بهبود کمي و کيفي محصولات و خدمات تا کاربردهاي صنعتي، اقتصادي، اجتماعي آنها را به منظور تامين نيازهاي روزافزون جوامع بشري در بر مي‌گيرد و داراي ابعاد بسيار وسيع انساني، فني، ابزاري (مادي)، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي و غيره مي‌باشد که هر يک به نوبه خود ابعاد دقيق‌تر و گسترده‌تري را در برگرفته و مستلزم آگاهي‌هاي اجتماعي، علمي، فني، تحقيقي، برنامه‌ريزي دقيق و مديريت کارا براي حصول نتيجه‌ي مطلوب مي‌باشد (زاهدي، 1368).
یونسکو تحقیق و توسعه را چنین تعریف کرده است: «هر گونه فعالیت منسجم و خلاق در جهت افزایش سطح دانش و معرفت علم اعم از دانش مربوط به انسان، فرهنگ، جامعه و استفاده از این دانش برای کاربردهای جدید» (ملک‌زادگان، 1384).
مراحل انجام تحقيقات کاربردي در رشته‌هاي علوم، فنون و صنايع شامل مراحل زير مي‌باشد:
1. منبع‌يابي‌هاي علمي در سطح وسيع ملي و بين‌المللي به منظور دستيابي به آخرين اطلاعات، اختراعات و اکتشافات و نتايج تحقيقات به دست آمده و منتشر شده، به منظور جلوگيري از دوباره‌کاري و کوتاه کردن راه براي رسيدن به اهداف نهايي.
2. تحقيقات آزمايشگاهي به منظور دستيابي به روش‌هاي آزمايشات اوليه و اطلاعات لازم براي طراحي، ساخت و راه‌اندازي واحدهاي نمونه يا نيمه صنعتي.
3. تحقيقات نيمه صنعتي به منظور پياده کردن اطلاعات به دست آمده در آزمايشگاه در يک واحد نيمه صنعتي در جهت دستيابي به اطلاعات علمي، فني لازم براي طراحي و ساخت يک واحد صنعتي.
4. طراحي، ساخت، نصب و راه‌اندازي واحدهاي توليدي صنعتي به منظور توسعه (زاهدي، 1375).
در همه‌ي مراحل بالا به ويژه مرحله‌اول پژوهشگران به اطلاعات سازماندهي شده نياز دارند.
2-4-2 نقش اطلاعات در تحقیق و توسعه
عوامل متعددي در تعيين كمي و كيفي توسعه‌ي علمي كشورها نقش دارند. تعداد دانشگاه‌ها، تعداد دانشجو، تعداد پژوهشگر، تعداد كتابخانه‌ها و كتب موجود در آنها، تعداد نشريات ادواري موجود، تعداد مقالات علمی، تعداد گردهمایی‌های ملی در سال، بودجه تحقیقات و… بنابراين همان‌گونه كه ملاحظه مي‌شود نقش اطلاعات (كتابخانه‌ها، كتاب‌ها، مقالات و…) در توسعه‌ي علمي كشور، سرنوشت‌ساز و قطعي است (روشن‌بین، 1379: 10).
توسعه‌ی صنعتی به نتایج تحقیقات علمی برای تولیدکنندگان و توسعه‌ی محصولات جدید وابسته است و در این راستا، نوآوری کلید بقای صنعت در عرصه رقابت در تولید می‌باشد. موفقیت همه‌ی این‌ها در گرو دستیابی به آخرین اطلاعات و انتقال آن به فرایند تولید می‌باشد. این در حالی است که جامعه‌ی صنعتی در حال گذر به جامعه فراصنعتی است و اطلاعات و صنایع اطلاعات‌مدار، نقشی تعیین‌کننده و تاثیرگذار دارند. روند توسعه با وجود اطلاعات تسریع می‌شود (حسن‌زاده، 1385).
مراکز تحقيق و توسعه در كارخانجات هسته‌ی اوليه‌ی فعاليت‌هاي تحقيقاتي در بخش صنعت هستند. اين مراکز به طور عمده فعاليت‌هاي متعددي از قبیل ارتقا کیفیت محصول، طراحی محصول جدید، بهینه‌سازی فرایندها، انتقال و جذب فناوری‌ها، کسب دانش فنی برای تولید و غیره را در چارچوب سياست‌هاي صاحبان صنايع دنبال مي‌نمايند. وجود واحدهاي تحقيق و توسعه در صنعت نقش مهمي در ارتقا سطح كيفي و كمي محصولات كارخانجات ايفا مي‌كند (انالوئي چادگاني، 1380: 7). تحقیق و توسعه همواره به عنوان یکی از راه‌حل‌ها جهت حل تنگناهای موجود در صنعت مطرح بوده است. اصولاً صنعت بدون تحقیق و توسعه در دنیای پیشرفته چون قایق بدون پارو می‌ماند که امکان پیشرفت آن به هیچ وجه متصور نیست. برای موفقیت و پیشرفت واحدهای تحقیق و توسعه، بالا بردن مهارت و دانش لازم در متخصصین و گروه‌های کاری ضروری است (اکبری عمرو آبادی و زندآور، 1386).
تفکيک امر تحقیق از اطلاع‌رساني امکان‌پذیر نیست، زيرا ريشه‌هاي تحقیق، در اطلاعات و دانش سازمان‌يافته توسط کتابداران و اطلاع‌رسانان شکل مي‌گيرد و حاصل تحقیق نهال نورسي به مجموعه بسامان اطلاعات و دانش تقديم مي‌دارد. اطلاع‌رساني در گذشته و آينده‌ی تحقیق حضور فعال دارد. تحقیق ابهام موجود در اطلاعات و دانش را در مقطعي خاص برطرف مي‌کند و يا جاي خالي در مجموعه اطلاعات و دانش موجود را پر مي‌کند و يا بر ابهام موجود در مجموعه اطلاعات و دانش مي‌افزايد و يا بدون تغيير در وضعيت موجود اطلاعات و دانش فقط با حضور خود در آلوده کردن اطلاعات و دانش سهيم مي‌شود. اطلاع‌رساني، با سازماندهي انبوه اطلاعات و دانش موجود، گره‌هاي گشوده و ناگشوده در دانش را مي‌نماياند و تحقیق با آگاهي از گره‌هاي ناگشوده به اتکا نظریه‌های قدرتمند، قوانين اثبات‌پذير و روش‌هاي برخوردار از قواعد منطقي در راه بازگشايي گره‌هاي ناگشوده قدم مي‌گذارد. حاصل تحقیق هر چه که باشد، از طريق اطلاع‌رساني جاي خود را در مجموعه‌ی بسامان اطلاعات و دانش تعيين مي‌کند و احتمالاً بستر جديدي براي تحقیق‌‌هاي بعدي فراهم مي‌آورد (دیانی، 1379: 33).
اطلاعات و تحقیق منشا واحد و مقصد واحدي نيز دارند. هدف هر دو شناخت واقعيت و بهره‌گيري از آن براي بهبود زندگي و يا استفاده بهينه از امکانات زندگي است. اطلاع‌رساني بر آن است تا با ارائه اطلاعات درست، مناسب و به موقع زمينه را براي تصميم يا رفتار درست فرد يا اجتماع فراهم کند و تحقیق نيز با چنين هدفي انجام مي‌شود (دیانی، 1379: 34).
تغييرات کيفي و کمي در کيفيت و کميت زندگي انسان‌ها در دهه‌های گذشته از سويي و توجه روزافزون جوامع بشري به
