درک و فهم باشد.
2- مشخص کردن هدفهای ارتباطی و آموزشی -یادگیری
تولید هر رسانه‌ی یاددهی-یادگیری، همانند انتخاب و خرید آن، باید براساس نیاز صورت گیرد. یکی از مهمترین سرنخ‌هایی که به یک معلم نشان می‌دهد آیا به رسانه‌ی خاصی نیاز هست یا نه، توجه به هدفهای آموزشی-یادگیری درس و یا هدفهای موقعیت ارتباطی می‌باشد. تولید و استفاده از یک رسانه فقط زمانی قابل توجیه است که آن رسانه با تسهیل جریان ارتباطی بین یاددهنده و یادگیرنده بتواند نقش مفیدی را در راه دستیابی به هدفهای آموزشی یا ارتباطی ایفا کند. به عبارت دیگر، شاید بتوان گفت که معلم دستیابی به تمام و یا بخشهایی از هدفهای آموزشی-ارتباطی خود را برعهده‌ی رسانه‌های یاددهی-یادگیری قرار می‌دهد. از این رو تولید‌کننده‌ها رسانه‌ها یاددهی-یادگیری قبل از هر اقدامی باید یک یا چند هدف آموزشی-یادگیری برای رسانه‌ای که قصد تولید آن را دارد بنویسد و مراحل بعدی تولید را با توجه به این هدفها دنبال کند. این عبارت‌ها، تاثیر و نتیجه‌ی نهایی و مورد انتظار رسانه را بر مخاطب روشن می‌سازند.
3- مشخص کردن رئوس مطالب
در مرحله‌ی سوم، باید روشن کنیم که از طریق رسانه‌ی یاددهی-یادگیری مورد نظر قصد داریم چه مطالبی را ارائه دهیم. به عبارت دیگر، از این طریق می‌خواهیم چه اطلاعاتی رادر اختیار مخاطبان قرار دهیم، یا چه نگرش‌های خاصی را در آنها پدید آوریم و یا قصد یاد دادن چه مهارت‌هایی را به ایشان داریم. بدیهی است که محتوای ارائه شده در رسانه بخشی از محتوای کلی مورد یادگیری است و همه‌ی اینها تمهیداتی هستند که قصد داریم از آن طریق فراگیران را به هدفهای آموزشی -یادگیری مورد نظر برسانیم.
4- انتخاب نوع رسانه
در مرحله‌ی انتخاب نوع رسانه، معلم باید براساس مشخصات، مزیتها و محدودیت‌های رسانه‌های یاددهی-یادگیری مختلف نوع رسانه را انتخاب کند. در انجام این کار، او همچنین باید به هدفهای آموزشی-یادگیری، ویژگی‌های فراگیران، محتوای درس و عوامل دیگری نظیر بودجه و امکانات موجود، محل و چگونگی استفاده از رسانه نیز توجه کند. گاهی اوقات تصمیم‌گیری درباره‌ی انتخاب نوع رسانه در اولین مرحله از مراحل تولید رسانه انجام می‌شود. حتی در چنین صورتی، باید توجه داشت که پس از انتخاب نوع رسانه، طی کردن مراحل سه گانه‌ی بالا، الزامی است.
5- مشخص کردن موضوع و عنوان
تعیین عنوان و موضوع رسانه، مسیر تولید رسانه‌ها را هموارتر و چارچوب اقدامات بعدی را مشخص‌تر می‌کند. این کار مکمل انتخاب هدفهای آموزشی-یادگیری و محتوای رسانه نیز هست. موضوع و عنوان رسانه، راهنمایی برای جمع‌آوری و انتخاب مواد و آماده‌سازی طرح اولیه‌ی کار است. در عین حال، یک عنوان جذاب، بدیع، قابل درک برای فراگیران، و منطبق با علایق آنها در جلب توجه فراگیران به رسانه نقش مهمی دارد.
6- طراحی اولیه‌ی کار
پس از اجرای دقیق مراحل قبل، می‌توان در مورد چگونگی پیاده کردن طرح اولیه‌ی کار تصمیم‌گیری کرد.
7- انتخاب و جمع‌آوری اجزای متشکله
در مرحله ی انتخاب و جمع‌آوری اجزای متشکله، بسته به نوع رسانه و محتوا و مطالبی که می‌خواهیم ارائه بدهیم باید مواد و اجزای لازم را تولید یا گردآوری کنیم. مثلاً برای ساختن یک تابلو پارچه‌ای، یا چارت، یا نشریه‌ی دیواری به مقداری یونولیت، پارچه، فیبر، مقوا، و تعدادی عکس، طرح، کاریکاتور، بریده‌های نشریات یا مطالب نوشتاری، کارت پستال، اشیای سه بعدی کوچک و سبک نیاز داریم.
8- پیاده کردن طرح اولیه
پس از گردآوری مواد و اجزای لازم، به اجرا و پیاده کردن طرح اولیه اقدام می‌کنیم. در این مرحله اقدامات زیر را انجام می‌دهیم:
تصمیم‌گیری درباره‌ی چگونگی ترکیب‌بندی نهایی کار، انتخاب عکسهای مناسب و مربوط از میان مجموعه عکسهای گردآوری شده و چسبانیدن آنها بر سطح تابلو، رسم شکلها و طرحها و… . در شکل‌دهی طرح اولیه‌ی رسانه و خصوصاً در تولید نهایی بسیاری از رسانه‌ها، برای هر چه جالبتر و جذابتر شدن محصول، از اصول و فنونی باید استفاده کرد.
9- ارزشیابی طرح اولیه
پس از آماده سازی طرح اولیه‌ی رسانه، اگر می‌خواهیم از رسانه در سطح بسیار محدود و برای مخاطبان کم استفاده کنیم، می‌توانیم همان طرح را که با مواد و اجزای واقعی به اجرا در آمده کار نهایی تلقی کنیم.
10- انجام اصلاحات و تولید نهایی
بعد از مشخص شدن نقاط ضعف و اشکال‌های اساسی رسانه، باید به رفع آنها اقدام کنیم و نمونه‌ی کامل و نهایی آن را تولید کنیم. در صورتی که قصد تولید انبوه رسانه را داشته باشیم، بهتر است که در این مرحله از مهارت‌های افراد متخصص نظیر طراحان، عکاسان، فیلمبرداران، صدابرداران، رایانه‌کاران و سایر افراد حرفه‌ای نیز بهره بگیریم. (امیرتیموری،1387،10، صص 248-244)
سطوح مهارت در تولید رسانه
تولید رسانه‌های یاددهی-یادگیری، با توجه به میزان خلاقیت به کار رفته در آنها، یا نسخه‌برداری‌های صورت گرفته از کارهای قبلا موجود، در سه سطح قابل اجرا می‌باشد؛ تقلید، انطباق و ابداع. این سطوح با توجه به شکل و محتوای رسانه ارزیابی می‌شوند، یعنی میزان خلاقیت یا نسخه‌برداری هم از لحاظ نوع پیام، هم از لحاظ طرحها، تصاویر و نوشته‌هایی که پیام باید در قالب آنها ارائه شود و هم تکنیک‌های استفاده شده در تولید و ارائه‌ی رسانه مورد قضاوت قرار می‌گیرد. همان‌طور که در شکل دیده می‌شود این مقادیر کمیت مشخص و مطلق ندارند و به طور نسبی سنجیده می‌شوند.
الف- تقلید
هرگاه در تولید یک رسانه‌ی خاص، میزان نسخه‌برداری از رسانه‌های ارائه شده توسط دیگران خیلی بیش از خلاقیتهای به کار رفته باشد، کار را تقلیدی می‌نامیم، مثلاً بزرگ کردن یک طرح قبلاً موجود در یک کتاب یا روی یک تمبر پستی، به کمک پروژکتور اوپک و سایر تکنیک‌ها و تبدیل آن به یک چارت آموزشی یا پوستر کاری عمدتاً تقلیدی به شمار می‌رود.
ب- انطباق
استفاده از موضوع‌ها، طرحها، یا رسانه‌های دیگر و انجام یکسری تغییرات کم یا بیش در آنها و منطبق ساختن آن برای موقعیت جدید در سطح انطباق تلقی می‌شود. در این قبیل رسانه‌ها، میزان نسخه‌برداری و خلاقیت تقریباً مساوی است. انتخاب تعدادی از عکس‌هایی که از قبل موجودند براساس یک فکر جدید و در حول یک موضوع تازه و سپس جای دادن آنها در یک کادر منسب با آنچنان ترکیب‌بندی که بتواند پیام جدیدی را به نحوی گویا و جالب بیان کند، تولیدی در سطح انطباق می‌باشد.
شکل: سطوح مهارت در تولید رسانه‌ها
ج- ابداع
تولید رسانه در سطح ابداع به معنی حداقل استفاده و نسخه‌برداری از کارهای دیگران و اعمال حداکثر خلاقیت در ایجاد رسانه است. تولید یک چارت آموزشی یا یک مجموعه‌ی اسلاید و نوار به نحوی که تولید‌کننده با حداقل کمک‌گیری از کارهای دیگران در انتخاب موضوع، یا در گزینش شکل ارائه‌ی پیام (مثلاً ابداع طرحها و نمادهای بیانگر پیام) و در اجرا و پیاده کردن کار (مثلاً انجام نقاشی و عکاسی و ضبط صدا)، خود بیشترین سهم را در امر تولید داشته باشد، تولیدی در سطح ابداع می‌باشد.
تذکر این نکته لازم است که صرف تقلیدی، انطباقی، یا ابداعی بودن یک رسانه نمی‌تواند بیانگر ارزش و مفید بودن آن در یک موقعیت خاص باشد. این سطوح صرفاً از لحاظ چگونگی تولید رسانه مورد توجه قرار می‌گیرند و برای ارزیابی نهایی یک رسانه، در هر سطحی که تولید شده باشد، باید به بحث انتخاب رسانه‌های یاددهی-یادگیری رجوع کرد.
اصول و فنون تولید رسانه‌ها
بین شکل ظاهری و محتوای یک رسانه، ارتباطی ناگسستنی برقرار است و این دو بریکدیگر تاثیر به سزایی دارند. هر چه شکل ظاهری زیباتر و موزون‌تر باشد بر جذابیت و اثرگذاری آن افزوده می‌شود. اصول و فنونی که در این قسمت بررسی می‌شوند در تولید بسیاری از انواع رسانه‌های دیداری و دیداری-شنوایی کاربرد مؤثر دارد. (امیرتیموری،1387،10، صص250-248)
اصول توليد رسانه
بین شکل ظاهری و محتوای یک رسانه، ارتباطی ناگسستنی برقرار است و این دو بر یکدیگر تاثیر به سزایی دارند. هر چه شکل ظاهری زیباتر و موزون‌تر باشد بر جذابیت و اثرگذاری آن افزوده می‌شود. اصول و فنونی که دراین قسمت بررسی می‌شوند در تولید بسیاری از انواع رسانه‌های دیداری و دیداری-شنیداری کاربرد مؤثر دارند.
1- توازن
به سر بردن در حالت تعادل یا توازن53 یکی از نیازهای بشری است و احساس عدم تعادل و توازن برای کسی خوشایند نیست. در برخورد با یک رسانه‌ی یاددهی-یادگیری نیز یکی از اولین نکاتی که جلب‌نظر می‌کند وجود یا نبود تعادل و توازن در صفحه است.
2- سادگی
سادگی به معنی ارائه‌ی اطلاعات مختصر، طرحها و تصویرهای محدود، نوشته‌های موجز و کمی تعداد و تنوع رنگها بر روی یک تابلو است. رعایت این اصل، سبب پسندیده‌تر شدن ظاهر رسانه می‌شود و درک و فهم آن را سریعتر می‌کند. رسانه‌های فاقد سادگی موجب سردرگمی، گیجی و دلزدگی بیننده خواهند شد.
3- تاکید
در بعضی از رسانه‌ها شاید نیاز باشد که بر جزء خاصی از اجزای تابلو تاکید ویژه به عمل آید و توجه بینندگان به آن نکته بیشتر جلب شود. در این موارد باید کاری کنیم که بین آن جزء و دیگر اجزای تابلو تفاوتی احساس شود. و تاکید را می‌تواند با انتخاب محل مناسب و رنگ متفاوت همیشه نشان داد.
4- فضای خالی
دریک رسانه‌ی نوشتاری یا تصویری، رعایت نسبت مناسبی بین فضای خالی به کل سطح تابلو، بسیار اهمیت دارد. وجود فضای خالی در یک رسانه به معنی قرار دادن فاصله بین اجزای تصویری موجود بر سطح آن است.
5- وحدت
اجزای به کار رفته در شکل‌دهی یک رسانه، شامل تصویرها، طراحی‌ها، نوشته‌ها، خطها، رنگها و… همگی باید در ارتباط نزدیک با یکدیگر باشند و مجموعاً در جهت بیان و تاکید بر موضوع اصلی رسانه عمل کنند. (امیرتیموری،1387، 10، صص 256-250)
فنون تولید رسانه
برای به کارگیری اصول تولید رسانه‌ها از فنون، روش‌ها و وسایل متعددی می‌توان بهره گرفت که تعدادی از آنها مانند رنگ‌آمیزی، حروف گذاری، استفاده از شکلها و طرحها و نسخه‌برداری‌های هم اندازه، کوچکتر، یا بزرگتر می‌باشند:
1- رنگ آمیزی
استفاده از رنگ در رسانه‌های یاددهی-یادگیری، چه برای تصاویر و چه برای نوشته‌ها و اشیاء، توجه بیننده را بیشتر جلب می‌کند و انگیزه‌ی او را به شدت افزایش می‌دهد. در استفاده از رنگها باید به ویژگی‌های آنها و نیز آداب و سنن و ترجیحات فرهنگی وسنی مخاطبان توجه کرد. مثلاً کودکان معمولاً از رنگهای خالص، زنده و شاد بیشتر خوششان می‌آید و بزرگسالان رنگهای ترکیبی و پخته‌تر را ترجیح می‌دهند.
در تولید رسانه‌ها، از رنگ برای مقاصد زیر می‌توان کمک گرفت:
1- جلب توجه؛ 2- القای معنا؛ 3- تاکید بر جزء معین؛ 4- طبقه‌بندی اجزا؛ 5- نزدیک شدن به واقعیت.
2- استفاده از شکلها و طرحها
چنانچه تصاویر یا طرح‌های کوجکتر و یا متن‌های نوشتاری را درون شکلها و طرح‌های خاص قرار دهیم، علاوه بر زیبایی، جذابیت و تنوع یافتن کار، مجموعه‌ی تصاویر و نوشته‌ی درون آن شکل وحدت و یکپارچگی می‌یابند. در عین حال، استفاده از آن شکل یا طرح بزرگ می‌تواند با جلب‌نظر بینندگان، بر تصاویر و نوشته‌های درون آن تاکید بگذارد.
3- حروف گذاری
در اغلب رسانه‌های یاددهی-یادگیری، از نوشته‌ی کم یا زیاد استفاده می‌شود. گرچه اینکار گاهی در حد نوشتن عنوانها یا زیرنویسهاست، اما شکل حروف و نوع خط در چگونگی ارائه‌ی پیام آن و نیز در جلب توجه و جذابیت رسانه سهم زیادی دارد.
4- نسخه برداری
هنگام تولید یک رسانه، گاهی نیاز داریم طرح یا نوشته‌ای را در اندازه‌ی مساوی یا بزرگتر یا کوچکتر از جای دیگر بر روی سطح کار خود نسخه‌برداری کنیم. در عین حال، می‌توان ضمن نسخه‌برداری، بنا به ضرورت در بعضی از قسمت‌های یک شکل تغییراتی را نیز اعمال کرد. برای انجام این گونه نسخه‌برداری‌ها از فنون زیر می‌توان کمک گرفت. استفاده از این فنون، خصوصاً برای کسانی که در طراحی و نقاشی مهارت چندانی ندارند، بسیار مقید واقع می‌شود. الف- نسخه‌برداری هم اندازه؛ ب- فنون بزرگ‌نمایی؛ ج- فنون کوچک‌نمایی. (امیرتیموری،1387، 10، صص269-257)
چهار- مهارت های اجرایی کاربرد
