قره‌بوغاز متمرکز است. در اين منطقه موادي همچون ميرابيليت و ديگر مواد پر ارزش وجود دارد. بيشتر زمين‌هاي کشاورزي ترکمنستان را دشت قره قوم تشکيل مي‌دهد که اغلب براي چراندن گوسفند قره‌گل مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در زمين‌هاي کشاورزي کشور محصولاتي همچون پنبه، ميوه و تره بار و انگور پرورش مي‌شود. امور پرورش کرم ابريشم نيز توسعه يافته‌است. در طي سال‌هاي اخير، توليد گندم نيز افزايش خوبي داشته‌است. ترکمنستان اقتصادي رو به رشد دارد و با توجه به منابع سرشار نفت و گاز و پنبه از طريق سرمايه‌گذاري مشترک صنايع پايين دست را گسترش داده‌است و جزو معدود کشورهايي است که فراورده‌هاي نفتي صادر مي‌کند. و با فراوري محصول پنبه و با اتکا به نيروي کار خود صنايع فعال نساجي پيشرفته‌اي دارد که از بازار فروش بالايي در سطح جهان برخوردار مي‌باشد و با فروش سالانه مقدار زيادي گاز به کشورهايي چون اوکراين و روسيه و چند کشور ديگر از جمله ايران، اقدام به کسب درآمدهاي سرشار مي‌کند. از آنجا که ترکمنستان يک کشور محاط در خشکي است، براي ترانزيت کالا از خاک کشورهاي همسايه استفاده مي‌کند. خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس (در شمال خاوري ايران) متصل است و از آنجا تا بندرعباس امتداد دارد(کريمي، 1375، ص43).
2-8-1-4-5-قرقيزستان
قرقيزستان کشوري محصور به خشکي است در آسياي مرکزي. پايتخت آن بيشکک است. ريشه‌هاي فرهنگي قرقيزها را در بخش‌هاي بالايي رود يني‌سئي در در کوهستان آلتاي پيدا کرده‌اند. بنظر مي‌رسد آنان در قرن دهم ميلادي از آلتاي، به جايي که اکنون قرقيزستان نام دارد، مهاجرت کرده اندو در آنجا ساکن شده‌اند. ترکان سلجوقي و مغول‌ها تاثير زيادي بر فرهنگ اين منطقه گذاشته‌اند. قرقيزها اسلام و تيراندازي را از ترکان سلجوقي و اسب‌سواري ماهرانه را از سواران ترک نژاد آسياي ميانه ياد گرفتند.هنوز هم سوارکاران چابکي در اين کشور يافت مي‌شود. در اوايل سده ?? ميلادي، قرقيزستان تحت حکومت خانات خوقند درآمد. در سال ???? قرقيزستان به امپراتوري روسيه ضميمه شد. پس از انقلاب اکتبر، در سال ????، جمهوري سوسياليستي قرقيزستان، به عنوان بخشي از اتحاد جماهير شوروي، تشکيل شد. پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، در سال ????، قرقيزستان به استقلال دست يافت. در دوره‌هايي تنش قومي ميان قرقيزها و ازبکها در جلال‌آباد در جنوب قرقيزستان وجود داشته‌است. انقلاب در آوريل ???? به سرنگوني حکومت قربان‌بيگ باقي‌يف، رئيس‌جمهور پيشين قرقيزستان انجاميد و به تنظيم يک قانون اساسي جديد و برقراري يک دولت انتقالي منجر شد. در نوامبر ???? در اين کشور انتخابات رياست‌جمهوري برگزار شد. جمهوري قرقيزستان با ??????? کيلومتر مربع مساحت در قسمت شمال شرقي آسياي مرکزي واقع شده‌است. اين کشور در شرق و جنوب شرقي با چين، در شمال با قزاقستان و در جنوب با تاجيکستان و از غرب با جمهوري ازبکستان همسايه و هم مرز است. قرقيزستان با چين، تاجيکستان، ازبکستان و قزاقستان همسايه‌است. قرقيزستان ??????? کيلومتر مربع مساحت و ????????? تن جمعيت دارد. جمعيت اين کشور ? ميليون و پايتخت آن شهر بيشکک است که جمعيت پايتخت ?/? ميليون نفر مي‌باشد(معظمي گودرزي، 1377، ص19).
شکل 3-26- نقشه کشور قرقيزستان
اين کشور داراي آب و هواي معتدل کوهستاني، بهار و تابستان معتدل و زمستاني سرد است. ???? ? قرقيز، ???? ? روس و ???? ? ازبک هستند. اقليتهاي کوچک ديگري نيز از قبيل ?.? درصد اوکرايني، ? % تاتار، ?.? % آلماني و جمعيت کوچکي از قزاق‌ها، آذربايجاني‌ها، تاجيکها و اويغورها هم در اين کشور زندگي مي‌کنند. بنابر آمار سال ???? درصد جمعيت ازبکها از جمعيت روسها فزوني يافته‌است و ازبکها ??.? % و روسها ??.? % جمعيت کل قرقيزستان رادر آن سال تشکيل مي‌دادند. باشندگان در آسياي ميانه بيشتر از 70 قوم و مليت هستند و اين منطقه پتانسيل لازم براي درگيري هاي قومي و نژادي دارد(معظمي گودرزي، 1377، ص35).
2-8-1-4-6- قزاقستان
قزاقستانکشوري است در آسياي ميانه. پايتخت اين کشور در سال ???? ازآلماتي در جنوب که بزرگترين شهر کشور است به آستانه در شمال منتقل شد. جمعيت قزاقستان ?? ميليون و ??? هزار نفر، زبان‌هاي رسمي آن قزاقي و روسي و واحد پول آن تِنگه است. قزاقستان بزرگترين کشور محصور در خشکي در دنيا است و تراکم جمعيتي کمي دارد. آستانه، پايتخت کنوني قزاقستان شهري است بسيار سرد و بادخيز که دماي هوا در زمستان در آن به منفي ?? درجه مي‌رسد. گروه‌هايي از ملي‌گرايان روس در روسيه و داخل قزاقستان دعوي الحاق مجدد شمال قزاقستان به روسيه را داشتند، و اين يکي از انگيزه‌هاي رئيس‌جمهوري قزاقستان براي انتقال پايتخت به شهري در مرکز کشور و نزديک به روسيه بود و اين امر باعث شد که شمار زيادي از قزاق‌ها به اين شهر منتقل و اين دعوي به خودي خود خاموش شود. قزاقستان از شمال با روسيه، از شرق با چين، در جنوب شرقي با قرقيزستان، در جنوب با ازبکستان و در جنوب غربي با ترکمنستان همسايه است. سواحل شمال شرقي درياي خزر در خاک اين کشور قرار دارد. وسعت قزاقستان ????????? کيلومتر مربع (بيش از سه برابر ترکيه يا پاکستان) است و حدود ??? آن در سوي کوه‌هاي اورال قرار گرفته و به لحاظ جغرافيايي بخشي از آن در اروپا است. البته قزاقستان معمولاً يک کشور آسيايي طبقه‌بندي مي‌شود. قزاقستان ???????? کيلومتر مربع مساحت دارد و بزرگترين کشور محصور در خشکي دنيا است. قزاقستان به بزرگي اروپاي غربي است و از درياي خزر در غرب تا کوه‌هاي آلتاي در شرق ادامه مي‌يابد. مرزهاي شمالي قزاقستان در دشت‌هاي سيبري غربي و مرزهاي جنوبي آن در بيابان‌هاي آسياي ميانه قرار دارند. با وجود وسعت زيادي که اين کشور را نهمين کشور بزرگ دنيا قرار مي‌دهد، بيشتر سرزمين آن کوير و استپ است و تراکم جمعيت آن تنها ? نفر در هر کيلومتر مربع است. دشت قزاق با مساحت ?????? کيلومتر مربع يک‌سوم کشور را دربر مي‌گيرد و بزرگترين منطقه خشک استپي در جهان است. علفزارها و شنزارهاي گسترده شاخصه اين دشت هستند. رودها و درياچه‌هاي مهم قزاقستان عبارتند از درياچه آرال، رود ايلي، رود ايرتيش، رود ايشيم، رود اورال، سيردريا، رود چارين، درياچه بالخاش و درياچه زايسان. دره چارين که ??? تا ??? متر عمق و ?? کيلومتر درازا دارد فلات سنگي و سرخ‌رنگ را در مي‌نوردد و در راستاي رودخانه چارين در شمال تيان‌شان ادامه مي‌يابد. دهانه بيگاچ، دهانه‌اي برخوردي است که از برخورد يک سيارک در حدود ? ميليون سال پيش به‌وجود آمده و ? کيلومتر قطر دارد. آب‌وهواي قزاقستان بري است و تابستان‌هاي گرم و زمستان‌هاي سرد دارد. بارندگي در اين کشور نسبتاً کم است و اراضي آن در شرايط خشک تا نيمه‌خشک قرار دارند. شهرهاي اصلي قزاقستان عبارتند از آستانه، آلماتي، قراغندي، چيمکند، آتيراو و اسکمن. شهرهاي بزرگ قزاقستان به ترتيب آلماتي با حدود ??? ميليون نفر، آستانه و قراغندي با حدود ??? هزار نفر هستند. به جز شهرهاي نام‌برده مي‌توان به شهرهاي آکتاو، پاولودار، پتروپاولسک و اوست کامنگورسک نيز اشاره کرد(ابوالحسني، 1376، ص27)
شکل 3-27- نقشه کشور قزاقستان
اقتصاد اين کشور تا حد زيادي به بخش کشاورزي متکي است. قزاقستان بيشترين توليد ناخالص داخلي و درآمد سرانه را در ميان جمهوريهاي تازه استقلال يافته دارد و نيز از اعضاي مهمسازمان همکاري شانگهاي است.اين کشور از لحاظ منابع زيرزميني هم بسيار غني است، از سال ???? تاکنون بيش از ?? ميليارد دلار سرمايه گذاري خارجي در اين بخش انجام شده است. همچنين تخمين زده مي‌شود که قزاقستان صاحب دومين منابع بزرگ در اورانيوم، کروم، روي و سرب و سومين در منگنز، چهارمين در مس و در مورد زغال سنگ، آهن و طلا نيز در بين ?? کشور اول دنيا قرار مي‌گيرد . و همچنين يازدهمين منابع بزرگ هم در نفت و هم در گاز طبيعي را در اختيار دارد. کشف و استخراج نفت در مناطق غربي در کنار درياي خزر، اين کشور را جزو کشورهايي با درصد رشد اقتصادي بالا در ميان جمهوريهاي اتحاد شوروي سابق قرار داده است(ابوالحسني، 1376، ص73)
2-8-2- مسلمانان قاره آفريقا
2-8-2-1- آفريقاي شمالي
2-8-2-1-1- الجزاير
الجزاير به عنوان وسيع ترين کشور شمال آفريقا و دومين کشور آفريقا با 741/381/2 کيلومتر مربع وسعت در جنوب مديترانه و در غرب ليبي و تونس قرار دارد(مجيدي سورکي، 1375، ص1).
شکل 3-28- نقشه کشورالجزاير
الجزاير000/500/31 نفر سکنه دارد که 57% آن زندگي شهري دارند. درصد رشد سالانه 3/2% و تراکم نسبي آن 2/13 نفر در کيلومتر مربع مي باشد. بيشترين تراکم جمعيت در ناحيه القبائل و برابر 250 نفر، ولي در نقاط بياباني جنوبي کمتر از يک نفر در کيلومتر مربع است. اعراب و بربرهايي که با آن ها آميخته شده اند 75% سکنه ي الجزاير را تشکيل مي دهند. دومين گروه نژادي الجزاير، بربرها هستند. زبان رسمي عربي است که بيش از 80% بدان تکلم مي کنند. زبان فرانسوي و بربري هم رواج دارد. 99% مسلمانند و مذهب اغلب آنان تسنن و پيرو فقه مالکي مي باشند. اقليت مهم مسلمان، اباضيه (بازماندگان خوارج) هستند. زمين هاي حاصلخيز الجزاير در نواحي ساحلي واقع است و 40% نيروي کار آن در بخش کشاورزي مشغول کارند. محصولات زراعي آن غلات، خرما، انگور، انجير و زيتون است. استخراج نفت در الجزاير از 1958 م؛ يعني در عصر استعمار آغاز شد. اين کشور علاوه بر نفت داراي ذخاير عظيم گاز هم مي باشد. در صنايع بيشتر بر توليد آهن و فولاد و پتروشيمي تأکيد دارد. توليد ناخالص داخلي آن در 1988 م به 25/58% ميليارد رسيد که 4/12% به بخش کشاورزي، 4/46% به بخش صنعت و 1/14% به بخش خدمات اختصاص داشت. نرخ تورم در اين کشور بين 1980 تا 1988 حدود 8% بوده است. الجزاير که روزي نويد ژاپن آفريقا را سر مي داد با مشکلات عديده ي اقتصادي روبه رو گرديد و بدهي خارجي آن در پايان سال 1988 م به 24850 ميليارد دلار رسيد. يکي از تأسف بارترين مسائل الجزاير اين است که محصولات انگور آن که با تلاش کشاورزان مؤمن و معتقد، به عمل مي آيد به شراب تبديل شده و اين محصول بعد از نفت بزرگ ترين ارقام صادراتي آن را تشکيل مي دهد. 35% افراد بالاي 15 سال بي سوادند (1990 م) و دولت 8/9% توليد ناخالص ملي را به آموزش و پرورش اختصاص داده است(روبرآژرون،1365 ،ص123).
2-8-2-1-2- تونس
تونس يا سرزمين کارتاژ قديم کوچکترين کشور شمال آفريقاست که بين ليبي و الجزاير و در ساحل جنوبي مديترانه قرار دارد و با 310/163 کيلومتر مربع وسعت و 10 ميليون نفر سکنه، تراکم نسبي آن 58 نفر در کيلومتر مربع مي باشد.
شکل 3-29- نقشه کشورتونس
75% مردم تونس به امور کشاورزي و ماهيگيري اشتغال دارند. گندم، جو، زيتون، مرکبات، انگور و سبزيجات مهمترين محصولات زراعي آن است. فسفات ذخيره ي مهم معدني اين کشور مي باشد. 50% نفت استخراجي آن به خارج از کشور صادر مي شود. از منابع مهم درآمد تونس جهان گردي است. 98% مردم، مسلمان و اغلب پيرو مذهب تسنن هستند. 61% شهرنشين بوده و ميزان بي سوادان بالاي پانزده سال، طبق آمار 1985 م، 8/45% است. در پايان سال 1988 م اين کشور 6672 ميليون دلار بدهي داشته است. از 6/9 ميليارد دلار توليد ناخالص ملي 4/14% به کشاورزي، 1/33% به صنعت و 4/53% به خدمات اختصاص داشته است. 3/6% توليد ناخالص داخلي در 1986 م صرف امور آموزشي و تعليم و تربيت مي شده است. طبق آمار سال 1995 م 7/66% افراد بالاي 15 سال باسواد بوده اند، اين ميزان براي مردان 6/78% و براي زنان 6/54% بوده است(اميرشاهي، 1373، ص7).
2-8-2-1-3- مصر
مرکز حکومت مصر قاهره است که 15% سکنه ي مصر را در خود جاي داده و از شهرهاي بسيار قديمي جهان محسوب مي شود. سه بندر مهم و استراتژيک اسکندريه، اسماعيليه و سوئز از ديگر کانون هاي شهري مصر مي باشد. کشور مصر در شمال شرقي آفريقا و در جنوب غربي آسيا واقع است. درياي مديترانه در شمال و درياي سرخ در شرق آن قرار دارد. کانال استراتژيک سوئز از شبه جزيره ي سينا (مربوط به مصر) عبور مي کند. اين کانال بندر سوئز را در کنار درياي احمر به بندر پُرت سعيد
