این معیارها از روش دلفی و مصاحبه با خبرگان استفاده خواهد شد.
مرحله دوم: تعیین وزن معیارها: با توجه به مدل دیکسون ساختار انتخاب چسب موجود در بازارهای پرفروش و کم فروش یک ساختار سلسله‌مراتبی خواهد بود. این ساختار در شکل(3-1) نشان داده شده است. در این ساختار انتخاب بهینه چسب دارای چهار سطح میباشد، در سطح اول هدف که همان انتخاب بهینه چسب است، قرار دارد. در سطح دوم معیارها، در سطح سوم زیرمعیارها و در سطح آخر چسب واقع شده‌اند.
با توجه به این ساختار سلسله‌مراتبی در سطح دوم و سوم جهت تعیین وزن معیارها و زیرمعیارها از تکنیک AHP فازی استفاده خواهد شد. شیوه تکنیک AHP فازی در ادامه توضیح داده شده است.
شکل(3- 1) ساختار سلسله‌مراتبی انتخاب برترین برند چسب
مرحله سوم: در این مرحله با استفاده از اعداد فازی و عبارات کلامی، به ارزیابی تامین‌کنندگان در هریک از زیرمعیارها میپردازیم. پس از جمع‌آوری داده‌های این مرحله و یا استناد به وزن‌های بدست آمده از مرحله قبل، با استفاده از تکنیک TOPSIS فازی به اولویت‌بندی تامین‌کنندگان مورد مطالعه خواهیم پرداخت.
مرحله چهارم: نتایج حاصل از مراحل اولویت‌بندی تامین‌کنندگان را در اختیار مسئولین امر قرار داده تا نسبت به اجرا و پیاد‌سازی آن تصمیم‌گیری نمایند.
3-4 جامعه آماري و انتخاب نمونه
یک جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حدأقل یک صفت مشترک باشند. معمولاً در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی یک جامعه آماری است که پژوهشگر مایل است درباره صفت متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد (کریم زاده،1385). در بيشتر تحقیقات علوم انسانی، با توجه به وسعت جمعیت جامعه آماری مورد مطالعه، زمان بر و هزینه بر بودن مطالعه کل جامعه، محقق ناچار است به نمونه گیری بپردازد.
نمونه گروه کوچکتری از جامعه است که برای مشاهده و تجزیه و تحلیل انتخاب شده است با مشاهده مشخصات نمونه ای که از یک جامعه انتخاب شده است می توان از مشخصات کل جامعه استنتاج معینی به عمل آورد. بر خلاف برخی پندارهای معمولی، نمونه ها به طور بی رویه انتخاب نمی شوند، بلکه بر اساس روش تصادفی منظم انتخاب می شوند، بگونه ای که عامل تصادف یا احتمال در آن اعمال گردد (فرهنگی، صفرزاده،1385).
در گزینش گروه نمونه بایستی به دو نکته توجه نمود:
نخست آنکه گروه نمونه معرف جامعه باشد، یعنی ویژگی هایی از جامعه که در رابطه با موضوع پژوهش مهم است باید در آن منعکس باشد.
دوم میزان دقت نمونه برداری است، مقصود آن است که دامنه ی خطای برآورد ویژگی های جامعه از روی نتایج نمونه ای باید هر چه ممکن است کوچک و مقدار این خطا نیز مشخص و معلوم باشد (سنجری،1388).
در مطالعه حاضر چون از رويکردهاي تحقيق در عمليات استفاده شده است بنابراين جامعه مورد بررسي را خبرگان و کارشناسان ارشد حوزه مورد مطالعه تشکيل مي دهند. در هريک از فازهاي مطالعه نيز گروه خبرگان براساس تکنيک مورد استفاده تعيين شده است.
– در فاز اول براي شناسائي و غربال معیارهای اصلی از تکنيک دلفي استفاده شده است. هوگارت (1978) معتقد است شش تا 12 عضو براي تکنيک دلفي ايده‌آل است و به زعم کليتون (1997) اگر از ترکيبي از خبرگان با تخصص‌هاي گوناگون استفاده شود بين 5 تا 10 عضو کافي است. (سامرويل، 2008 : 5) در اين مطالعه از گروهي متشکل از ۸ نفر استفاده شده است.
– در فاز دوم مطالعه از تکنيک فرايند تحليل سلسله‌مراتبي فازی براي اولويت‌بندي معیارهای اصلی استفاده شده است. ساعتي (2002) معتقد است تعداد ده نفر از خبرگان براي مطالعات مبتني بر مقايسه زوجي کافي است. همچنين ريزا و وازيليس (1988) با اشاره به اين نكته كه تعداد خبرگان به عنوان مصاحبه شونده نبايد زياد باشد در كل 5 الي 15 نفر را پيشنهاد مي‌کنند. در نتيجه تعداد 10 نفر از خبرگان به عنوان نمونه مورد بررسي در فاز دوم مطالعه استفاده شده اند.
در فاز توزيع پرسشنامه براي جلوگيري از هر نوع ابهام يا مشكل درك سوالات به صورتي كه ممكن است پاسخ‌داده شده توسط مصاحبه شدگان را تحت تأثير قرار دهد و همچنين درك بيشتر مصاحبه شدگان از مدل AHP به صورت فيزيكي(حضوري)، مصاحبه شوندگان ملاقات مي‌شوند.
3-5 روشها و ابزار گردآوري اطلاعات
روشهاي گردآوري اطلاعات در اين پژوهش به دو دسته كتابخانهاي و ميداني تقسيم ميشود. در خصوص جمع آوري اطلاعات مربوط به ادبيات موضوع و پيشينه پژوهش از روشهاي كتابخانهاي و جهت گردآوري اطلاعات براي تاييد يا رد فرضيههاي پژوهش از روش ميداني استفاده شده است. در اين پژوهش براي جمع آوري دادههاي پژوهش از مصاحبه42 و ابزار پرسشنامه43 استفاده گرديده است.
پرسشنامه شماره 1: پرسشنامه خبره جهت اولويت‌بندي معیارهاي اصلی و شاخص‌هاي انتخاب برند چسب با استفاده از تکنيک فرايند تحليل سلسله مراتبي (AHP) فازی ميباشد. مقیاس مقایسات زوجی در این پرسشنامه عبارات کلامی و اعداد فازی مندرج در جدول(3-1) می‌باشند.
جدول (3 -1) عبارت کلامی و اعداد فازی جهت مقایسه ترجحیات معیارها (Semih et al., 2009)
عبارات کلامی
اعداد فازی
ارجحیت یا اهمیت برابر
(1، 1، 1)
ارجحیت یا اهمیت کم
(4، 3، 2)
ارجحیت یا اهمیت قوی
(6، 5، 4)
ارجحیت یا اهمیت خیلی قوی
(8، 7، 6)
ارجحیت یا اهمیت کامل و مطلق
(10، 9، 8)
پرسشنامه شماره 2: این پرسشنامه به ارزیابی تامین‌کنندگان براساس زیرمعیارها خواهد پرداخت. رویکرد طراحی این پرسشنامه تکنیک TOPSIS فازی میباشد. بدین منظور از اعداد فازی و عبارات کلامی جدول(3-2) استفاده خواهد شد.
جدول (3 – 2) عبارات کلامی و اعداد فازی (Ching et al., 2005).
عبارات کلامی
اعداد فازی
خیلی کم
( 1. 5 ،0. 5 ، 0)
کم
(3 ،2 ، 1)
نسبتاً کم
(5 ،3.5 ، 2)
متوسط
(7 ،5 ، 3)
نسبتاً زیاد
(8 ،6.5 ، 5)
زیاد
(9 ، 8 ، 7)
خیلی زیاد
(10 ،9.5 ، 8.5)
3-6 شیوه تجزیه و تحلیل داده‌ها
همان‌گونه که در مراحل قبل توزیع داده شد، در تحقیق حاضر از دو تکنیک AHP فازی و TOPSIS فازی جهت انتخاب بهینه تامین‌کنندگان استفاده خواهد شد. بنابراین در ادامه به معرفی این دو تکنیک میپردازیم.
3-6-1 تکنيک تحليل سلسله مراتبي
در علم تصميم‌گيري كه در آن انتخاب يك راهكار از بين راهكارهاي موجود و يا اولويت‌بندي راهكارها مطرح است، چند سالي است كه روشهاي تصميم‌گيري با معيارهاي چندگانه44 يا MCDM جاي خود را باز كرده‌اند. (قدسي‌پور، 1387) در اين گونه تصميم گيري ها چندين شاخص يا هدف که گاه با هم متضاد هستند در نظر گرفته مي‌شوند. اگر در تصميم‌گيري با معيارهاي چندگانه (MCDM) منظور از معيار شاخص45 باشد آنرا به نام تصميم‌گيري با شاخص‌هاي چندگانه46 (MADM) مي‌شناسند و اگر منظور از معيارهاي چندگانه هدف47 باشد آن را به نام تصميم‌گيري با اهداف چندگانه48 (MODM) گويند. (حبيبي، 1390)
يکي از نخستين روشهاي تصميم‌گيري با شاخص‌هاي چندگانه (MADM) روش تحليل سلسله‌مراتبي49 (AHP) ميباشد که بيش از ساير روشها در علم مديريت مورد استفاده قرار گرفته است. فرايند تحليل سلسله‌مراتبي يكي از معروفترين فنون تصميم‌گيري چند منظوره است كه اولين بار توسط توماس ال. ساعتي عراقي الاصل در دهه 1970 ابداع گرديد. فرايند تحليل سلسله‌مراتبي منعكس كننده رفتار طبيعي و تفكر انساني است. اين تكنيك، مسائل پيچيده را بر اساس آثار متقابل آنها مورد بررسي قرار مي‌دهد و آنها را به شكلي ساده تبديل كرده به حل آن مي‌پردازد.
فرايند تحليل سلسله‌مراتبي در هنگامي كه عمل تصميم‌گيري با چند گزينه رقيب و معيار تصميم‌گيري روبروست مي‌تواند استفاده گردد. معيارهاي مطرح شده مي‌تواند كمي ويا كيفي باشند. اساس اين روش تصميم‌گيري بر مقايسات زوجي نهفته است. تصميم گيرنده با فرآهم آوردن درخت سلسله‌مراتبي تصميم آغاز مي‌كند. درخت سلسله مراتب تصميم، عوامل مورد مقايسه و گزينه‌هاي رقيب مورد ارزيابي در تصميم را نشان مي‌دهد. سپس يك سري مقايسات زوجي انجام مي‌گيرد. اين مقايسات وزن هر يك از فاكتورها را در راستاي گزينه‌هاي رقيب مورد ارزيابي در تصميم نشان مي‌دهد. در نهايت منطق فرآيند تحليل سلسله‌مراتبي به گونه‌اي ماتريس‌هاي حاصل از مقايسات زوجي را با يكديگر تلفيق مي‌سازد كه تصميم بهينه حاصل آيد.
در فاز دوم اين مطالعه با استفاده از تکنيک فرايند تحليل سلسله‌مراتبي اقدام به اولويت‌بندي معیارهای اصلی انتخاب تامین کنندگان گرديده است. پنل مورد نظر براساس ترکيبي از خبرگان با تخصص‌هاي گوناگون تعيين گرديد و از نمونه‌اي به حجم ۱۰ نفر استفاده شده است. اين تحليل براساس ديدگاه 10 نفر از خبرگان و براساس مقايسه‌هاي زوجي با استفاده از پرسشنامه خبره با مقياس مندرج در جدول 3-1 صورت گرفته است.
3-6-1-1 اولويت‌بندي معيارها با تکنيک AHP فازي
مفهوم فازی بودن در روش AHP کلاسیک به صورت غیرمستقیم و بدون استفاده از مجموعههای فازی مورد توجه قرار گرفته است. در واقع در این روش با استفاده از عبارات کلامی در جدول (3-1)، مفهوم فازی بودن در تعیین ماتریسهای مقایسه زوجی دخالت داده میشود. بنابراین با تعمیم روش فوق، روشهایی ارائه میگردد که در آنها از اعداد فازی برای بیان میزان ارحجیت عناصر استفاده میشود. در این میان به روشهای ارائه شده توسط باکلی50 (1985)، لارهوون و پدریچ51 (1983)، چانگ52 (1992) و … میتوان اشاره نمود. همچنین بررسی وسیعی در ارتباط با این تکنیکها را میتوان در آثار کارامان (2004) مشاهده نمود. در این پژوهش از AHP فازی به روش آنالیز توسعه چانگ استفاده میشود.
از آنجایی که در این تحقیق از روش AHP فازی چانگ استفاده شده است، در ادامه به توضیح این روش میپردازیم:
چنانچه مجموعه اهداف و مجموعه آرمانها باشد، آنگاه طبق این روش با در نظر گرفتن هر هدف، آنالیز توسعه را میتوان برای هر یک از آرمانها () انجام داد. بنابراین میتوان به صورت زیر m مقدار آنالیز توسعه برای هر هدف داشت:
که
که تمام ها عدد فازی مثلثی53 هستند که به صورت بیان میگردند. شکل ذيل یک عدد فازی مثلثی را نشان میدهد:
مراحل آنالیز توسعه چانگ به صورت زیر است (کهرامن و دیگران54، 2004)
مرحله1: به دست آوردن بسط مرکب فازی برای هر هدف.
اگر مقادیر آنالیز توسعه iامین هدف به ازای m آرمان باشد، آنگاه بسط مرکب فازی m آرمان برای iامین هدف به صورت زیر تعریف میشود:
چنانچه باشد، آنگاه به وسیله عملگر جمع فازی روی آنالیز توسعه m آرمان به صورت زیر تعریف میشود:
همچنین برای به دست آوردن با اعمال عملگر جمع فازی خواهیم داشت:
بنابراین:
مرحله 2: محاسبه درجه ارحجیت (درجه امکانپذیری) بر .
چنانچه و باشد، آنگاه درجه ارجحیت بر که به صورت نمایش داده میشود، به صورت زیر تعریف میشود:
که برای اعداد فازی مثلثی معادل با رابطه زیر است:
1 اگر
0 اگر
در غیر اینصورت
که d متناظر با بزرگترین نقطه تقاطع بین و است. شکل ذيل نمایشدهنده نقطه d میباشد:
مرحله 3: محاسبه درجه ارجحیت (درجه امکانپذیری) یک عدد فازی محدب S که بزرگتر از k عدد فازی محدب باشد، به صورت زیر تعریف میشود:
چنانچه برای هر فرض کنیم که آنگاه بردار وزن به صورت زیر به دست میآید:
مرحله 4: نرمالیزه کردن بردار و به دست آوردن بردار وزن نرمالیزه شده .
3-6-2 تکنيک TOPSIS
روش تکنیک TOPSIS در سال 1981 توسط هوآنگ و يون55 ارائه شد. بر اساس اين روش هر مسأله از نوع MCDM با m گزينه که به وسيله n شاخص مورد ارزيابی
