ر گذاردن و یا تعارض و واکنش نشان دادن به سنت‌های قدیمی بر اساس نیازهای اجتماعی و فردی بوده است.» (بختیاری، 1388: 11) امروزه ما در معرض جریان‌هایی با نام‌های”مدرن” و”پست مدرن” قرار داریم که بحث بسیاری از آنها بر سر این قضیه است که جایگاه ما در کجای این جریان‌هاست. اما نکته حائز اهمیت آن است که کاربرد این مفاهیم در حوزه هنرهای دیگر، رایج و امری معمول بوده است در حالی که صحبت از این مفاهیم در حوزه هنر خوشنویسی هنوز پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد که به برخوردی محتاطانه با این قضیه منجر می‌شود؛ آیا اصولاً چنین مفاهیمی در حوزه خوشنویسی معنا می‌دهند؟ با توجه به ظرفیت‌های ناشناخته و بسیارِ خطوط اسلامی، هنرمندان خلاق هر از چندگاهی به رونمایی از این قابلیت‌های دفرماسیون و انعطاف‌پذیری در رانش قلم و اضافاتی منحنی در انتهای حروف، رنگ، طرح و ترکیب‌بندی دست یافته‌اند. «در دهه‌های 40 و50 شمسی استادانی چون سلحشور، اخوین، فرادی و نظام‌العلما با بهره‌گیری از خط نسخ و نگاهی کاربردی، نمونه‌های جدیدی را در عرصه نگارش روزنامه‌ها، سرتیترها و عناوین کتاب‌ها ارائه دادند که همگی زیبا و چشم‌نواز بودند. در یکی دو دهه اخیر سایر هنرمندان این کوشش را در محور بهره‌مندی از خط ثلث یا تلفیق ثلث و نسخ پایه‌ریزی کرده‌اند و حاصل کارشان جلوه مطلوب و مقبولی در عرصه‌ی خوشنویسی داشته است. این نمونه‌ها البته وجه تحریری و کاربردی کمتری داشته‌اند و زمینه استفاده آنها در جملات قصار و قطعه‌نویسی، نمایان‌تر است. ویژگی بارز این طراحی‌ها کوشش بر تلطیف‌کردن، قاطعیت و برش‌دار بودن خطوط ثلث و نسخ است.» (همان)
امروزه نیز تلاش‌های بسیاری جهت تکوین زیبایی نوشتار فارسی صورت گرفته که اغلب گرایشی ساختارشکنانه در قالب طراحی حروف و استفاده از ظرفیت‌های هندسی حروف داشته است.
ازاین روی و همان گونه که گفته شد، در طراحی جلدهای کتاب از خط پیشنهادی سفیر استفاده شده است. این خط بعد از سال‌ها مطالعه بر روی خطوطی که رسالت انتقال پیام را داشته‌اند و با ریشه‌گرفتن از آنها، در اردیبهشت 1385 مصادف با روز مبعث با مدد از نام پیامبر (سفیر) یعنی پیام‌رسان نام نهاده شد.
در طراحی این رسم‌الخط، فرم ها و اشکال کلیه خطوط ترسیمی از جمله کوفی، ثلث، نسخ و مانند اینها مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند و از آنها برداشت شده است.
«سفیر خطی به قاعده‌مندی اکثر خطوط متداول است، راست‌قامت و همراه با چندین حرکات منحنی‌شکل در چهار جهت که تیزی و تندی بعضی از حرکات را پاسخگو باشد و مجموعه‌ای متعادل را ارائه دهد. وجه نوشتاری و دقت و حوصله در اجرا از ویژگی‌های بارز این خط است و استدلال منطقی آن بیشتر در ترکیب‌بندی نمود پیدا می‌کند.» (آریامنش، 1389: 25) (تصویر1-1)
هماهنگی خط سفیر در چیدمان حروف و کلمات و تنوع در فضاسازی جهت ایجاد فضای نو و خلاقانه و توانایی در اجرای متون فارسی، غیر از اجرای متون عربی، این پژوهش را بر آن داشت تا برای طراحی عناوین جلدها از این خط استفاده شود.(تصویر1-2)
از دیگر دلایل کاربرد سفیر آن است که نسبت به سایر خطوط نوین از قابلیت خوانایی بیشتری برخوردار است، می‌تواند در چند قالب ساده تا پیچیده تقسیم‌بندی شود و به فراخور نامش بیشتر بر پیام‌رسانی تأکید دارد. (مسئله‌ای که در طراحی عنوان کتاب حائز اهمیت است.)
از مهم‌ترین اهداف این پروژه می‌توان به خلق آثاری با تنوع بخشیدن به فضای خوشنویسی و فرم‌های گوناگون بصری، رنگ، ترکیب‌بندی با رعایت اصول زیبایی‌شناسی، استفاده از تکنیک‌های ایده‌پردازی، حساسیت‌بخشیدن به حروف و نزدیک کردن نوشتار به بُعد تصویری اشاره داشت.
در انتها زمانی که در دهه‌های اخیر یک رسم‌الخط با پشتوانه‌ای دیرینه دارای قاعده و کاربردهای متنوع و با در نظر گرفتن نیاز جامعه ارائه می‌شود، بیانگر آن است که بسیاری از قابلیت‌های آن هنوز معرفی نشده و نمود پیدا نکرده‌اند و برای پیشرفت به زمان و تجربه نیاز دارد.
1-10- 2- روش و نحوه اجرای پروژه عملی
به طور کلی در طراحی جلد کتاب باید بررسی و تحلیل عواملی صورت پذیرد.(جدول1-1) همان گونه که گفته شد، در طراحی جلدهای کتاب از خط پیشنهادی سفیر استفاده شده است و مبنای ایده‌پردازی هر طرح به انتخاب عنوان کتاب و چگونگی کار با حروف، در بیان و انتقال موضوع ارتباط دارد. در اجرای پروژه سعی بر آن بوده است که در انتخاب تکنیک‌های ایده‌پردازی، دو موضوع هم‌سو با هم پیش بروند: اول آنکه طرح جلد کتاب معرف موضوع مورد نظر و محتوای کتاب باشد و پیام را به خوبی بیان کند. دوم، رنگ، ترکیب‌بندی، فرم بصری حروف و بیان تصویری آنها متناسب با اصول زیبایی‌شناسی باشد که این زیبایی با استفاده از ابزار، عوامل بصری و تکنیک‌های حساسیت‌بخشیدن صورت گرفته است. در مرحله ایده‌پردازی هم سعی شد تا با نگاهی به آثار تایپوگرافی جهان به یک ایده منحصربه‌فرد دست یابیم.
در طراحی جلدهای کتاب به ترتیب این مراحل طی شده است: ایده‌پردازی، تجزیه و تحلیل ایده، رسیدن به عنصر تصویری نوشتار، انتخاب تکنیک ایده‌پردازی، پیش‌طرح‌ها، ترکیب‌بندی‌های گوناگون، اجرا، اجرای نهایی.
در مرحله ایده‌پردازی ابتدا به تحلیل شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و هنری زمان اجرای پروژه پرداخته شده است، سپس در مورد تک تک موضوعات پیشنهادی مطالعه صورت گرفته و نتایج به صورت عناوین نوشتاری یادداشت شده‌اند. در مرحله بعد در مورد هر یک از موضوعات به تفصیل به شرح نوشتاری-تصویری آن، بیان دلایل و نقش بصری حروف و تهیه پیش‌طرح‌های ساده تصویری و انتخاب شیواترین و صریح‌ترین تکنیک ایده‌پردازی پرداخته شده است. از میان تمامی ایده‌ها، منحصربه‌فردترین، قابل‌اجراترین و زیباترین ایده‌ها انتخاب شده و پیش‌طرح‌ها و ترکیب‌بندی‌های مختلفی با تهیه گرید برای هریک از آنها به اجرا درآمده است. در انجام پیش‌طرح‌ها ابزار، رنگ‌ها، سطوح و بافت های گوناگون مورد استفاده قرار گرفته و از آنها عکاسی شده است. سپس پیش‌طرح جلد کتاب‌ها در رایانه اجرا شده‌اند و آن دسته از طرح‌هایی که نیاز به بافت خاصی داشتند، بافت مورد نظر روی آنها اجرا و در نهاین اسکن یا عکاسی شده و در رایانه اصلاحات لازم روی آنها نیز صورت گرفته است. عناوین کتاب‌ها با خط سفیر و با قلم نی نوشته و سپس اسکن شده و در رایانه ترکیب‌بندی و فضاسازی مناسب صورت گرفته است. (تصویر1-3) در مورد عناوین فرعی که شامل نام نویسنده و مترجم و غیره می‌باشد، فونت‌های بسیاری به فارسی و لاتین در سایزهای مختلف مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‌اند (جدول1-2) که نزدیک‌ترین فونت به فرم خط سفیر (Mj-saadi) و به لاتین (Bodoni Bd BT) برای انسجام طراح‌ها انتخاب شده، نیز یک نشانه نوشتاری با نام (دبیره) به عنوان نام انتشاراتی با خط سفیر طراحی و اجرا شده است.(تصویر1-4) اجرای تمامی طرح‌ها در نرم‌افزار ایلوستریتور و روتوش تصاویر و بافت‌ها در فتوشاپ صورت گرفته و حروف‌چینی عناوین فرعی نیز در همین نرم‌افزار انجام شده است. قطع کتاب نیز با توجه به عنوان و ترکیب‌بندی طرح و رده سنی، با ابعاد خشتی و رقعی انتخاب شده است. اجرای نهایی آثار با فرمت PDF با کیفیت چاپی ذخیره‌سازی شده و سپس پلات رنگی در ابعاد واقعی تهیه و به صورت ماکت جلد کتاب ارائه شده است. تمامی مراحل مذکور با نظارت استادان راهنمای پژوهش و ناظر چاپ صورت گرفته است.
تکنیک‌های ایده‌پردازی (خلاقیت): 1. بدون کلام1 2. ترکیب2 3. مقایسه3 4. تکرار4 5. اغراق5
6. معکوس6 7. حذف و پیشنهاد7 8. تناقض8 9. خطای بصری9 10.شوک10 11. بازی با زبان11 12. تغییر زاویه دید12 13. شوخی و طنز با شناخته‌شده‌ها13 14.علائم و نمادها14 15. بیا و بازی کن15 16. داستان‌سرایی16 17.غیرواقعی (نامعقول و عجیب) 17 18. کلمه به کلمه18 19. تأثیرپذیری و گذاری 20. تغییر سوژه19 21. کاربرد دیگر20 (برگرفته از کلاس ایده‌پردازی تهمتن امینیان، مدرسه ویژه، 1391)
پروژه دوم عملی
پرفورمنس کنسرت خط
در راستای این پژوهش، پرفورمنس (کنسرت خط) با دومین تجربه فعالیت خود، علاوه بر نمایش قابلیت‌های بصری و تصویری حروف، به تعامل با مخاطب و تأثیرپذیری و تأثیرگذاری بر خَلق ضرب‌آهنگ موسیقی پرداخت؛ «با توجه به آنکه فضای خلق یک اثرخوشنویسی باید بسیار آرام و دور ازحضور اغیار باشد تا بتواند در این فضای آرامی که برای خود ایجاد می‌کند؛ آثار مناسبی را خلق نماید.» این پژوهش، هنرمند خطاط را بر آن داشت تا نگاهی دیگرگونه به دنیای خط داشته باشد تا بتواند فضایی کاملاً بکر و نو را تجربه کند و «رشد تکوینی یک اثر تجسمی از دوران جنینی تا تولد را به نمایش بگذارد و به جای اینکه مخاطبین تجسمی در لحظه و آن یک اثر را ببینند، آن را در طول زمان و مرحله‌به‌مرحله تا سرانجام، نظاره کنند؛ و با اتفاقات، ریسک‌ها و هیجانات اجرای اثر همراه با هنرمند، گام برداشته و او را همراهی کنند. به همین سبب از آنجا که گاهی مواقع همراهی دو یا چند اثر هماهنگ با هم می‌تواند لذت لحظه را بیشتر کرده و لحظات نابی را خلق کند، در این رویکرد تازه، همراهی هنر شنیداری و دیداری مدنظر قرار گرفت تا تأثیرپذیری هریک بر دیگری را به نظاره بگذارد.» (نشریه داخـلی خانه هنرمندان ایران، 1391: 56)
در مورد فضاسازی موسیقی در تقابل با فرم‌های نوشتار خط “سفیر”، «قطعات اجرایی پرفورمنس كه اغلب غیرمرتبط و بدون قصه می‌باشند، با هنر –به مفهومی كه عادت داریم- تفاوت محسوسی دارند وگویی هدف، فقط اجرای یك اتفاق با یك فرم اجراییِ صرف است. در این برنامه تلاش شد كه مخاطب، عادت شنیداری خود را تغییر دهد و در عین حال شاهد تأثیرات موسیقی بر هنرمند و خلق تصویر روی بوم نقاشی و تأثیر متقابل تصویر و بوم نقاشی بر نوازنده و موسیقی باشد.» (نصرتی، 1391: برگرفته از کارت پرفورمنس)
در این پرفورمنس فرایند زایـش و تکوین یک اثر تجسمی در همراهی با موسیقی مورد تجربه قرار گرفته است و نگاهی به همراهی و هم‌صدایی با طول موج برابر موسیقی و خط-نقاشی شده است… فریادی یکسان که برای تلطیف و هماهنگی صدا و سکوت و درگیری مخاطب، نیاز به فضایی بسته داشت… فضایـی که با توجه به شرایط جوی و محیطی و قشر هنرمند و هنرجو و هنردوست در نظر گرفته شده بود… البته منکر محدودیت فضا نمی‌توان شد اما نتیجه و فرایند زایش اثر تجسمی همچون یک جنین، دلپذیرتر بود و همراهی نگاه نافذ، کنجکاو، پیگیر و بی‌حاشیه مخاطب را طلبید.
در مورد عوامل اجرایی پرفورمنس آرت نیز باید اذعان داشت که بالفطره نیازمند حضور فیزیكی و روانی است چون تبادل نگاه هنرمندِ خوشنویس با هنرمند موسیقیدان، مشورت‌ها، مشارکت‌ها، تأثیرپذیری و صحبت با مخاطب و داشتن تأثیر مستقیم بر اثر، تجربه‌کردن در لحظــه بدون هیچ‌گونه اتود و پیش‌زمینه ذهنی، پاساژها، حرکات، زیرچشمی‌ها و هرآنچه که در پشت پرده خلق یک اثر و یک هنرمند است… همه و همه تنها “بالفعل کردن” پرفورمنس آرت در هنر شرق بوده؛ این امر در شرایط کنونی شاید از بدعت‌های نوین به حساب آید که با هوشمندی، جسارت و تجربه هر دو هنرمند صورت گرفته است… با بیانی کلی‌تر، هدف، تنها ارائه یک وورکشاپ تلفیق موسیقی و خط-نقاشی و بیان نمادین نبوده (!) بلکه هدف، اجرای یک اتفاق نو و رو‌به‌رشد و سریالی در حوزه بینامتنی بین هنرها می‌باشد.
از این روی برنامه مورد نظر در سال 1391 به کمک یکی از خطاطان و هنرمندان خط-نقاشی این سرزمین، به نام احمد آریامنش که مبدع خط سفیر و کرشمه نیز می‌باشد و همچنین یکی از آهنگ‌سازان آینده‌دار این سرزمین، محمد نصرتی، اجرا شد. برای طراحی و برنامه‌ریزی پرفورمنس، جلسه‌های مختلفی برگزار شد و سرانجام به این نتیجه رسیدیم که او قطعاتی را در استودیو ساخته و اجرا نماید و سایر اتفاقات که همان بداهه‌نویسی و بداهه‌نوازی است، در محلِ اجرا تجربه شود؛ که این تدبیر در واقع بیان تعامل و تأثیرپذیری هر یک از این دو هنر بر یکدیگر می‌باشد. البته ماحصل این اجرا بیانگر دو اثر نو و تمام‌شده با مشارکت حرکات
