مقاله درمورد نظام آموزشی، کارایی درونی، مدارس ابتدایی، فارغ التحصیلان

شاخص‌های کارایی درونی بر اساس الگوی جریان دانش‌آموزی ( نرخ ماندگاری، درصد فارغ‌التحصیلی، میانگین طول تحصیل، نسبت اتلاف و ضریب کارایی).
شاخص‌های کارایی درونی بر اساس ترکیب دانش آموزی( تعداد و میزان رشد دانش آموزان مقطع ابتدایی، سهم دانش آموزان دختر در مدارس ابتدایی، سهم دانش آموزان روستایی در مدارس ابتدایی، سهم دانش آموزان غیر انتفاعی در مدارس ابتدایی).
شاخص‌های کارایی درونی بر اساس پوشش تحصیلی ظاهری( پوشش تحصیلی ظاهری).
شاخص‌های کارایی درونی بر اساس منابع انسانی( نسبت دانش آموز به معلم ، معلم به کلاس دایر، میزان تحصیلات معلمان).
شاخص‌های کارایی درونی بر اساس فضای آموزشی (تراکم دانش آموز در کلاس دایر، تراکم کالبدی، سرانه فضای آموزشی و ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی مدارس).
هنگامی که برای محاسبه‌ی کارایی داخلی از شاخص‌هایی هم چون نرخ‌های ارتقاء، تکرار پایه، ترک تحصیل، ماندگاری ( بقاء، نگهداری، نگهداشت) در هر پایه، تکمیل دوره (فارغ التحصیلی)، اتلاف، درصد اتلاف ناشی از تکرار پایه، درصد اتلاف ناشی از ترک تحصیل، میانگین طول سال‌های تحصیل برای هر فارغ التحصیل، نسبت درونداد به برونداد مطلوب و واقعی استفاده می‌شود، مجموع این نرخ‌ها را می‌توان در نرخ ترکیبی ضریب کارایی داخلی مشاهده کرد (مؤسسه بین المللی برنامه ریزی آموزشی، 2000).

ج) نرخ قبولی13(نرخ ارتقاء):
نرخ قبولی شاخصی است که نسبت قبول شدگان به کل ثبت نام شدگان را مشخص می‌کند (مشایخ،1382). این شاخص نشان دهنده‌ی آن است که چه درصدی از دانش آموزان یک پایه تحصیلی مورد نظر را با موفقیت به پایان رسانده و توانسته‌اند به پایه بعدی راه یابند.

چ) نرخ ترک تحصیل14:
نرخ ترک تحصیل مشخص می‌کند که چه نسبتی از دانش آموزان یک پایه تحصیلی، مجبور به ترک تحصیل می شوند و دوره تحصیلی را ناقص رها می‌کنند (عزیز زاده و همکاران، 1379).
در این تحقیق منظور از نرخ ترک تحصیل دانش آموزان ابتدایی استان ایلام طی سال‌های 1384 تا 1389 اجرای برنامه ملی آموزش برای همه می‌باشد.

ح) تکرار پایه15(مردودی):
عبارت است از تکرار یک پایه(کلاس) برای دانش آموز در خلال یک سال تحصیلی در همان کلاس در اثر عدم توفیق در امتحانات ارتقایی(معیری، 1385).
میزان و سهم جمعیت دانش آموزی ای که در یک پایه‌ی مشخص در سال تحصیلی معین ثبت نام کرده باشند اما در سال تحصیلی آینده نیز در همان پایه‌ی تحصیلی ثبت نام نمایند را، نرخ تکرار پایه می‌نامند. به این نشان گر نسبت مردودی نیز گفته می‌شود ( وفادار وهمکاران، 1385).

خ) نرخ ماندگاری16:
نرخ ماندگاری یعنی چه تعدادی از دانش آموزان ورودی به یک دوره در هر یک از پایه‌های تحصیلی، ترک تحصیل می‌کنند و چه تعدادی در نهایت می‌توانند به یک پایه یا دوره تحصیلی معین برسند و یا توانایی جذب و نگه داشت دانش آموزان توسط نظام آموزشی تا پایان فارغ التحصیلی (وفادار وهمکاران، 1385).

د) نرخ تکمیل دوره17 ( فارغ التحصیلی):
این نرخ بیان کننده‌ی آن است که چه درصدی از ثبت نام کنندگان در پایه اول یک دوره‌ی تحصیلی معین ( ابتدایی)، به تکمیل و فارغ التحصیلی(پنجم) از همان دوره‌ی تحصیلی موفق شده‌اند (وفادار و همکاران، 1385).

ذ) میانگین طول دوره تحصیلی18:
میانگین طول دوره تحصیل یعنی میانگین تعداد سنواتی که فارغ التحصیلان به تحصیل اشتغال دارند.
مطلوب است کلیه دانش آموزان ابتدایی بتوانند دوره تحصیلی ابتدایی را پنج سال سپری کنند اما به دلیل
مردودی، ترک تحصیل چنین نخواهد شد (عزیز زاده و همکاران، 1374).

ر) نسبت درون‏داد به برون‏داد مطلوب‏:
این نسبت حاکی از آن است که تمامی درون‏دادها باید در زمان مقرر (طول سال‏های دوره تحصیلی معین)از دوره تحصیلی فارغ التحصیل شده باشند، چراکه هیچ‏گونه افت تحصیلی (تکرار پایه و ترک تحصیلی) وجود نداشته است (وفادار و همکاران، 1385).

ز) نسبت درون‏داد به برون‏داد واقعی‏:
نسبت درون‏داد به برون‏داد مطلوب حاکی از نبود اتلاف (تکرار پایه و ترک تحصیل) در یک‏ نظام آموزشی، همان‏طور که از عنون آن پیداست، امری مطلوب و ایده‏آل است، به همین دلیل‏ نسبت درون‏داد به برون‏داد واقعی محاسبه می‏شود که حاکی از آن است که به دلیل وجود اتلاف (تکرار پایه و ترک تحصیل) در هر نظام آموزشی، تمامی دانش‏آموزان در طی زمان مقرر از دوره تحصیلی معین، فارغ التحصیل نمی‏شوند (وفادار و همکاران، 1385).

ژ) نسبت اتلاف19( نرخ اتلاف):
اتلاف عدم توفیق در تحقق هدف‌ها و مقاصد تربیت است. به بیان کوتاه‌تر هر گونه عاملی که بازده کار مدرسه، خانواده و اجتماع را از لحاظ نیل به مقاصد تربیتی کاهش دهد نوعی اتلاف و ضایعه است. نسبت اتلاف یعنی نسبت درونداد به برونداد واقعی، به نسبت درونداد به برونداد ایده آل ( معیری، 1385).
در نظام آموزش ابتدایی همه دانش آموزان باید طی پنج سال فارغ التحصیل شوند. در غیر این صورت هزینه انجام شده به هدر رفته است. در پژوهش حاضر میزان اتلاف را در هر سال از نسبت ورودی‌های آن سال در پایه‌های اول و دوم و سوم و چهارم و پنجم به نسبت ارتقاء یافتگان آن به دست آورده‌ایم.

س) ضریب کارایی درونی20:
نسبت سال- دانش آموز ایده آل به سال– دانش آموز واقعی که برای دانش آموزان فارغ التحصیل هزینه می‌شود، با فرض این که هیچ کس تکرار پایه و واحد یا ترک تحصیل نداشته باشد. در واقع ضریب کارایی عکس نسبت اتلاف می‌باشد ( عزیز زاده و همکاران،1374).

ش) پوشش تحصیلی ظاهری21:
پوشش تحصیلی ظاهری یعنی چه نسبتی از یک گروه سنی در پایه یا دوره متناسب با سن خود ثبت نام کرده‌اند و نظام آموزشی تا چه حد موفق به جذب دانش آموزان مقاطع و رشته‌های تحصیلی مربوط شده است (عزیز زاده و همکاران، 1384).
ص) نسبت دانش آموز به معلم: یعنی به ازاء هر معلم چه تعداد دانش آموز وجود دارد. (وفادار و همکاران، 1385).

1-6) تعاریف عملیاتی شاخص‌ها:
الف) نرخ ارتقاء:
این نرخ بیان کننده‌ی تعداد دانش آموزانی است که یک پایه تحصیلی معین (g) را در سال تحصیلی معین (t) با موفقیت طی کرده و در سال تحصیلی آینده (t+1) در پایه تحصیلی بالاتر (g+1) ثبت نام می‌کند. برای محاسبه آن تعداد قبول شدگان پایهg را، که در پایه تحصیلیg+1 در سال تحصیلیt+1 ثبت نام کرده‌اند، بر تعداد کل دانش آموزان در پایه تحصیلیg در سال تحصیلیt تقسیم می‌کنند.
ارتقاءنرخ=(t+1سال درg+1پایه به ارتقاءیافته آموزان دانش تعداد)/(t سال درgپایه در آموزان دانش کل تعداد) ×100
بااستفاده از نماد ریاضی:P_t^g=(p_(t+1)^(g+1))/(E_t^g )×100
P= نرخ ارتقاء
E= تعداد ثبت نام کنندگان g= دانش آموزان ارتقاء یافته

ب) نرخ تکرار پایه (نرخ مردودی):
این نرخ بیان کننده‌ی تعداد دانش آموزانی است که در یک پایه تحصیلی معین در سال تحصیلی معین مردود شده‌اند و در سال تحصیلی آینده (t+1) مجدداً در همان پایه تحصیلی g ثبت نام می‌کنند. برای محاسبه آن تعداد مردودین مشغول به تحصیل را، که در پایه تحصیلی g در سال تحصیلی(t+1) ثبت نام کرده‌اند، بر تعداد کل دانش آموزان در پایه تحصیلی g در سال تحصیلیt تقسیم می‌کنند.
تکرار نرخ=(t+1سال درgپایه در کنندگان تکرار تعداد)/(tسال درgپایه در آموزان دانش کل تعداد)×100
با استفاده از نماد ریاضی: R_t^g=(r_(t+1)^g)/(E_t^g )×100
t= سال تحصیلی مورد نظر
E= تعداد ثبت نام کنندگان
R= نرخ تکرار( مردودی)
r= تعداد مردودین
g= پایه‌ای که تکرار شده

پ) نرخ ترک تحصیل:
این نرخ بیان کننده‌ی تعداد دانش آموزانی است که در هر یک از پایه‌های تحصیلی، پیش از فارغ التحصیلی، نظام آموزشی را به هر دلیل ترک می‌کنند. برای محاسبه آن تعداد دانش آموزانی را، که در پایه تحصیلیg در سال تحصیلیt نظام آموزشی را ترک کرده‌اند بر تعداد کل دانش آموزان در پایه تحصیلی g در سال تحصیلی t تقسیم می‌کنند.
تحصیل ترک نرخ=(tسال در gدرپایه تحصیل تارکان تعداد)/(tسال درgپایه در آموزان دانش کل تعداد)*100
با استفاده از فرمول ریاضیD_t^g=(d_t^g)/(E_t^g )×100
D= نرخ ترک تحصیل( افت تحصیلی)
d= تعداد ترک تحصیلی( افت تحصیلی)
g= پایه مورد نظر t= سال تحصیلی مورد نظر
E= تعداد ثبت نام کنندگان
ت) نرخ ماندگاری( بقاء، نگهداری،نگه داشت) در هر پایه:
این نرخ قدرت و توان نظام آموزشی را در بقاء، نگهداشت یا ماندگاری دانش آموز در داخل نظام آموزشی نشان می‌دهد. به بیان دیگر نشانه‌ی این است که تا چه اندازه یک نظام آموزشی توانایی این را دارد که اجازه ندهد، دانش آموزان پیش از فارغ التحصیلی نظام آموزشی را ترک کنند. برای محاسبه‌ی نرخ ماندگاری در هر پایه، ابتدا تعداد تارکان تحصیل در هر پایه تحصیلی را در طی سال‌های تحصیلی مختلف محاسبه می‌کنند، سپس تعداد دانش آموزان هر پایه تحصیلی را از تعداد کل تارکان تحصیلی محاسبه شده کسر می‌کنند و نتیجه حاصل را بر تعداد کل ورودی‌های دوره‌ی تحصیلی تقسیم می‌کنند تا نرخ ماندگاری آن پایه به دست آید.
ماندگاری نرخ=(gپایه آموزان دانش-سال همان پایان تاgپایه کنندگان تحصیل ترک تعداد)/(دوره به های ورودی تعداد)×100

ث) نرخ تکمیل دوره (نرخ یا درصد فارغ التحصیلی):
این نرخ بیان کننده‌ی آن است که چه درصدی از ثبت نام کنندگان در پایه اول یک دوره‌ی تحصیلی معین، به تکمیل و فارغ التحصیلی از همان دوره‌ی تحصیلی موفق شده‌اند. برای محاسبه آن تعداد کل فارغ‌التحصیلان یک دوره‌ی تحصیلی معین را بر تعداد کل ورودی‌های همان دوره‌ی تحصیلی تقسیم می‌کنند. و حاصل را در 100 ضرب می‌کنند.
(معین تحصیلی دوره یک تحصیلان فارغ کل تعداد)/(تحصیلی ی دوره همان های ورودی کل تعداد)×100= نرخ فارغ التحصیلی

ج) میانگین طول سال‌های تحصیل برای هر فارغ التحصیل:
این نرخ بیان کننده‌ی آن است که برای هر فارغ التحصیل در یک دوره‌ی تحصیلی معین، چند دانش آموز- سال صرف شده است. در حالت عادی (بدون تکرار پایه و ترک تحصیل) برای هر فارغ التحصیل در یک دوره‌ی تحصیلی معین، به اندازه طول سال‌های همان دوره‌ی تحصیلی صرف خواهد شد (مثلاً در دوره‌ی ابتدایی 5 سال)، اما به دلیل وجود تکرار پایه و ترک تحصیل در هر دوره‌ی تحصیلی، این عدد بیش از طول سال‌های دوره‌ی تحصیلی معین می‌شود. برای محاسبه‌ی این نرخ تعداد فارغ‌التحصیلان یک دوره‌ی تحصیلی معین را در تعداد سال‌هایی که برای فارغ‌التحصیلی صرف کرده‌اند ضرب کرده و آن‌ها را با یکدیگر جمع می‌کنیم و بر تعداد کل فارغ‌التحصیلان همان دوره‌ی تحصیلی معین، تقسیم می‌کنند.
( آنان تحصیلی دوره طول ×التحصیلان فارغ ضرب حاصل مجموع)/(التحصیلان فارغ تعداد) =میانگین طول تحصیل فارغ التحصیلان

چ) نسبت درون داد به برون داد مطلوب:
این نسبت حاکی از آن است که تمامی درون دادها باید در زمان مقرر (طول سال‌های دوره‌ی تحصیلی معین) از دوره‌ی تحصیلی فارغ التحصیل شده باشند، چرا که هیچ گونه افت تحصیلی (تکرار پایه و ترک تحصیل) وجود نداشته است. برای محاسبه آن تعداد دانش آموز مفروض را در طول یک دوره‌ی تحصیلی معین ضرب کرده و حاصل را بر تعداد فارغ التحصیلان همان دوره در حالت مطلوب یعنی بدون هیچ گونه تکرار پایه و ترک تحصیل تقسیم می‌کنند (بدون وجود اتلاف). عدد حاصل معادل طول سال‌های دوره‌ی تحصیلی مورد نظر خواهد شد، شایان ذکر است که نسبت درون داد به برون داد مطلوب، معادل طول سال‌های تحصیل یک دوره‌ی تحصیلی است که در این تحقیق برابر 5 سال تحصیلی (معادل طول دوره‌ی ابتدایی تحصیلی کشور) است.
(معین تحصیلی ی دوره یک آموزان دانش کل تعداد×تحصیلی دوره طول)/( دوره همان التحصیلان فارغ تعداد) = نسبت درون داد به برون داد مطلوب

ح) نسبت درون داد به برون داد واقعی:
نسبت درون داد به برون داد مطلوب حاکی از نبود اتلاف (تکرار پایه و ترک تحصیل) در یک نظام آموزشی، همان طور که از عنوان آن پیداست، امری مطلوب و ایده آل است، به همین