از انسان به لفظ” عباده” كه صيغه جمع است تعبير بفرمايدو اين زينت از مهمترين امورى است كه اجتماع بشرى بر آن اعتماد مىكند، و از آداب راسخى است كه به موازات ترقى و تنزل، مدنيت انسان ترقى و تنزل مىنمايد، و از لوازمى است كه هيچ وقت از هيچ جامعهاى منفك نمىگردد، به طورى كه فرض نبودن آن در يك جامعه مساوى با فرض انعدام و متلاشى شدن اجزاى آن جامعه است. آرى، معناى انهدام جامعه جز از بين رفتن حسن و قبح، حب و بغض، اراده و كراهت و امثال آن نيست، وقتى در بين افراد يك جامعه اين گونه امور حكمفرما نباشد ديگر مصداقى براى اجتماع باقى نمىماند”. 118
“در این خصوص نیز آمده است: این زنیت‌ها و روزی‌های پاک در دنیا برای مومنان است یعنی خداوند در اصل آنها را برای انسان‌های با ایمان آفریده، هر چند کافران نیز از آن بهره می‌برند ولی در آخرت استفاده از این نعمت‌ها ویژه مومنان است و تنها آنان از این لذایذ بهره‌مند هستندکافران از آن محروم خواهند شد. فرق دنیاو آخرت در همین است، در دنیا اگرچه در اصل همه چیز برای مومن است هم مومن و هم کافر از امکانات موجود استفاده می‌کنند ولی در آخرت چنین وضعی نخواهد بود.و در نهایت چون انسان طبیعتاً خود به پوشیدن لباس زینتی و خوردن و آشامیدن علاقه مند است به آن روی می‌آورد و اینکه در آیه به اینها دستور می‌دهد برای بیان این مطلب است که این کارها حرام نیست و در عین حال یک نوع راهنمایی است که انسان لباس بپوشد و درست بخورد و بیاشامد و در خوردن و آشامیدن زیاده روی نکند”.119
روایت شده است، كان الحسن بن علىّ (عليه السّلام) “اذا قام الى الصلوة لبس اجود ثيابه فقيل له فى ذلك فقال عليه السّلام انّ اللّه جميل يحب الجمال فاتجمّل لربّى و قرء هذه الاية. ” 120]حضرت امام حسن مجتبى (عليه السّلام) وقتى براى نماز قيام مىفرمود بهترين لباسهاى خود را مىپوشيد. پرسيدند از حضرت در باره آن فرمود: خداى تعالى جميل است و دوست مىدارد جمال بندگان را. پس لباس جميل را براى پروردگار خود پوشم، و اين آيه را تلاوت فرمود.[
بنابراین خداوند زینت را حرام نکرده و از آن نهی نمی کند بلکه با قرین ساختن آیات ذیل : “وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِينَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرولا تبرجن تبرج الجاهلیه الاولی” 121]و در خانههايتان قرار و آرام گيريد، و [در ميان نامحرمان و كوچه و بازار] مانند زنان دوران جاهليت پيشين [كه براى خودنمايى با زينت و آرايش و بدون پوشش در همهجا ظاهر مىشدند] ظاهر نشويد، و نماز را برپا داريد و زكات بدهيد، و خدا و پيامبرش را اطاعت كنيد، جز اين نيست كه همواره خدا مىخواهد هرگونه پليدى را از شما اهل بيت [كه به روايت شيعه و سنى محمّد، على، فاطمه، حسن و حسين عليهمالسلاماند] برطرف نمايد، و شما را چنان كه شايسته است [از همه گناهان و معاصى] پاك و پاكيزه گرداند [.و آیه “وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ … وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون” 122]و به زنان باايمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ كنند، و زينت خود را [مانند لباسهاى زيبا، گوشواره و گردن بند] مگر مقدارى كه [طبيعتاً مانند انگشتر و حنا و سرمه، بر دست و صورت] پيداست [در برابر كسى] آشكار نكنند، و [براى پوشاندن گردن و سينه] مقنعههاى خود را به روى گريبانهايشان بيندازند، و زينت خود را آشكار نكنند … و زنان نبايد پاهايشان را [هنگام راه رفتن آن گونه] به زمين بزنند تا آنچه از زينتهايشان پنهان مىدارند [به وسيله نامحرمان] شناخته شود. و [شما] اى مؤمنان! همگى به سوى خدا بازگرديد تا رستگار شويد .[
می توان دریافت که آراستگی در ارتباط کامل با حجاب و عفاف است وکلا در باره زنان( و مردان) وقتی حلال است که از حدود الهی فراتر نرود.
3-1-2-1 تبرج و ارتباط آن با عفاف و حجاب
تبرج از جمله واژه‌هایی است که در آیات حجاب به کار رفته است .
” التبرّج” به معنای ابراز كردن زر و زيور و موارد زينت و زيبايى خود را گرفته شد از برج است و آن گشادى در چشم است و طعنه برجاء واسعه و چشمك با چشم گشاد و در دندانهاى او برج است يعنى ميان دندانهاى او باز و گشاد است. قتاده و مجاهد گويند:”تبرّج” به معناى تبختر و خودنمايى در راه رفتن است.مقاتل گويد: “تبرّج ” اينست كه روسرى خود را بر سرش اندازد ولى آن را نبندد كه گلوبند و گوشوارهاش مستور دارد، پس اينها ظاهر گردد” .123
” اقوال مختلفی ذکر شده که گویا همه آنها تبرج را به معنای خودنمایی گرفته‌اند” .124
” تبرج: ظاهر شدن و ارتفاع است” .125
” تبرّج” در لغت به معناى آشكار كردن زيباييها است. مادّه آن «برج» به معناى چشم فراخ است.126
از مجموع آنچه نقل کردیم به دست می آید، اصل معنای تبرج خودنمایی، خودآرایی و نمودن زیبایی‌ها در مقابل دیگران است.قرآن کریم در مورد رعايت عفت ، چنين بيان مىكند:
]شما در خانههاى خود بمانيد و همچون جاهليت نخستين در ميان جمعيت ظاهر نشويد” و اندام و وسائل زينت خود را در معرض تماشاى ديگران قرار ندهيد “وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى”. ” قرن” از ماده” وقار” به معنى سنگينى است، و كنايه از قرار گرفتن در خانهها است، بعضى نيز احتمال دادهاند كه از ماده” قرار” بوده باشد كه از نظر نتيجه تفاوت چندانى با معنى اول نخواهد داشت.” تبرج” به معنى آشكار شدن در برابر مردم است، و از ماده” برج” گرفته شده كه در برابر ديدگان همه ظاهر است.[127
“ماحصل اینکه آیه درصدد بیان این مطلب است با خود آرایی ،خود را گرفتار جاهلیت دیگری نکنید و سعی کنید در هر دوره‌ای با حفظ شئونات، عفت اجتماعی را پاس داشته و فضا را آلوده نسازید”.128
“بنابراین در فرهنگ قرآنی بی حجابی و بد حجابی نه تنها از مظاهر تمدن و ترقی نمی‌باشد بلکه از مظاهر جاهلیت و نادانی به شمار می‌آید زن بدحجاب یا بی‌حجاب که به خودنمایی در اجتماع می‌پردازد هم نسبت به شأن و شرافت و کرامت انسانی الهی خود جهالت دارد هم موجب از میان رفتن حدود الهی در اجتماع و بازگشت به ارزش‌های باطل پیش از اسلام می‌شود. ارزش‌هایی بر مبنای غریزه و شهوت و تمتع جسمی و این عین جهالت و نادانی است”.129
از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که پیرامون تفسیر آیه”ولا تبرجن تبرج الجاهلیه الاولی”فرمود: ]یعنی جاهلیت دیگری خواهد بود[.130
مصادیق تبرج رامی توان چنین برشمرد:
الف) تبرج در لباس پوشیدن
(وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ ..َ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلى عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون).131
]و به زنان باايمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ كنند، و زينت خود را [مانند لباسهاى زيبا، گوشواره و گردن بند] مگر مقدارى كه [طبيعتاً مانند انگشتر و حنا و سرمه، بر دست و صورت] پيداست [در برابر كسى] آشكار نكنند، و [براى پوشاندن گردن و سينه] مقنعههاى خود را به روى گريبانهايشان بيندازند، و زينت خود را آشكار نكنند مگر براى شوهران شان، …يا خدمتكاران شان از مردانى كه ساده لوح و كم عقلاند و نياز شهوانى حس نمىكنند، يا كودكانى كه [به سنّ تميز دادن خوب و بد نسبت به اميال جنسى] نرسيدهاند. و زنان نبايد پاهايشان را [هنگام راه رفتن آن گونه] به زمين بزنند تا آنچه از زينتهاي شان پنهان مىدارند [به وسيله نامحرمان] شناخته شود. و [شما] اى مؤمنان! همگى به سوى خدا بازگرديد تا رستگار شويد.
” ذیل آیه در رابطه با”و لا یبدین زینتهن” یعنی پوشاندن زینت‌های خود آمده: زینت زنان دو جور است یکی زینت‌هایی است که تا زن، آنان‌ها را آشکار نکند، آشکار نمی‌شوند. مانند گوشواره – گردنبند – خلخال، موی سر، لباسهای زینتی که زن از زیر لباس ظاهری می‌پوشید و مانند آن. این زینت‌ها به” حکم لایبدین زینتهن” آشکار کردنش حرام است.دیگری زینت‌هایی است که قهراً برای رفع حوائج مادی آشکار می‌شوند. مانند سرمه چشم،خضاب دست، انگشتر، لباس تازه که زن از روپوشیده است و .. مثلاً زن اگر قسمتی از صورت خود را نیز پوشیده باشد موقع راه رفتن یا خریدن چیزی سرمه چشم او دیده خواهد شد یا موقعی که می‌خواهد جنسی را از جا بردارد خضاب دست و انگشترش دیده خواهد شد برخی از علماء نظر به این دارند که پوشاندن این زینت‌ها واجب نیست 00 (ولی نظر برخی دیگر از علماء این است که حتی وجه و کفین در صورتی که آرایش داشته باشد باید پوشیده شود).132
” پوشش زن با تمایلات جنسی مردان نامحرم کاملا ارتباط دارد ولی برای غیراولی الاربه که میلی به همسر ندارد پوشش لازم نیست. ” 133
” در معنای “تبرج”آمده است تبرج آشکار نمودن زینت و هر چیزی است که شهوت مرد را برانگیزاند” 134
“قرآن کریم گاهی هدف از لباس پوشاندن اعضا، ستر عورت و حفظ بدن و گاه آن را وسیله زینت و گاه وسیله حرمت و شخصیت زن و بازدارنده از دستبرد آزار مزاحمان و افراد فاسد معرفی می‌کند،
می فرماید: يا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمْ لِباساً يُوارِي سَوْآتِكُمْ وَ رِيشاً وَ لِباسُ التَّقْوى ذلِكَ خَيْرٌ ذلِكَ مِنْ آياتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُون” 135 اى فرزندان آدم! ما لباسى كه شرمگاهتان را مىپوشاند، و لباسى فاخر و گران كه مايه زينت و جمال است، براى شما نازل كرديم و لباس تقوا [كه انسان را از آلودگىهاى ظاهر و باطن بازمىدارد] بهتر است، و اين [لباس كه با استفاده از آن انسان به سعادت ابدى مىرسد] از نشانههاى خداست، باشد كه متذكّر [اين حقيقت] شوند.
” آيه مبنى بر امتنان بر بشر است از جمله وسايل زندگى آن استكه لباس و پوشاكى براى آنان آماده نموده كه عضو نهائى خود را بپوشاند. گفته شده از جمله شعار بتپرستان مكه آن بود هنگام طواف خانه كعبه عارى و بدون لباس طواف ميكردند و مي گفتند در لباسى كه در آن پروردگار را معصيت نموده طواف نخواهيم نمود همچنان كه آدم و حوا عارى از لباس شدند.و مراد از لباس پوشاكى است كه آماده باشد و نظر به اين كه به عمل و صنعت بشر احتياج دارد امتنان ديگرى است، زيرا پروردگار بر حسب تأثير عوامل بيشمار طبيعت مواد اوليه لباس را آفريده و از جمله صنعت و رشد فكر بشر است كه بدين شكل و هيئت درآورد، بالاخره همه علل طبيعى و عوامل فكرى كه لباس بدان هيئت درمي آيد به آفريدگار استناد دارد”.136
“هنگامی که زن پوشیده و باوقار از خانه بیرون رود و جانب عفاف و پاکدامنی را رعایت کند افراد فاسد و مزاحم جرات نخواهند کرد متعرض وی شوند.
“مقصود از زينت آن عضو است كه زينت بر آن است و آرايش، و بايد آنچه بر آن زينت و زيور است از نامحرم بپوشانند.” 137
]در نگاه قرآن عرضه زیبایی‌ها، خودآرایی و خودنمایی در برابر نا محرمان از مظهر جهالت و نادانی به شمرده است. زیرا زنی که در حصار تن مانده و به ماورای آن دست نیافته است در جهل مرکب بسر می‌برد نه خود را شناخته و نه دین خود را می‌شناسد، نه فلسفه حیات را
