مقاله درباره افکار عمومی، امنیت ملی، ایجاد باور، عملیات روانی

ها و هدف عملیاتی آنها نیز انتقال اطلاعات به سیستم های جاسوسی و رهبران در تمام سطوح به منظور نفوذ بر تخمین های رسمی است و در نهایت به رفتارهای خارجی و اقدامات رسمی منجر می شود، که مطلوب اهداف طرح آن باشد. مدیریت ادارک با روش های متعددی، تخمین حقیقی، امنیت اطلاعاتی، استتار و فریب و عملیات و عملیات روانی را ترکیب می کند.» (مرادی، 20: 1389)
از این تعاریف و بررسی آنها می توان دریافت که اختلافات جزیی میان این واژگان بسیار است و آن را به دشواری می توان تشخیص داد.
دانستن این نکته نیز حائز اهمیت است که تفاوت های میان مفاهیم مرتبط متعددی همچون تبلیغات، جنگ اطلاعاتی، تهدیدات نرم و مدیریت ادارک بسیار جزئی هستند و ممکن است به برداشت های مناقشه برانگیز میان سازمانهای مختلفی منجر شوند که در حوزه های امنیت ملی فعالیت می کنند بنابر این روشن شدن معانی این مفاهیم زمینه اجرای موثر سیاست ها را فراهم و به ایجاد ساختار سیاسی برای هماهنگی عملیات روانی در سطح ملی کمک خواهد کرد.
2-1-6 شایعه21

شایعات با توجه به ماهیت و قدرت تأثیرگذاری آن می توانند اضطراب اجتماعی را افزایش داده و میزان بهره وری و تولید را کاهش دهند و چرخه اقتصاد را فلج کرده و اعتبار اجتماعی افراد، مؤسسات و کشورها را خدشه دار کنند. بعضاً ممکن است شایعه ای به طور فوق العاده ای قوت یابد و آنچنان در اذهان آحاد مردم رسوخ کند که اطلاعیه ها و توضیحات منابع رسمی دولتی هم به سهولت نتواند آن را تکذیب و از افکار مردم خارج کند. (افروز، ۱۳۷۶: 31)
شایعه را نباید کاری غیر عادی همچون یک پریشان گویی عجیب و در عین حال پیش پا افتاده در رفتار اجتماعی معقول بشر انگاشت. بلکه برعکس، اصلی که شایعه بر آن مبتنی است فراگیر است و کاربرد وسیع دارد. تحریفی که شایعه در مسیر خود برای یادآوری، فراموش کردن، تجسم، تخیل و دلیل تراشی از خود نشان می دهد دقیقاً نوعی تحریف است که در بیشتر ارتباطات انسانی دیده می شود. برای مثال، افسانه ها، داستانهای دیرپایی از پیروزیها یا حوادثی اند که به صورت کانونی در خدمت افتخارات فرهنگی و سنت یک خانواده، قبیله یا ملت درآمده اند. انگیزه هایی که موجب پایداری افسانه ها است و تغییراتی که در طول سالها در آنها به وجود می آید اصولاً مشابه همانهایی است که در پخش شایعات ناپایدار وجود دارد. اصولی که دست اندرکار تحریف در مورد شایعات عادی اند در امور دادگاهها، ابراز تجارب گذشته، بذله گویی، شرح حالها، ضرب المثلها و کنایه ها و استعاره ها و حتی در نگارش تاریخ و خلق آثار هنری نیز خودنمایی می کنند. (حاجی حسین نژاد،1390: 1)
از نظر اغلب جامعه شناسان شایعات اطلاعاتی مبالغه آمیز، نادرست و غیرمنطقی است که از فردی به فرد یا افراد دیگر به صورت سلسله وار منتقل می شود و بیشتر این شایعات را اشخاص بسیار ساده اندیش و سطحی نگری که عمدتاً شرایط و موقعیتهای اجتماعی نامطلوبی دارند، منتشر می کنند. شکی نیست که در شایعات بعضاً ممکن است رگه هایی از حقایق نهفته باشد. (افروز، ۱۳۷۶: 32)
«شایعه در همه جا و در تمامی طبقات اجتماعی وجود دارد و قدیمی ترین رسانه گروهی است. پیش از آنکه نوشتار به وجود آید، گفتار، تنها شیوه ارتباط بود و شایعه خبرها را منتقل می کرد، کسانی را خوشنام و برخی را بدنام می ساخت و جار و جنجال و حتی جنگ به راه می انداخت. امروز نیز، به رغم ظهور روزنامه، رادیو و تحول عظیم رسانه های دیداری شنیداری، شایعات خاموش نشده اند و عموم مردم کماکان برخی خبرها را دهان به دهان منتقل می کنند. پیدایش رسانه ها نه تنها نتوانسته است مانع از پخش شایعه شود، بلکه آن را به گونه ای تخصصی ساخته است، به طوری که امروزه هر شیوه ارتباطی، محدوده خاصی دارد». (حاجی حسین نژاد،1390: 1)
وسیله انتقال شایعه، عموماً کلام است. البته گاهی نیز شایعات در روزنامه ها به چاپ می رسند یا از رادیو پخش می شوند. در عین حال، ناشران و مسئولان پخش رادیو، که احساس مسئولیت می کنند، در حال آموختن چگونگی حفاظت از رسانه های گروهی خود در قبال انتشار شایعات اند. از سوی دیگر، اعلامیه های بدنام کننده و پخش بی مسئولانه در مطبوعات، مبدل به محملهای متداول انتقال و انتشار شایعات زیان آور شده اند. (حاجی حسین نژاد،1390: 1)
2-1-6-1 تعاریف شایعه
فرهنگ عمید شایعه را به معنای خبری که شیوع پیدا کرده، آورده است. شایعه خبر یا اطلاعات تأیید نشده ای است که مورد توجه گروه یا جمعیت خاصی بوده و برای ایجاد باور نزد دیگران معمولاً از فردی به فرد دیگر به طور شفاهی و بی هیچ گونه اطمینان و دلیل و مدرک کافی انتقال می یابد. به عبارت دیگر شایعه طرح و شیوع خبر یا ادعایی است که همواره هاله ای از شک و تردید آن را پوشانده است. شایعه خط باریکی را بین واقعیت و سراب ترسیم می کند. (افروز، ۱۳۷۶: 35)
به نظر آلپورت 22و پستمن23، شایعه موضوع خاصی است که برای باور همگان مطرح می شود و از فردی به فرد دیگری منتقل می گردد و معمولاً این انتقال شفاهی است، بی آنکه شواهد مطمئنی در میان باشد. به گفته نپ24 شایعه موضوعی است که برای باور همگان مطرح می شود، بی آنکه به طور رسمی تأیید شود. به زبان پیترسون و گیست، شایعه شرح یا توضیح تأیید نشده ای است که درباره شی، حادثه، یا مسئله خاصی که مورد توجه و نگرانی عموم است. از فردی به فرد دیگری انتقال می یابد. طبق تعاریف بالا، که هر سه آنها بسیار شبیه یکدیگرند، شایعه اساساً خبری است که درباره شخص یا حادثه مهمی، در زمان خود مطرح می گردد و اطلاعاتی را ارائه می کند. لذا شایعه با افسانه تفاوت دارد. زیرا افسانه مربوط به وقایع گذشته است. دوم اینکه شایعه با قصد باور دیگران مطرح می شود و کسی آن را صرفاً به خاطر سرگرمی دیگران یا تعمق و تفکر در باب آنها، مطرح نمی کند و لذا با قصه و حکایت و داستانهای طنزآمیز، فرق می کند. (حاجی حسین نژاد،1390: 1)
شایعه عبارت است از یک گزاره (یا موضوع) خاص گمانی بدون وجود ملاکهای اطمینان بخش رسیدگی که معمولاً به صورت شفاهی از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد. هر شایعه متضمن این معناست که بخشی از واقعیت در حال انتقال است. حتی اگر شخص شایعه پراکن، مطلب خود را با پیش گفتاری همچون» این تنها یک شایعه است، ولی شنیده ام که …» شروع کند، باز هم آن مفهوم ضمنی حضور دارد. (حاجی حسین نژاد،1390: 1)
شایعه موضوع ظاهراً مهمی است که بی اینکه صحت و سقم آن معلوم باشد، انتشار می یابد. شایعه پدیده ای است که می آید و می رود و به دیگر سخن، شایعه اساساً در موقعیت خاص و مقطعی و گذرا پدید می آید و گاهی نیز شایعات قدیمی در موقعیتهای جدید و یا مشابه آن ظاهر می شوند. معیار تشخیص شایعه از خبر، خرافات از علم، ساده لوحی و زودباوری از بصیرت و دانایی همان دلایل متقن و شواهد مطمئن است. منبع شایعه همیشه مبهم و نامشخص است. خبر تأیید می شود در حالی که شایعه همیشه تأیید نمی شود، به همین دلیل بعضی از جامعه شناسان شایعه را خبر ساختگی نامیده اند. زیرا شایعات عمدتاً از جمعی علاقه مند به اخبار ساختگی سرچشمه می گیرد. شایعه ای که معمولاً می تواند در آن رگه هایی از حقیقت نهفته باشد. برای ایجاد باور است، به خصوص زمانی که جامعه با ضعف اخبار صحیح و فقدان منابع موثق اطلاع رسانی مواجه باشد. شایعات اعم از اینکه مثبت یا منفی باشند، هدفی جز تخریب روانی و افشاندن تخم بی اعتمادی به همراه ندارند. (افروز، ۱۳۷۶: 37)
به عقیده آلن بیرو25 پدیده شایعه، فرآیندی است که از طریق آن، اخباری پخش می شود، بی آنکه از کانالهای رایج گذشته باشد. شایعه می تواند از یک اطلاع نادرست منشأ گیرد و یا آنکه منبع آن اطلاعی درست، ولی اغراق آمیز و اشتباه باشد. این خبر از فردی به فرد دیگر و از گروهی به گروه دیگر منتقل می شود، بی آنکه منشأ آن مشخص و یا آنکه دلایل قطعی درباره صحت آن وجود داشته باشد. (ساروخانی، ۱۳8۰)
2-1-6-2 تعریف کاربردی
«شايعه، خبر تأييد نشده‌ای است که منتشر در مقياس وسيع منتشر شود و متفاوت از بدگويي است. شايعات عنصر اضطرار را با خود همراه دارند. شايعات وقتي رواج مي‌يابند كه مردم فكر مي‌كنند موضوع خيلي مهم است. به نظر مي‌رسد شايعات توضيح و تفسير ماندگاري ارائه مي‌كنند. زماني كه اخبار مناسب يا معتبر داده نشود، شايعات افزايش مي‌يابند و مردم حتي مي‌توانند آن را واقعيت بخشند». (ساعتچي،1380: 50)
«شایعه، پدیده ای مخرب و خطرناک است که معمولاً از یک خبر ناشی شده و یا بر پایه یک جنجال و هیاهوی بی اساس به وجود می آید و در افکار عمومی مردم جای می گیرد. این پدیده در مواقع بحرانی و فشار بسیار خطرناک تر و کوبنده تر می شود، تا جایی که روحیه مردم را تضعیف و یأس و ناامیدی را گسترش می دهد. امنیت ملی را به خطر می اندازد و بنای دشمنی و تفرقه و نبود اعتماد را در بین مردم یک سرزمین و یا در میان اقوام مختلف گسترش می دهد». (شیرازی،1376: 49)
برخی شایعه را گفتمان‌های غیر رسمی و نامعتبر و در نتیجه نهایی اطلاعات وارسی نشده می‌دانند که در چند مرحله در چارچوب نظام ارتباطی پرورانده شده است و از آنجایی که اطلاعات در هر مرحله دست به دست شده است، اغلب تحریفاتی در آنها صورت می‌گیرد. ممکن است بعد از چندین بار تحریف، محصول نهایی به کلی با آنچه در ابتدای کار منتقل شده متفاوت باشد. «هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر درباره چیزی هستند، اما نمی‌توانند اطلاعات موثقی بدست آورند، مستعد پذیرش شایعه‌ها می‌شوند. اگر پیش داوریهای افراد [در تأیید یا نفرت]، چنین شایعه‌هایی را توجیه کنند، احتمال گسترش بیشتری دارند». (کوئن،330:1373)
2-2 مفاهیم نظری مرتبط با دستگاه اموی
2-2-1 فشار اجتماعي26
«فشار اجتماعي در معناي كلي عبارت است از نيروهاي بالفعل يا بالقوه اجتماعي در جهت كنترل انديشه، رفتار يا عمل انسانها و يا هدايت آن در مسيري خاص. در معناي محدودتر، فشار اجتماعي بر افكار عمومي اطلاق مي‌شود» (بيرو ،1366: 371)، بسياري در اين انديشه‌اند كه گاه فشار اجتماعي موجبات تأثير بر جهان احساس انسانها را فراهم مي‌سازد.  از اين رو برخي مجموع اثرات نهان و آشكار، مستقيم و غير مستقيمي كه محيط اجتماعي بر افرادي كه در آن زندگي مي‌كنند اعمال مي‌دارد، را فشار اجتماعي مي‌دانند. يعني نيرويي كه در جامعه يا گروه في‌نفسه به چشم مي‌خورد و اعضا را به پذيرش رفتار و سلوكي منطبق با الگوهاي كلي مسلط، انديشه‌هاي گروه و عادات پذيرفته وامي‌دارد. (بيرو ،1366: 371)
«فشار اجتماعي در معنايي ملموس‌تر و نزديكتر به ذهن نحوه فشاري را مي‌رساند كه يك گروه اجتماعي بر اتباع، كارمندان يا مسئولين كلي اعمال مي‌دارد تا آنان را به انجام احتراماتي متناسب با نيازها و منافعش وادارد. مطبوعات، تظاهرات جمعي، اعتصاب، در اين معنا به عنوان وسايل اعمال فشار، مورد استفاده قرار مي‌گيرند. بنابراين گروههاي اجتماعي براي حفظ وحدت گروه و اجراي هنجارها اقدام به كنترل و نظارت اجتماعي مي‌كنند كه نوعي فشار به افراد وارد مي‌آورد. اين فشار موجب ايجاد نيرويي مي‌شود كه افراد را از گروه مي‌گريزاند يا نيروي گريز از مركز را در افراد تشديد مي‌كند. اين نيروي گريز از مركز از نيرويي كه به مركز مي‌شتابد يعني گرايش به افراد بيگانه و خارج از گروههاي اجتماعي از نيرويي كه به گروه گرايش دارد ضعيف‌تر است و همين امر انسجام گروههاي اجتماعي را تحسين مي‌كند». (معصومی،1371: 23)
 
2-2-1-1 فشار اجتماعی بر افکار عمومی
موضوع افكار عمومي به عنوان يك فشار اجتماعي را بيشتر امور مربوط به عامه مردم و مسائل مرتبط با سياست اجتماعي تشكيل مي‌دهد.
پيدايي افكار عومي مستلزم وجود حداقل اطلاع، فرهنگ مشترك و تماسهاي انساني است. نيروي افكار عمومي از اينجا منشأ مي‌گيرد كه الگوهاي رفتاري خاصي توسط اين افكار تحميل مي‌شوند و به صورت هنجارهاي رفتاري در مي‌آيند. از اين رو است كه بسياري در صدد تأثير گذاري بر افكار عمومي بر مي‌آيند، از بازرگانان گرفته تا احزاب سياسي و دولت. در آغاز چنين به نظر مي‌رسد كه تمامي اين افراد يا نهادها صرفاً در صدد