ارتباطی، هم از خستگی و کسالت شاگردان جلوگیری می‌شود و هم مطالب آموزشی از زوایای بیشتری مورد بررسی قرار می‌گیرند.
3- جمع‌بندی و خلاصه کردن مطالب
در پایان آموزش، برای مرور، خلاصه کردن و جمع‌بندی مطالب ارائه شده می‌توان از رسانه‌هایی نظیر جارتها، نمودارها، تلقهای شفاف و … استفاده کرد. این گونه خلاصه‌کردنها به سازمان‌دهی مطالب در ذهن فراگیر و تثبیت و پایداری یادگیری‌های انجام شده، کمک می‌کند.
4- ارزشیابی
یکی از اقدامات ضروری در پایان هر فرایند تدریس، ارزشیابی است که از طریق آن به میزان دستیابی فراگیران به هدفهای موردنظر و نیز اشکالات احتمالی جریان تدریس می‌توان پی برد. رسانه‌های یاددهی-یادگیری در این مرحله نیز کارایی دارند. مثلاً می‌توان با نشان دادن چند عکس درباره ی درس پرسشهایی را مطرح کرد و جواب آنها را از فراگیران خواست و یا مثلاً نقشه‌ای فاقد نوشته، در اختیارشان گذاشت تا نام استان‌ها، شهرها، کوهها، رودها و غیره را بر روی آن بنویسند. (امیرتیموری،1387،10، صص 34-33)
مراحل عام کاربرد رسانه
در جریان به کارگیری هر رسانه‌ای، نکات یا مراحل ویژه‌ای باید مورد توحه قرار گیرد. اما در مورد تمامی رسانه‌ها، به پنج نکته یا مرحله‌ی عام، به شرح زیر می‌توان اشاره کرد که عنایت به آنها سبب افزایش نتایج حاصل می‌شود.
1- آماده‌سازی خود
در استفاده از رسانه‌ها لازم است که معلم یا مربی قبلاً خود را برای استفاده از آن رسانه‌ی خاص آماده کند. پس از تهیه‌ی رسانه و قبل از بکارگیری آن در مقابل شاگردان، باید از طریق گفتگو با تولیدکننده یا فروشنده و یا استفاده از جزوه‌های راهنما، با مشخصات و روش استفاده از رسانه آشنا شد. این بررسی کمک می‌کند که از رسانه‌ها به نحو مطلوب و متناسب با فعالیت‌های آموزشی استفاده کنیم. مثلاً بخشهایی را از آن حذف و یا به آن اضافه کنیم. اگر قرار است که از وسیله یا دستگاه خاصی استفاده شود، لازم است معلم قبلاً تمرین‌های لازم را انجام دهد تا با چگونگی کار آن آشنا شود و بتواند اشکال‌های ساده‌ی احتمالی را رفع کند.
2- آماده‌سازی محیط و وسایل
برای استفاده از برخی رسانه‌ها نیاز به آماده‌سازی قبلی محیط است. معلم باید برنامه‌ریزی‌ها و تمهیدهای لازم در این زمینه را از پیش به عمل آورد تا در هنگام آموزش بهره‌گیری بهینه‌ای از رسانه داشته باشد. در غیراین صورت، در اثر روبه‌رو شدن با مشکلات و مسایل غیرمترقبه، خود و شاگردانش چه بسا دچار صدمات جسمی یا روانی شده و از به کارگیری رسانه‌ها پشیمان شوند. مثلاً کسب اطمینان از وجود برق و انجام اقداماتی برای تاریک کردن اتاق لازمه‌ی استفاده از انواع پروژکتورهاست. بررسی دستگاه‌ها و کسب اطمینان از سالم و ایمن بودن آنها نیز در همین مرحله باید صورت گیرد. گاهی اوقات لازم است برای استفاده از رسانه‌ای مثلاً فیلم، خود دستگاه یا زمان استفاده‌ی آن قبلاً ذخیره (رزرو) شود تا با کار سایر معلمان یا مربیها تداخل پیدا نکند.
3- آماده‌سازی مخاطبان
در مواردی لازم است که قبلاً رسانه به مخاطبان معرفی شده و دلایل استفاده از آن توضیح داده شود. در این مرحله، شاگردان با کسب اطلاعات لازم، برای استفاده‌ی بهتر و مؤثرتر از رسانه آماده می‌شوند. مثلاً، باید برخی از واژه‌های به کار رفته در رسانه را که احتمالاً عده‌ای از مخاطبان آنها را نمی‌دانند توضیح دهیم، به بخشها یا نکات مهمی که توجه خاصی از سوی فراگیران را می‌طلبد، اشاره کنیم. در این مرحله، با طرح سوال و تقاضای پیدا کردن پاسخ آن از طریق رسانه می‌توان دقت و توجه فراگیران را افزایش داد.
4- استفاده از رسانه
در مرحله‌ی استفاده از رسانه، رسانه را به کار گیرید و مطمئن شوید که نور یا تاریکی، تهویه و سکوت لازم در میحط تامین است و تمامی مخاطبان می‌توانند به راحتی و خوبی رسانه را ببینند و بشنوند و یا با آن کار کنند. صدا زیاد بلند یا کوتاه و یا همراه با خش نیست و تصایر فیلم یا اسلاید یا اوپک از شفافیت و وضوح کافی برخوردارند.
5- پیگیری مطالب
با پایان یافتن نوار صوتی، فیلم، یا مجموعه اسلاید و نوار و … نباید کار را تمام شده تلقی کرد. با ادامه‌ی بحث و گفتگو درباره‌ی رسانه‌ی استفاده شده میزان بهره‌گیری شاگردان به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. این زمان بهترین موقع برای گفتگو در زمینه‌ی سوالاتی است که در مرحله‌ی سوم طرح کرده و پاسخ آنها را از مخاطبان خواسته بودیم. شاید در این هنگام مشخص شود که استفاده از رسانه را باید بار دیگر تکرار کرد. (امیرتیموری،1387، 10، صص 36-33)
پنج- مهارت بهره گیری از رسانه‌های نوین:
در عصر ارتباطات و فوران اطلاعات، یک معلم توانمند و فکور می‌بایست مهارت استفاده از آخرین و جدیدترین رسانه‌های آموزشی را به دست آورد تا بتواندحضوری موثر وکارساز در عرصه آموزش داشته و در هدایت فرایند آموزشی برای دانش آموز قرن بیست و یک که دسترسی به انواع منابع اطلاعاتی دارد، به گونه‌ای موفق عمل نماید.
رایانه از جمله رسانه‌های نوین است که به سرعت جای خود رادر سیستم‌های آموزشی باز کرد .در واقع در سال‌های 1990 با گسترش احساس اعتماد به نفس معلمان در کار با رایانه و کارورزی‌ها در زمینه‌ی تلفیق رایانه با آموزش، به خصوص در فرایند یادگیری دانش‌آموزان و به دست آمدن نتایج مطلوب از تحقیقات وسیع درباره‌ی استفاده از این رسانه در آموزش، تحول شگفتی در محل نگهداری رایانه در مدراس به وقوع پیوست. در اکثر مدارس آزمایشگاه‌های رایانه‌ای از هم پاشیده شد و رایانه‌ها به درون کلاس‌های درس منتقل شدند. به این ترتیب، دانش‌آموزان می‌توانستند با برنامه‌ریزی معلم، در تمام ساعات روز و در هر لحظه‌ای که نیاز داشتند، از رایانه استفاده کنند. این عمل منجر به فاصله گرفتن از رایانه به عنوان یک رسانه‌ی جانبی (و هفته‌ای یک‌بار و دو بار) و استفاده‌ی مداوم از آن در موقع نیاز شد. در اواخر دهه‌ی 1990 و سال 2000، به دلیل دسترسی بیشتر مدارس و به خصوص کلاس‌های درس به اینترنت و وب، استفاده از رایانه تحولی دیگر یافت و رایانه به وسیله‌ی تحقیق و تفحص برای دستیابی به اطلاعات موجود جهت حل مشکلات و به طور کلی مشکل‌گشایی تبدیل شد. (ذوفن، لطفی‌پور ،1387،29، ص 10)
در شرایط کنونی کسانی که دسترسی به تکنولوژی (مثل کامپیوتر) نداشته باشند نمی‌توانند به پیشرفت دیگران برسند. اینترنت هر نوع اطلاعات یا مفاهیم درسی در اختیار در دسترس دانش‌آموز به عرض ثانیه قرار می‌گیرد.یاد دادن هر روز سخت تر می‌شود. به همین منظور تکنولوژی آموزشی با معرفی رسانه‌های نوین به معلم یا استاد کمک می‌کند تا یک مفهوم درسی را برای دانش‌آموز به گونه‌ای طرح کند که قبلاً امکان‌پذیر نبود. (Jibert, 2005, 75)
مزایای استفاده از رایانه و اینترنت
بدیهی است ذکر فواید و مزایای آموزشی بهره گیری از رسانه‌های نوین (رایانه و شبکه اطلاع رسانی جهانی) هرچه بیشتر معلمان را نسبت به استفاده از این رسانه‌ها ترغیب می‌نماید. طبیعت تعاملی بودن رایانه همه‌ی مزایای آن را تحت الشعاع قرار می‌دهد.
نكته‌ي مهم در يادگيري الكترونيكي اين است كه يادگيرندگان مي‌توانند از طريق ابزارهاي الكترونيكي آموزش ببينند، در حالي كه در كلاس‌هاي سنتي، آموزش تنها به عهده‌ي معلم است. در حالي كه بسياري از كاربردهاي يادگيري الكترونيكي دربردارنده‌ي تعامل دوطرفه هستند. ابزارهاي فناورانه، نه تنها با استفاده از روش سمعي و بصري قوي باعث جذابيت آموزش مي‌شوند، بلكه سطح يادگيري را نيز افزايش مي‌دهند. دست‌يابي سريع به دانش و تجربه، اين امكان را به افراد مي‌دهد كه با تغييرات سريع شغلي در جهان، همچنان در شغل خود باقي بمانند. يادگيري الكترونيكي مي‌تواند، به توسعه‌ي منابع انساني، محتوا و فناوري كمك كند. به علاوه، اين شانس را براي يادگيرندگان فراهم مي‌آورد كه به هنگام خواندن، تصميم بگيرند چگونه سريع‌تر و چه قدر ياد بگيرند. هم چنين آنان را قادر مي‌سازد كه از طريق ايميل و كنفرانس‌هاي اينترنتي، با مربي‌شان ارتباط برقرار كنند. از آنجا كه در اين نوع يادگيري، به حضور در مكان خاصي نياز نيست، فرد متحمل هزينه‌هاي رفت و آمد نمي‌شود. (اي يوسل، ترجمه: مؤمني راد، 1387، ش1، 12، ص40)
مزایای خاص استفاده از رایانه عبارتند از:
– دانش‌آموزان می‌توانند براساس سرعت مناسب خود به پیش بروند. در حقیقت آنها کنترل یادگیری خود را به دست می‌گیرند.
– به پاسخ‌ها و واکنش‌های دانش‌آموزان بازخورد فوری داده می‌شود.
– صبر و شکیبایی رایانه محیطی بسیار مناسب را به خصوص برای دانش‌آموزانی که کندتر از بقیه به پیش می‌روند، فراهم می‌آورد.
– رنگ، موسیقی و گرافیک‌های کاریکاتوری، صدا و برنامه‌های ویدیویی به برنامه‌های ارائه شده واقعیت بیشتری می‌بخشند.
– قدرت رایانه در حفظ مدارک، و سوابق پیشرفت دانش‌آموزان برای معلم و دانش‌آموز بسیار مفید است و سبب صرفه‌جویی در وقت آنها می‌شود.
– رایانه‌ها امکان دسترسی ساده به اطلاعات فراوان را فراهم می‌سازند.
– رایانه می‌تواند آموزش قابل اعتماد و یکسانی را برای همه‌ی دانش‌آموزان -یکی پس از دیگری- فراهم آورد.
– استفاده از رایانه، زمان آموزش مهارت‌ها و مفاهیم را تقلیل می‌دهد.
– رایانه‌های در افزایش رغبت دانش‌آموزان برای آمدن به مدرسه و انجام دادن کارهای مدرسه‌ای بسیار مؤثر بوده‌اند. (ذوفن، لطفی‌پور ،1387، 29، صص 211-210)
مزاياي آموزشی شبكه اطلاع رساني جهاني بسیار متنوع است اما برخی از مهم ترین آنها عبارتند از :
– فراهم شدن امکان خود پويي و جست وجوگری فردی
– غني سازی محتواهاي آموزشی با اطلاعات به روز و on line
– انعطاف پذير کردن برنامه آموزشی کلاس به تناسب تفاوت‌های فردی
– مبادله سريع اطلاعات و نظرات علمی آموزشی در محيط وسيع
– دسترسي به نرم افزارهاي رايگان
– فراهم شدن امکان جستجوهاي سریع و آسان اينترنتي
– برگزاری كنفرانس‌هاي علمي الكترونيكي (همان منبع)
– تعامل وتبادل نظر و كنش متقابل معلم و دانش آموز، دانش آموزان با یکدیگر، دانش آموز با محققان ومولفان و … (گريسون و اندرسون، ترجمه: عطان ،1383، 28، ص 101-99)
الگوی عملی آموزش الکترونیکی
یادگیری الکترونیکی در برگیرنده‌ی آموزش‌هایی است که از طریق رسانه‌های الکترونیکی از جمله اینترنت، اینترانت و اکسترانت، پخش ماهواره‌ای برنامه‌ها، نوارهای صوتی – تصویری، تلویزیون‌های دوسویه و تعاملی سی‌دی‌رام ارائه می‌شوند.
دستاوردهای تکنولوژی آموزشی با استفاده از مطالعات پیمایشی، تا این جای کار یادگیری الکترونیکی پارامترهایی را تعیین کرده است که در اکثر مشخصه‌ها، برنامه‌های موجود و با کیفیت بالا را با آن ملاحظات برنامه‌های یادگیری الکترونیکی تدوین می‌کنند. این پارامترها عبارتند از:
– پشتیبانی‌های خوب مؤسسه‌ی ارائه دهنده.
– طرح و برنامه‌ریزی یک دوره‌ی درسی.
– تدریس و یادگیری.
– ساختار دوره.
– امور پشتیبانی فراگیران.
– امور پشتیبانی کادر علمی.
– سنجش و ارزشیابی. (افضل نیا، 1388،ش7، 7 ، ص 13)
هر سه نظریه‌ی یادگیری (رفتاری، شناختی و ساختن‌گرایی) می‌توانند در طراحی آموزش یادگیری الکترونیکی سهیم باشند. یادگیری الکترونیکی شکل‌های متفاوتی دارند و می‌تواند نیازهای متنوعی را در نظر بگیرد. بنابراین دراین نظام، رویکردی که برای همه‌ی یادگیرندگان و موضوعات به یک اندازه مناسب باشد، وجود ندارد. به خاطر این که محیط یادگیری و یادگیرندگان در آموزش الکترونیکی تا حدی متنوع هستند، به نظر می‌رسد نوعی رویکرد تلفیقی که نظریه‌های یادگیری رفتاری، شناختی و ساختن‌گرایی را در جهت در نظر گرفتن نیازهای یادگیرندگان با یکدیگر ترکیب کند، بهترین رویکرد باشد.
هر یک از این برنامه‌ها و نرم‌افزارها (منابع یادگیری)، هدف خاصی را دنبال می‌کنند که برحسب نیاز در فرایندهای یاددهی و یادگیری از آنها استفاده می‌شود؛ مانند: «تقویت و تعمیق آموخته‌های قبلی»؛ «خودارزیابی و دریافت بازخورد»؛ «بازیابی اطلاعات مورد نیاز»؛ «انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی و کارگاهی در محیط‌های مجازی»؛ «پیوند آموخته‌های قبلی
