
نیاز به هیچ عمل دیگری تحقق مییابد و صرف انجام اعمال مذکور مستقیماً نقضکننده حق اختراع مالک میباشد.55
الف -2) نقض مستقیم فرآیند:
نقض فرآیند عبارت است از استفاده، عرضه برای استفاده، فروش و عرضه برای فروش و واردات هر محصولی که مستقیماً از طریق آن فرآیند حاصل شد. یا نگهداری آن محصول است. یک فرآیند همانند نحوة تولید زمانی که فرآیند خارج اعمال میشود مستقیماً نقض میشود.
همچنین نقض یک فرآیند اختراعی عبارت است از انجام هر یک از اعمالی که باعث نقض محصول انتراعی میباشد در رابطه با محصولاتی که مستقیماً از طریق آن فرآیند حاصل شدهاند.56
در فرآیند اختراعی محصول باید بدون هیچ واسطهای و مستقیماً از فرآیند اختراعی حاصل شده باشد.
زمانی که یک محصول از فرآیند اختراعی حاصل میشود، اگر محصول نتیجهای از مراحل اساسی باشد که خارج از فرآیند قرار میگیرد، محصول، محصول اقتباسی از فرآیند لحاظ نمیشود بلکه محصولات جدیدی است که حمایت اختراعی جداگانهای را میطلبند. در واقع اگر دارنده حق اختراع اجازه نظارت بر چنین محصولاتی را داشته باشد حیطه انحصاری او به خارج از محدوده حمایتی اظهار شده در اظهارنامه حق اختراع گسترده میشود.57
قانون اختراعات 1386 ایران در قسمت دوم جزء 2 بند الف ماده 15 مقرر میدارد؛ انجام هر یک از موارد مندرج در جزء (1) بند (الف) این ماده در خصوص کالاهایی که مستقیماً از طریق این فرآیند به دست میآیند. بدین ترتیب به این ماده و لحاظ ماده 60 همین قانون موارد نقض مستقیم حق اختراع در خصوص فرآیند عبارت است؛ ساخت، صادرات و واردات، عرضه برای فروش، فروش و استفاده از فرآورده و همچنین ذخیره به قصد عرضه برای فروش، فروش یا استفادهای که مستقیماً از فرآیند حاصل میشود.
بنابراین در این قانون نقض مستقیم فقط نسبت به اعمال مذکور صورت میگیرد. هر چند نمیتوان عبارت «مستقیم» مذکور در ماده را با لحاظ ماده 60 همین قانون دقیقاً به نقض مستقیم تعبیر کرد، اما میتوان از ظاهر عبارت این برداشت را کرد، زیرا در مواردی که قانونگذار کالایی را که مستقیماً از طریق فرآیند حاصل میشود در محدوده نظارت و جزء حقوق دارنده حق میداند، میتوان نتیجه گرفت که نقض آن را نیز در صورتی که کالای نقضی مستقیماً از طریق آن فرایند حاصل شده است محقق میداند. بنابراین به نظر میرسد در حقوق ایران نیز همانطور که قانونگذار در قسمت دوم جزء 2 بند الف ماده 15 مقرر نموده باید بین فرآیند اختراعی و محصولات ناشی از آن رابطه مستقیمی حاکم باشد تا بتواند در محدوده نظارت دارنده حق قرار گیرد. در واقع عبارت «مستقیماً» مذکور در این ماده تصریح در وجود رابطه مستقیم بین محصول حاصل شده و فرآینده اختراعی دارد در غیر این صورت محصول را نمیتوان منتسب به آن فرایند دانست.
ب) نقض غیرمستقیم:
با در نظر گرفتن فعلی که منجر به نقض حق اختراع میشود. گاهی اوقات فعل انجام شده توسط ناقض با حقوق مندرج در مادة 15 قانون ثبت اختراعات، علایم تجاری و طرحهای صنعتی مصوب سال 1386 به نحو مستقیم در ارتباط نیست بلکه مقدمه ارتکاب نقض مستقیم میباشد. مانند مثال فر وش انگور برای تهیه شراب میباشد صرف فروش انگور غیرشرعی و حرام نیست لکن به جهت نامشروع فروش باطل و حرام است در نقض غیرمستقیم هر چند ابزارهای ارائه شده کاربرد غیرنقضی دارد لکن جهت نقض در اختیار ناقض مستقیم قرار میگیرد.
نقض غیرمستقیم خصوصاً در مواردی مهم است که شناسایی سازنده یا استفاده کننده مشکل است، مثلا در جائی که تولید یا استفاده به طور خصوصی واقع شده و قابل اثبات و شناسایی نمیباشد و از نظر قانون قابل تعقیب نیست.
در نقض غیر مستقیم ابزار و مواد اولیه جهت نقض به ناقض ارائه میشود یک نکته بسیار مهم این است که اگر ناقض غیرمستقیم در نقض مستقیم سهیم باشد عملیات وی جزئی از نقض مستقیم محسوب میشود و دیگر نقض غیرمستقیم اطلاق نمیشود.
در نقض غیرمستقیم سه عنصر باید وجود داشته باشد؛ اول اینکه دارنده ورقة اختراع اثبات نماید ابزاری که توسط خوانده عرضه شدهاند مرتبط با یک عنصر اساسی اختراع است، دوم عرضهکننده باید بداند یا آنکه برای یک شخص متعارف در آن اوضاع و احوال معلوم باشد که آن ابزاری برای ناقض مناسبند و منجر به آن نیز میشوند. سوم اثبات این وضعیت که دلایل معقولی وجود دارد که شخص عرضه میکند یا پیشنهاد به عرضه وسیلهای میدهد که آن وسیله ابزاری را برای تأثیر گذاشتن بر روی اختراع ارائه میدهد.58
نقض غیر مستقیم در حقوق سنتی مشابه فروش انگور با این جهت که از آن شراب درست شود میباشد بند 4 مادة 190 قانون مدنی مشروعیت جهت از شرایط اساسی صحت معامله قید شده است. و مادة 217 ق.م ضمن ذکر این مورد که نیازی به تصریح جهت معامله نیست لکن چنین حکم میدهد که اگر جهت در معامله قید شود و این جهت نامشروع باشد معامله باطل است. بنابر مراتب فوق اگر ابزاری که توسط شخص ارائه میشود کاربردهای مختلفی داشته باشد و یکی از کاربردهای آن تأثیر بر حق اختراع باشد و هنگام در اختیار گذاردن ابزار شخص علم و اطلاع داشته باشد که از این ابزار جهت نقض حق اختراع استفاده میکنند چون سوءنیت و قصد در موضوع حاضر محرز است لذا شخص مرتکب نقض غیرمستقیم حق اختراع شناخته میشود و قابل مجازات خواهد بود لکن اگر اطلاعی از نقض نداشته باشد یا علم به استفاده از ابزار یا مواد اولیه در نقض حق اختراع نداشته باشد ناقض تلقی نمیشود و لو اینکه از مواد اولیه یا ابزار جهت نقض حق اختراع استفاده شده باشد.
انگیزه و جهت از نظر کیفری و حقوق متفاوت میباشد زمانی عقد به علت جهت نامشروع باطل است که فروشنده و خریدار بر جهت نامشروع تصریح نمایند اگر تصریح نشود به نظر میرسد که معامله باطل نباشد ولو اینکه فروشنده هنگام انتقال از انگیزه خریدار مطلع باشد.
لکن از نظر کیفری جهت احراز سوءنیت برای مجازات متهم علم و اطلاع وی از درگیر شدن در اقدامات نقضی کفایت میکند و ذکر کلمه عالما و عامدا در مادة 61 قانون ثبت اختراعات، علایم تجاری و طرحهای صنعتی سال 1386 بر این موضوع دلالت دارد و نیازی به اثبات تصریح نقض حق اختراع ضمن انتقال مواد اولیه و ابزار نمیباشد و صرف اثبات علم فرد کفایت میکند و نقض غیرمستقیم محقق شده است.
فرض دیگر نیز قابل تصور است که ابزار و مواد اولیه موضوع انتقال منحصرا در اختراع به کار میرود و شخص این ابزار و مواد اولیه را به شخص غیرمخترع یا مأذون از جانب وی منتقل میکند. در این فرض به نظر میرسد سوءنیت و علم در عمل مستتر باشد و نیازی به احراز سوءنیت و علم و اطلاع از استفادة مواد اولیه و ابزاری جهت نقض حق اختراع نباشد برای اینکه این ابزار و مواد اولیه صرفا در اختراع کاربرد دارند و فرد منتقل الیه نیز مخترع یا مأذون از جانب وی نمیباشد و در این صورت نیز نقض غیرمستقیم محقق شده است.
به نظر میرسد نقض غیرمستقیم تحت عنوان معاونت در جرم نقض حق اختراع قابل تعقیب باشد. معاونت در جریم یعنی تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع به ارتکاب جرم و فراهم کردن وسایل و یا ارائه طریق و یا تسهیل وقوع آن به هر نحو خصوصاً با وسیله،فریب و نیرنگ. بنابراین معاون جرم کسی است که بدون آنکه شخصاً به اجرای جرم منتسب به مباشر پرداخته باشد با رفتار خود عامداً وقوع جرم را تسهیل کرده و یا مباشر را به ارتکاب آن برانگیخته است.59
شکی نیست که برابر صراحت مواد قانون و اصول حقوقی نقض مستقیم حق اختراع مشمول مجازات مندرج در مادة 61 قانون ثبت اختراعات، علایم تجاری و طرحهای صنعتی سال 1386 و جبران خسارت خواهد بود سؤال اصلی اینجاست که آیا ناقض غیرمستقیم حق اختراع مسئولیت کیفری و مدنی دارد یا خیر؟ به نظر میرسد اگر مواد اولیه و ابزار صرفاً جهت نقض حق اختراع کاربرد داشته باشد و یا اینکه تباتی و مشارکت قصد مابین ناقض مستقیم و غیرمستقیم در نقض حق اختراع محرز باشد و یا اینکه تبانی و مشارکت ناقض غیرمستقیم و علم و اطلاع وی از نقض حق اختراع محرز باشد به عنوان معاون جرم قابل مجازات باشد مطابق بند ب مادة 121 فصل سوم قانون مجازات مصوب 1/2/1391 «هرکس وسائل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد. معاون جرم محسوب میشود» و جهت تحقق معاونت در جرم وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم را شرط دانسته است و مطابق بند ت مادة 127 قانون مجازات اسلامی در جرائم مستوجب تعزیر یک یا دو درجه پائینتر از مجازات جرم ارتکابی مجازات مباشر معاون جرم خواهد بود مطابق مادة 19 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1391 با توجه به مادة 61 قانون ثبت اختراعات، علایم تجاری و طرحهای صنعتی سال 1386 مجازات نقض حق اختراع درجه هفت تلقی میشود و مجازات پایینتر درجة 8 تلقی یعنی تا سه ماه حبس یا ده میلیون ریال جزای نقدی یا تا ده ضربه شلاق مجازات معاون جرم در نقض حق اختراع خواهد بود. در خصوص مسئولیت مدنی و جبران خسارات میبایست به مبانی جبران خسارت و نظریههای جبران خسارت و کیفیت تعیین آن توجه نمود.
ج) نقض اشتراکی:
هر چند در قسمت سوم از اقسام نقض در حقیقت مقسم تغییر میکند لکن بیان این مطلب در این جایگاه مناسب است.
اگر چند شخص مشترکا با علم و آگاهی اقدام به نقض حق اختراع نمایند. نقض اشتراکی محقق شده است. این مشارکت یا همکاری میتواند در طول یکدیگر یا در عرض یکدیگر باشد. مثلاً امکان دارد که چند نفر با مشارکت یکدیگر اقدام به ساخت حق اختراع مطابق ادعاهای افشاء شده نمایند در این صورت مشارکت در نقض در عرض یکدیگر واقع شده است و نیز امکان دارد که یک شخص اقدام به ساخت حق اختراع نماید و شخص بعدی با علم به نقض حق اختراع اقدام به نگهدای کالای موضوع نقض جهت فروش نماید و شخص دیگر نیز اقدام به فروش کالای موضوع نقض نماید. اقدام این افراد در طول یکدیگر واقع و هر یک به حقوق دارندة حق اختراع صدمه زده است که مشترکا و منفردا از جانب مالک حق اختراع قابل پیگیری و تعقیب میباشند.
یک امکان نیز قابل تصور است. در این چرخه امکان دارد شخصی در افعال و اقداماتی که منجر به نقض میشود مشارکت داشته باشد لکن تبانی جهت این مشارکت با سایر اشخاص نداشته باشد مثلا فروشندهای که اطلاع از نقض حق اختراع ندارد لکن کالاهای موضوع نقض را میفروشد اگر عنصر روانی (علم و عمد) مفقود باشد تعقیب کیفری فرد امکانپذیر نخواهد بود و از نظر تعقیب مدنی میبایست موضوع بررسی شود که آیا این شخص که آگاهی از نقض حق اختراع نداشته مسئولیت مدنی دارد یا خیر؟
گفته شده در بعضی موارد یا شرایط خاص دارنده حق به واسطه دلائل یا قرائن و امارات یا به هر وسیله دیگری ممکن است از احتمال نقض حق خویش آگاه شود. در چنین مواردی او میتواند از مقامات قانونی به موجب حقوقی که در قوانین به وی اعطا شده است درخواست جلوگیری از نقض حقوق خویش را بنماید. در صورتی که فرد از احتمال نقض حقوق خویش آگاه شود و به مقامات قضایی متوسل نشود، در صورت نقض حق ممکن است به جهت اینکه وی با علم به این امر باعث نقض حقوق خویش گردیده محکوم به نقض مشترک یا تقصیر مشترک گردد و بدین جهت تنها میتواند بخشی از خسارات وارد به خود را دریافت نماید. در واقع او مانند کسی است که به ناقض حق کمک کرده است و به همین جهت در جبران خسارت باید با او مشارکت نماید.60
در پاسخ به مطلب فوق شایان ذکر است که صرف اطلاع مالک حق اختراع از نقض و عدم اعلام موضوع به مراجع قضائی و سکوت در قبال نقض برای مدتی نامبرده را در ردیف شرکاء نقض قرار نمیدهد از نظر حقوق ترک فعل صرفا در موارد خاص جرم محسوب میشود. و ترک فعل صرفا زمانی مسئولیت به عهدة شخص قرار میدهد که فوری بودن و مبادرت به عملی تکلیف شخص باشد نه حق وی. اقدام قضائی علیه ناقض صرفا یک حق قانونی برای دارندة حق اختراع محسوب میشود که قانونگذار برای اعمال این حق فوری بودن یا تراخی را قید نکرده است در صورت شک در فوری بودن اعمال حق یا تراخی، اصل تراخی
