ب میشود،که به‌صورت غیر قانونی و از روی قصد، بر ضد مکان‌های عمومی و یا تأسیسات دولتی و یا سیستم حمل و نقل عمومی و یا تأسیسات زیر بنایی، مواد منفجره و یا دیگر ابزارهای کشنده را تحویل، جا سازی، تخلیه یا منفجر نماید.
الف. قصد تسبیب در قتل و یا صدمه بدنی شدید را داشته باشد؛
ب. قصد انهدام گسترده مکانها؛ تاسیسات و سیستم های یاد شده را داشته باشد، به گونه ایکه این انهدام به طور قطع یا احتمال، خسارات اقتصادی مهمی را در پی داشته باشد.11
در این ماده، از تعریف تروریسم، سخنی به میان نیامده است؛ ولی از آنجا که در عنوان این کنوانسیون از مبارزه با «بمب‌گذاری تروریستی» استفاده شده است می‌توان چنین استدلال نمود که در این ماده در محدوده اهداف خود، در مقام ارائه تعریف از تروریسم است. در این ماده، از انگیزه سیاسی تروریسم نیز سخنی به میان نیامده است.
افزون بر این، بر خلاف کنوانسیون بین المللی، سرکوب حمایت مالی از تروریسم ـ که به زودی به آن اشاره خواهد شد ـ در این کنوانسیون به قید «غیر نظامیان» در تعریف تروریسم اشاره‌ای نشده است، در حالیکه اگر قربانیان این جرم نظامیان باشند، مشمول قواعد خاص خود خواهد بود.
شروع به جرم، شرکت، معاونت، رهبری و یا دستور به ارتکاب جرایم یاد شده، نیز جرم است. در پاراگراف 2 از ماده‌ی دو این کنوانسیون در مورد شروع به این جرایم آمده است:
همچنین شخص در صورتی مجرم شناخته میشود که شروع به جرم مقرر در پاراگراف 1 نماید.12
در پاراگراف 3 از ماده 2 این کنوانسیون در باره شرکت، سازمان دهی و یا دستور به ارتکاب این جرایم نیز آمده است:
همچنین شخصی، مجرم شناخته میشود که:
الف. به عنوان هم دست (شریک یا معاون) در ارتکاب جرایم مقرر در پاراگراف یک و دو ایفای نقش کند؛
ب. دیگران را برای ارتکاب جرایم مقرر در پاراگراف یک و دو سازمان دهی نموده و یا دستور به ارتکاب آن دهد؛
ج. به گروهی از افراد که دارای هدف مشترک بوده و مرتکب جرایم مقرر در پاراگراف یک و دو شده‌اند، به هر طریقی کمک کنند؛ این کمک باید آگاهانه باشد و نیز باید با هدف تقویت فعالیت مجرمانه عمومی و یا در جهت تقویت اهداف گروه انجام شده باشد و یا با اطلاع از قصد گروه نسبت به ارتکاب جرم یا جرایم مورد نظر، انجام شده باشد.13
در ماده 148 (مجموعه قوانین کیفری نمونه) که بر اساس ماده 2 کنوانسیون مبارزه با بمب‌گذاری تروریستی تنظیم شده است، در تعریف تروریسم در شکل خاص، یعنی تروریسم از طریق بمب‌گذاری14 تعریف مشابه کنوانسیون مذکور ارائه شده است.15
در قسمت دو م این ماده برای این جرم 5 تا 15 سال زندان پیشنهاد شده است.16
1-3-2- تعریف تروریسم درکنوانسیون ملل متحد سرکوب حمایت مالی از تروریسم
در بند یک از ماده 2 کنوانسیون بین المللی منع حمایت مالی از تروریسم در باره تعریف این جرم آمده است:
الف. هر رفتاری که بر اساس معاهدات منضم به این کنوانسیون جرم تلقی شود؛
ب. انجام هر عملی به قصد کشتار یا ایراد صدمات جسمانی شدید به غیر نظامیان یا افراد دیگر که در عملیات جنگی، حین مخاصمات مسلحانه، به صورت موثر شرکت نداشته باشند، مشروط به اینکه هدف چنین اقدامی با توجه به ماهیت یا پیش زمینه آن، ترساندن جامعه باشد، یا بدین قصد صورت گیرد که دولت یا سازمان بین المللی را به انجام یا ترک عملی وادار نماید17
تحلیل این تعریف:
الف. قید «غیر نظامی» در تفریف: در بند یک از ماده 2 این کنوانسیون، قید «غیر نظامیان» در تعریف تروریسم آمده است که منطقی به نظر میرسد؛ زیرا در صورتیکه به نظامیان حمله شود مشمول قواعد خاص خود خواهد بود.
ب. همچنین، شروع به جرم، شرکت، معاونت، رهبری و یا دستور به ارتکاب جرا یم تصریح شده در پاراگراف 1 یا 4 این ماده نیز، به ارتکاب جرم تروریستی به شمار می‌آید18
ج. بر اساس بند 4 این ماده، همچنین اگر شخصی شروع به ارتکاب جرایم توصیف شده در پاراگراف 1 این ماده نماید، از نظر این کنوانسیون مرتکب جرم شده است19
د. بر اساس قسمت c از بند 5 این ماده، کمک به جرایم یاد شده در پاراگراف 1 یا 4 این ماده در قالب گروهی با هدف واحد نیز ارتکاب جرم تلقی میشود؛ البته این کمک باید بین المللی بوده و یا با هدف تحقق بخشیدن رفتار یا هدف مجرمانه گروه صورت گیرد، مشروط به آنکه هدف یا رفتار چنین گروهی مطابق پاراگراف 1 این ماده جرم شناخته شده باشد و یا با علم به قصد گروه به ارتکاب جرایم تعریف شده در پاراگراف 1 این ماده صورت پذیرد.
شایان ذکر است دولت ایران این کنوانسیون را هنوز به رسمیت نشناخته ولی دولت آلمان این کنوانسیون را در ژولای 2000 پذیرفته است.
1-3-3 تعریف تروریسم در دیگر اسناد بین المللی
در گزارش سیزدهم کمسیون حقوق بین الملل سال 1995 در قسمت 2 ماده 24، تروریسم بین المللی این گونه تعریف شده است:
اعمال زیر تروریسم بین المللی خواهند بود: تصدی، سازمان دهی، دستور دادن، تسهیل کردن، تامین مالی، تشویق یا اداره اعمال خشونت آمیز بر ضد دولت دیگر که متوجه اشخاص یا اموال باشد و از چنین طبیعتی برخوردار باشد که وضعیت ترور ( ترس یا وحشت ) در افکار، تشکلها، گروه‌ها یا افکار عمومی ایجاد کند تا دولت یاد شده را به اعطای منافع یا اعمال روش خاصی وا دارد.
الف) تعریف تروریسم در اسناد اتحادیه اروپا
در طرح پیشنهادی کمیسیون مربوط به مبارزه با تروریسم در اتحادیه اروپا برای تعریف، تروریسم چنین پیشنهاد شده است:
جرایم، تروریستی را ممکن است چنین تعریف نمود: تروریسم عبارت است از آن دسته جرایمی که عمدا به وسیله یک فرد و یا گروهی، بر ضد یک یا چند کشور و یا بر ضد موسسات و یا مردم آنان و با هدف تهدید آنها و یا تغییر شدید و یا تخریب ساختارهای سیاسی، اقتصادی و یا اجتماعی آنها انجام شود20
در ماده یک کنوانسیون شورای اروپا مربوط به پیشگیری از تروریسم، بدون اینکه تعریفی از تروریسم ارایه شود، تنها به دیگر جرایم مورد توافق ارجاع شده است. در این ماده آمده است:
هدف از جرایم تروریستی عبارت است از ارتکاب هر یک از جرایم تعریف شده در یکی از کنوانسیونهای مذکور با ضمیمه این کنوانسیون.
در این ضمیمه انواع کنوانسیونهای مربوط به تروریسم آمده است، به ویژه دو کنوانسیون معروف تروریسم؛ یعنی کنوانسیون بین المللی منع حمایت مالی ازتروریسم و کنوانسیون مبارزه با بمب‌گذاری تروریستی مصوب سازمان ملل
در پروتوکل الحاقی کنوانسیون اروپایی مبارزه با تروریسم سال 2002 آمده است که علاوه بر مباشرت،شرکت در سازمان دهی و یا دستور به این جرایم و شروع به اعمال یاد شده، جرم خواهد بود.21
ب) تعریف تروریسم در اسناد سازمان کنفرانس اسلامی
کنوانسیونی از سوی سازمان کنفرانس اسلامی در زمینه مبارزه با تروریسم به تصویب رسیده و در ژولای 1999 مورد پذیرش قرار گرفته است.
در ماده یک این کنوانسیون، از تروریسم و جرایم تروریستی تعریف جدا گانه‌ی ارائه شده است. در بند 2 از این ماده در تعریف تروریسم آمده است:
تروریسم عبارت است از عمل خشونت آمیز یا تهدید به آن، بدون توجه به انگیزه و یا قصد که به صورت فردی یا جمعی و به منظور اجرای یک نقشه جنایی و با هدف ارعاب مردم و یا تهدید به ایراد صدمه به آنان و یا به مخاطره قرار دادن جان، حیثیت، آزادی، امنیت یا حقوق آنان ویا در معرض خطر قرار دادن محیط زیست، هر گونه تاسیسات و یا اموال عمومی یا شخصی آنان، تصرف یا توقیف آنان و یا در مخاطره انداختن منابع ملی، و یا تاسیسات بین المللی، و یا تهدید امنیت داخلی، تمامیت ارضی، یکپارچگی سیاسی و یا حاکمیت دو لت‌های مستقل، ارتکاب یافته باشد
سپس در تعریف «جرایم تروریستی» در بند یک این کنوانسیون آمده است:
«جرایم تروریستی» عبارت است از انجام، شروع و یا شرکت در تحقق هر گونه موضوع تروریستی در هر یک از کشور های طرف قرارداد و یا جرایمی که بر ضد اتباع آنان، دارایی ها، منافع و یا تاسیسات بیگانه و یا اتباع مقیم آن سرزمین صورت گرفته و بر اساس حقوق داخلی، قابل مجازات باشد.
افزون بر این در بند چهار ا زماده یک کنوانسیون یاد شده، چهارده کنوانسیون بین المللی مربوط به مبارزه با تروریسم، از جمله دو کنوانسیون مهم که به طور مستقیم در زمینه تروریسم می‌باشد؛ یعنی کنوانسیون مبارزه با بمب‌گذاری، تروریستی و نیز کنوانسیون بین المللی سرکوب حمایت مالی از تروریسم، به‌رسمیت شناخته شده است و در صورتی که اینکنوانسیون‌ها از سوی دولت‌های عضو، مورد تصویب قرار گرفته شده باشند، جرایم مقرر در این کنوانسیون‌ها نیز در شمار جرایم تروریستی مورد نظر کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی خواهند بود.
بر خی از نویسندگان در خصوص رابطه کنوانسیونهای سازمان کنفراس اسلامی با کنوانسیونهای بین الملی یاد شده بر این باورندکه: کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی، بدون آنکه کشورهای عضو را ملزم به قبول معاهدات چهارده گانه فوق نماید، به جامعه جهانی اعلام نموده است که همه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی، لزوما مخالفت اصولی با مضامین معاهدات مشهور بین المللی مربوط به تروریسم ندارند..
پرسش ظریفی در این جا قابل طرح است و آن اینکه هر گاه دولتی به کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی پیوسته باشد و یکی از کنوانسیونهای مذکور در بند چهار ماده یک را امضا نموده، اما آن را تصویب نکرده باشد، آیا متعهد به اجرای آن خواهد بود؟ پاسخ این پرسش چندان روشن نیست؛ اما به نظر میرسد که کفه تعهد به اجرا به کفه دیگر آن سنگینی می‌نماید22.
به نظر میرسد پاسخ به این پرسش چندان دشوار نباشد؛ زیرا وقتی کنوانسیون کنفرانس اسلامی، تعهد به التزام به معاهده‌های دوازده گانه، مشروط به تصویب آنها به وسیله دولت‌های عضو شده است، معنی ندارد که به صرف امضای آنها، متعهد به اجرا باشند.
اما ایراد اساسی این است که اساسا پذیرش معاهده‌های دوازده گانه یا هر معاهده دیگری در یک کنوانسیون، به این شرط که ( مگر اینکه قوانین کشورهای متعاهد آن را مستثنی نموده یا آنها را تصویب نکرده باشد ) به نوعی موجب لغویت آن را در پی‌خواهد داشت؛ چرا که اگر یک کشور عضویت این کنوانسیون‌ها را نپذیرفته باشد، هیچ اثر حقوقی ندارد و اگر پذیرفته و مورد تصویب قرار داده باشد، در این صورت، ذکر آن در کنوانسیونهای دیگر هیچ اثر حقوقی جدیدی به جز تکرار نخواهد داشت.
1-4- تعریف تروریسم در حقوق داخلی کشورها
1-4-1- تعریف تروریسم در حقوق ایران
واژه تروریسم در وژه نامه‌های فارسی به معنی دهشت افکنی است. در حقوق ایران، اگرچه واژه ترور و تروریسم در موارد متعددی در قوانین کیفری به کار رفته است23ولی تعریف مشخصی از آن ارائه نگردیده است و این بدان معنی است که تروریسم در حقوق ایران در حال حاضر به عنوان جرم مستقل شناخته نمی‌شود، بلکه در کنار برخی دیگر از جرایم خشونت بار، معنی پیدا می‌کند و قانون گزار به کار بردن آن را در نظر نداشته است.
بر اساس ماده 288 قانون مجازات اسلامی مصوب 22. 2. 1388 کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی، برخی مصادیق ترور در صورتیکه با قصد اخلال شدید در امنیت داخلی و یا خارجی انجام شود، از مصادیق افساد فی الارض دانسته شده است بدون اینکه تعریف مشخصی از آن ارائه شود:
هر کس به طور گسترده، مرتکب جنایات علیه تمامیت جسمانی افراد، جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی، نشر اکاذیب،، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد، به گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، نا امنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افرا د ا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد، مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم میگردد.
بر اساس این ماده که هنوز به تایید شورای نگهبان نرسیده است، تخریب و پخش مواد سمی و میکروبی و خطر ناک مانند مواد هسته‌ای باید در حد وسیع باشد تا مصداق افساد فی الارض باشد؛ یعنی، هم این عملیات یاد شده گسترده و عمده باشد و هم اخلالی که به نظم عمومی کشور وارد میشود شدید باشد، اما معیار شدت و گستردگی نا مشخص بوده و به تشخیص دادگاه
