فرهنگ را تصريح و موانع جدي در راه اقدامات اقتدارگرايانه همسان‌سازي ايجاد كرده‌اند. با اين اوصاف، پروژه‌هاي ملت‌سازي از طريق همسان‌سازي زباني و فرهنگي به سبک قرن نوزدهم اروپا كارآيي و در مواردي حتي امكان تحقق خود را از دست داده‌اند.
از سال 2000 تاکنون سه جریان جدایی‌طلب یعنی مونته‌نگرو، کوزوو و کریمه در اروپا از دولت مرکزی خود مستقل شده‌اند. به طور طبیعی مبنای چنین گرایش‌های واگرایانه تقویت هویت‌های قومی و زبانی و گرایش آنها به سوی تشکیل کشور است. در حال حاضر، جدی‌ترین مورد جداییطلبی در اتحادیه اروپا، همه‌پرسی استقلال اسکاتلند از بریتانیا بود که به رغم رقابت شانه به شانه موافقان و مخالفان، موافقان با حدود 55 درصد آرا از تجزیه اسکاتلند جلوگیری کردند، اما جامعه اسکاتلند بیشتر از گذشته دوقطبی شده است. دومینوی هویت‌طلبی و جداییطلبی در اتحادیه اروپا آغاز شده و مهار آن دغدغه اصلی این اتحادیه به شمار می‌رود. نتیجه همه‌پرسی اسکاتلند نیز با استقبال و خشنودی اتحادیه اروپا و ناتو که بسیاری از کشورهای اتحادیه عضو آن هستند، رو به رو شد. البته باید گفت تنها نگرانی اصلی طرفداران جداییطلبی بیشتر به پیامدهای اقتصادی تجزیه مربوط می‌شود و آنها حداقل به لحاظ ذهنی روند تبدیل شدن به یک دولت-ملت مستقل را پیموده‌اند.
همچنین در اسپانیا جریان‌های هویت‌طلب و جدایی‌طلب در جزایر قناری، آندالوسیا، آراگون، استورياس، جزاير باله آريك، باسک کانتری، کاتالونیا، کاستیل، گالیسیا، لئونیز کانتری و قلمرو اولیونزا فعال هستند. فعال شدن گسل‌های قومیتی اسکاتلند علاوه بر داخل بریتانیا که ساکنان ایرلند شمالی و ولز را نیز به تکاپوی کسب امتیازات هویت‌خواهانه از بریتانیا انداخت، به سراسر اروپا از جمله کاتالونیا در اسپانیا کشیده شده که تبلور آن جسورتر شدن مردم کاتالونیا برای برگزاری همه‌پرسی استقلال در اکتبر 2014 بود. دولت مرکزی اسپانیا در مادرید، مخالف این همه‌پرسی بود و نتایج آن را بی‌ارزش خواند و دادگاه قانون اساسی اسپانیا خواستار لغو این مراسم شده بود. پس از شمارش آرای این همه‌پرسی نمادین مشخص شد حدود 80 درصد مردم کاتالونیا، خواستار استقلال از اسپانیا هستند. روندی دیگر که باعث تسریع و تحریک جریان‌های هویت‌طلبی و جداییطلبی شده بحران اقتصادی اروپاست که سال 2010 آغاز و به اسپانیا نیز کشیده شد. بحران اقتصادی اسپانیا سبب شده جریان‌های هویت‌طلب و جدایی‌طلب در اسپانیا به این نتیجه برسند که در فضای خودمختاری بیشتر و حتی استقلال وضعیت اقتصادی بهتری خواهند داشت. این شرایط تاثیری مستقیم بر اتحادیه اروپا نیز می‌گذارد و در نهایت از روند همگرایی اقتصادی و در سطحی گسترده‌تر همگرایی سیاسی اعضای اتحادیه اروپا که اسپانیا نیز جزو آن است، کاسته می‌شود. به طور کلی، این شرایط که پتانسیل جدایی بخش‌هایی از اسپانیا را تقویت می‌کند، سبب چندپارگی و تضعیف یکپارچگی اسپانیا خواهد شد.
به طور کلی، باید گفت جریان‌های هویت‌طلبی و جداییطلبی یکپارچگی اتحادیه اروپا را تضعیف خواهند کرد. اما در عین حال باید در نظر داشت که به رغم چالش‌های جریان‌های هویت‌طلبی و جداییطلبی برای اتحادی اروپا و اعضای آن، به دلیل تداوم و اثرگذاری سیاست‌های همگرایانه اتحادیه اروپا، به نظر می‌رسد جریان‌های هویت‌طلبی و جداییطلبی تاثیر چندانی بر یکپارچگی اتحادیه اروپا نخواهند گذاشت.
ضمائم
فهرست جنبش‌های هویت‌طلبی و جداییطلبی فعال در اروپا (wikipedia, List of active separatist movements in Europe)
جداییطلبی اغلب به گرایش به جدایی سیاسی کامل اشاره می‌کند؛ هرچند جنبش‌های جدایی‌طلب ممکن است بیشتر به دنبال خودمختاری بیشتر یا شناسایی شدن به عنوان یک اقلیت ملی باشند. آنچه به عنوان یک جنبش طرفدار خودمختاری یا جداییطلبی تلقی می‌شود، گاهی مورد مناقشه است. جنبش‌هایی که در فهرست زیر از آنها یاد شده در سه دسته قابل تقسیم‌بندی هستند:
1. آنها جنبش‌هایی فعال با اعضای فعال هستند.
2. آنها به دنبال خودمختاری بیشتر یا حق تعیین سرنوشت123 برای یک منطقه جغرافیایی هستند (برخلاف خودمختاری فردی مبتنی بر مفهوم مارکسیستی ملیت بر اساس ارتباطات افراد به جای مناطق جغرافیایی).
3. آنها شهروندان یا مردمانی از منطقه کشمکش هستند و از کشوری دیگر نمی‌آیند.
گروه‌های قومی مختلف در اروپا به دنبال خودمختاری بیشتر یا استقلال هستند. در اتحادیه اروپا بسیاری از این گروه‌ها عضو اتحاد آزاد اروپا124 هستند. در برخی موارد، گروه مورد نظر به دنبال اتحاد با کشور همسایه است.
در ادامه فهرست کاملی از جنبش‌های جدایی‌طلب در کشورهای اروپایی می‌آید:
آلبانی
اپیروس شمالی
• گروه قومی: یونانی‌ها در آلبانی
o احزاب سیاسی: اومونیا، حزب اتحاد برای حقوق بشر (به دبنال وضعیت خودمختاری یا اتحاد با یونان است)
آذربایجان
لزگیستان
• کشور پیشنهادی: لزگیستان
ناگارنو- قرهباغ
• کشور دوفاکتو: جمهوری ناگارنو- قرهباغ
• دولت در تبعید: آذربایجان — جامعه آذربایجانی ناگارنو- قرهباغ
تالش- مغان
• منطقه خودمختار پیشنهادی: جمهوری خودمختار تالش- مغان (دربرگیرنده مناطق آستارا، لنکران، لریک، ماسالی و یاردیملی)
بلژیک
بروکسل
• گروه قومی: والون
o احزاب سیاسی (به دنبال اتحاد با فرانسه): بروکسل- فرانسه
• گروه قومی: فلمیش
o احزاب سیاسی: (به دنبال اتحاد با فلاندرها) لیبریتر، دیرکت، دموکراتیش، اتحاد نیووالمس (عضو اتحاد آزاد اروپا) و ولامس بلانگ عضو گروه هویت، سنت و استقلال
منطقه فلمیش یا جامعه فلمیش (دربرگیرنده بروکسل)
• گروه قومی: فلمیش
o کشور پیشنهادی: فلندرز (حمایت اقلیتی از شامل کردن هلند وجود دارد ; ببینید هلند بزرگ)
احزاب سیاسی: اتحاد فلمیش جدید (عضو اتحاد آزاد اروپا)، فملیش اینترست
o جنبش‌ها: ولامس ولکسبروگینگ، اورلگسنترام ون ولامس ورنیگینگن
جامعه آلمانی‌زبان بلژیک
• گروه قومی: آلمانی
o احزاب سیاسی: پارتی در اوچسپراچیگن (عضو اتحاد آزاد اروپا)
منطقه والون
• گروه قومی: والون
o کشور پیشنهادی: والونیا فرانسه
o احزاب سیاسی: والون رالی , والونیا فرانس رالی
بوسنی و هرزگووین
جمهوری صرپسکا
• گروه قومی: صرب‌های بوسنی و هرزگووین
o کشور پیشنهادی: جمهوری صرپسکا یا پیوستن به صربستان
• احزاب سیاسی: اتحاد سوسیال دموکرات‌های مستقل، حزب دموکراتیک صرب
جمهوری کروات هرزل- بوسنی
• گروه قومی: کروات‌های بوسنی و هرزگووین
o کشور پیشنهادی: جمهوری کروات هرزل- بوسنی یا پیوستن به کرواسی
• احزاب سیاسی: اتحادیه دموکراتیک کروات بوسنی و هرزگووین، اتحادیه دمکراتیک کروات 1990، اتحادیه دمکراتیک مسیحی کروات
کرواسی
ایستریا
• گروه قومی: ایسترینز
o منطقه خودمختار پیشنهادی: ایستریا
o احزاب سیاسی: مجمع دموکراتیک ایستریا، گردهمایی دموکراتیک ایستریا
ریجکا
• گروه قومی: فیومنز
o حزب سیاسی: لیست فور فیوم (عضو اتحاد آزاد اروپا)
o منطقه خودمختار پیشنهادی: فیوم
قبرس
قبرس شمالی
• گروه قومی: ترک قبرس
o کشوری دوفاکتو با شناسایی دوژور ناقص: جمهوری ترکی قبرس شمالی
جمهوری چک
موراویا
• گروه قومی: موراویا
o احزاب سیاسی: (عضو اتحاد آزاد اروپا) موراوانه
چک سیلسیا
• گروه قومی: سیلسیا
o حزب سیاسی: جنبش خودمختاری سیلسیا (عضو اتحاد آزاد اروپا)
دانمارک
بورنهولم
• گروه قومی: دانمارکی
o منطقه خودمختار پیشنهادی: بورنهلم
o حزب سیاسی: حزب خودحاکمیتی بورنهولم
جزایر فارو
• گروه قومی: فارو
o کشور پیشنهادی: جزایر فارو
• جنبش: جنبش استقلال فارو
• احزاب سیاسی: حزب جمهوری‌خواه، ترقی، حزب مردم، حزب مرکز و حزب خودحاکمیت
اتحادیه اروپا (گروه‌های طرفدار جدایی از اتحادیه اروپا و یوروسپتیک)
بریتانیا
• گروه قومی: بریتانیایی
o احزاب سیاسی: حزب استقلال بریتانیا، حزب ملی بریتانیا، بریتین فرست، دموکرات‌های انگلیسی، جبهه ملی
o گروه‌های طرفدار: بریتانیا را بیرون اندازید125
فرانسه
• گروه قومی: فرانسوی
o احزاب سیاسی: جبهه ملی
ایتالیا
• گروه قومی: ایتالیایی
o احزاب سیاسی: جنبش پنج ستاره
قدرت‌های بزرگ
بریتانیا
• گروه قومی: بریتانیایی
o احزاب سیاسی: حزب محافظه‌کار، حزب سبز انگلستان و ولز
فنلاند
آلند
• گروه قومی: آلند سوئدز
o کشور پیشنهادی: آلند
• حزب سیاسی: آینده آلند (عضو اتحاد آزاد اروپا)
فرانسه
برخی از ملت‌ها یا مناطق مدعی: 1. بریتانی 2. فرانس پراپر (به جز والونیا) 3. اوسیتانیا 4. لورین که گاهی بخشی از فرانس پراپر است. 5. آلسیس 6. باسک کانتری 7. کاتالونیا و 8. کورسیکا
جنبش‌های جدایی‌طلب
• باسک کانتری
o حزب سیاسی: آبرتزالیم باتاسونا (ای‌بی)، باتاسونا، یوسکو آلکارتاسونا (عضو اتحاد آزاد اروپا)، حزب ناسیونالیسته باسک
o اتحادیه تجاری: یوسکال لنگیلین آلکارتاسونا، لنگایل آبرتزالین بتزوردک
o گروه‌های جوانان هوادار: اگی، گزته آبرتزالک، ایریتزاری، سگی
o سازمان شبه‌نظامی: اتا، ایرینتزی
o کشور پیشنهادی: یوسکادی یا یوسکال هریا (کشور باسک) (17، 18، 19)
• بریتانی
o گروه‌های هوادار: اتحادیه سلتیک
o حزب سیاسی: آدساو، بریتون پارتی، امگان
o سازمان شبه‌نظامی: ارتش انقلابی بریتون (ای‌آر‌بی)
o کشور پیشنهادی: بریتانی
• کاتالونیای شمالی
o حزب سیاسی: اسکوئرا ریپابلیکانا دو کاتالونیا (عضو اتحاد آزاد اروپا)، وحدت کاتالان (عضو اتحاد آزاد اروپا)، همگرایی دموکراتیک کاتالونیا، کاندیدای وحدت مردمی
o کشور پیشنهادی: پیسوس کاتالانز
• کورسیا
o حزب سیاسی: کورسیا لیبریا
o کشور پیشنهادی: کورسیکا
• ساوی
o حزب سیاسی: اتحادیه ساویان
o کشور پیشنهادی: ساوی
• اوسیتانیا
o کشور پیشنهادی: جمهوری فدرال اوسیتانیا
o حزب سیاسی: حزب ملت اوسیتانیا
جدایی تدریجی و نهایی
• بریتانی
o حزب سیاسی: حزب بریتون
جنبش‌های خودمختاری‌خواه
• السیس
• حزب سیاسی: السیس دابورد، ناسیونال‌فوروم السس-لوترینگن، اوسر لند
• حزب سیاسی: اتحاد دموکراتیک برتون (عضو اتحاد آزاد اروپا)، کورسیا
o حزب سیاسی: حزب نازیون کورسا (عضو اتحاد آزاد اروپا)
o منطقه خودمختار پیشنهادی: کورسیا کانتی آو نایس
o حزب سیاسی: پارتیت نیسارت
• نورماندی
o حزب سیاسی: لو موومنت نورماند
o منطقه پیشنهادی: نورماندی (ادغام دو منطقه از نورماندی سفلی و نورماندی علیا)
• ساوی
o حزب سیاسی: جنبش منطقه ساوی
• اوسیتانیا
o حزب سیاسی: حزب اوسیتان (عضو اتحاد آزاد اروپا)، اینیسیاتیوا پر اوسیتانیا، انارام او پتک، هرترا
گرجستان
ایالات جدایی‌طلب
آبخازیا
• گروه قومی: آبخاز
o کشوری دوفاکتو با شناسایی نسبی دوژور
o سازمان سیاسی: دولت آبخازیا
o سازمان شبه‌نظامی: ارتش آبخازیا
اوستیای جنوبی
• گروه قومی: اوستیایی
o کشور دوفاکتو: با شناسایی نسبی دوژور
o سازمان سیاسی: دولت اوستیای جنوبی
o سازمان شبه‌نظامی: ارتش اوستیای جنوبی
جنبش‌های خودمختار پیشنهادی
ارمنی‌ها در استان سامتسخه-جاواختی
• گروه قومی: ارمنی
o منطقه خودمختار پیشنهادی: جاواختی
o گروه‌های هوادار: جاواخ، ائتلاف دموکراتیک جاواخت متحد، ویرک
بورچالی آزربایجان
• گروه قومی: آذربایجانی
o منطقه خودمختار پیشنهادی: بورچالی
آلمان
باواریا
• گروه قومی: باواریایی
o کشور پیشنهادی: باواریا
o حزب سیاسی: حزب باواریا
فریسیای شرقی
• گروه قومی: فریسی
•
o منطقه خودمختار پیشنهادی: فریسیای شرقی
o حزب سیاسی: دی فریسن
فرانکونیا
• گروه قومی: فرانکونی‌ها
o منطقه خودمختار پیشنهادی: فرانکونیا
لوساتیا
• گروه قومی: سورب
• منطقه خودمختار پیشنهادی: لوساتیا
• منطقه خودمختار پیشنهادی: لوساتیا
o حزب سیاسی: ائتلاف لوساتیا
شلسویگ-هولشتین
• گروه قومی: دانمارکی، فریسیایی
o منطقه خودمختار پیشنهادی: شلسویگ جنوبی
o حزب سیاسی: فدراسیون آرای شلسویگ جنوبی
ایتالیا
ساردینیا
• وضعیت: منطقه خودمختار
• کشور پیشنهادی: جمهوری ساردینیا یا
