ق توصيفي (غيرآزمايشي) شامل مجموعه روش‌هايي است که هدف آنها توصيف کردن شرايط يا پديده‌هاي مورد بررسي است. (سرمد؛ بازرگان و حجازي، 1385، ص 81).
اين نوع تحقيق در حقيقت آنچه را که هست توصيف مي‌کند و شامل توصيف، ثبت، و تجزيه و تحليل شرايط موجود است. اين کار مستلزم گونه‌اي از مقايسه يا مقابله است و در آن کوشش مي‌شود تا روابط ميان متغيرهاي دستکاري نشده کشف شود (بست، 1381، ص 44). يک نمونه متعارف تحقيق توصيفي شامل ارزيابي نگرش‌ها يا عقايد نسبت به افراد، سازمان‌ها، رويدادها يا رويه‌ها مي‌گردد (خاکي، 1382، ص 210).
زمينه‌يابي ترجمه واژ? survey است. اين واژه از دو قسمت تشکيل شده است. Sue که از کلمه لاتين super گرفته شده است و به معناي روي، بر فراز، آن طرف، دورتر و برتر است. قسمت دوم Vey است که از لاتين Videre به معناي نگاه و جستجو کردن گرفته شده است. بنابراين survey يعني نگاه يا جستجو کردن دورتر و فراتر (دلاور، 1384، ص 141).
روش تحقيق پيمايشي نوعي از تحقيق توصيفي است که از طريق نظرخواهي به جمع‌آوري اطلاعات در خصوص کشف روابط بين متغيرها و بررسي واقعيت‌هاي موجود مي‌پردازد. به طور کلي اين تحقيق سه هدف را دنبال مي‌کند.
1. توصيف408:
توصيف چگونگي توزيع نمونه و تعميم آن به کل جامعه، توصيف اجزاء يا متغيرهاي نمونه و مقايسه آنها باهم
2. تبيين409:
تفسير اعمال با استفاده از کلمات، به شکلي که طرف مقابل آن را درک کند و بپذيرد. تبيين علمي عبارتست از برقراري رابطه‌اي دروني بين متغيرهاي مختلف از طريق استدلال قياسي و آزمون نتايج نظريه‌ها.
3. کشف410:
استفاده ازروش‌هاي زمينه‌يابي به عنوان يک تدبير پژوهشي دربررسي يک موضوع خاص(دلاور، 1384، ص142).
با توجه به اينکه در پژوهش حاضر محقق در پي آن نيست که به شيوه تحقيقات تجربي به دستکاري عوامل و متغيرها بپردازد، يا براي وقوع رويدادها شرايطي را ايجاد کند و يا روابط علت و معلولي متغيرها را تعيين کند، بنابراين مناسبترين روش انجام اين تحقيق با توجه به موضوع و هدف آن، روش توصيفي- پيمايشي مي‌باشد. توصيفي از اين جهت که در صدد بررسي واقعيت‌هاي موجود و پاسخگويي به سؤالات مربوط به وضعيت فعلي و مطالعه شرايط موجود در رابطه با نيازهاي آموزشي است، و پيمايشي از اين جهت که در صدد بدست آوردن اطلاعات از طريق نظرخواهي در خصوص نگرش متخصصان تعليم و تربيت، معلمان، و دانش‌آموزان شاخه نظري دبيرستانهاي عادي- دولتي شهر تهران در مورد آسيب‌هاي موجود در برنامه درسي مهارتهاي زندگي و اولويت بندي اهميت عناصر تشکيل دهنده اين برنامه است.
جامعه آماري تحقيق411
جامعه آماري عبارت است از مجموعه‌اي از افراد يا واحدها که داراي حداقل يک صفت مشترک باشند (سرمد، بازرگان و حجازي، 1385، ص 177).
جامعه يا گروه کلي به مجموعه‌اي از عناصر گفته مي‌شود که داراي يک يا چند ويژگي مشترک باشند. عنصر، به شيء يا فردي اطلاق مي شود که عمل اندازه‌گيري در مورد آن انجام مي‌شود. در حقيقت جامعه شامل هم? عناصري است که موضوع يک پژوهش معين در آن مصداق پيدا مي‌کند و محقق مايل است درباره آن استنباط کرده و يافته‌هاي پژوهش را به آن تعميم دهد و لازمه نمونه‌گيري دقيق تعريف روشن جامعه موردنظر است (خورشيدي و قريشي، 1381، صص 133-132).
در پژوهش حاضر سعي بر آن بوده است که از ديدگاههاي گروههاي دخيل در تصميم‌گيري‌هاي آموزشي استفاده شود تا نتايج معتبرتري بدست آيد. بدين منظور جامعه آماري پژوهش حاضر به صورت زير تعيين شده است.
1- متخصصان تعليم و تربيت:
الف) اساتيد و صاحبنظران (اعم از زن و مرد) در زمينه برنامه‌ريزي درسي و آموزش مهارتهاي زندگي
ب) مؤلفان و تهيه کنندگان کتاب مهارتهاي زندگي دوره متوسطه در دفتر برنامه‌ريزي امور فرهنگي و مشاور?
معاونت آموزش و پرورش نظري و مهارتي وزارت آموزش و پرورش.
2- معلمان(اعم از زن و مرد) آموزش متوسطه نظري شهرتهران که به امر تدريس برنامه آموزش مهارتهاي زندگي پرداخته‌اند.
3- دانش‌آموزان دختر و پسر شاخه نظري دبيرستانهاي عادي- دولتي روزانه شهر تهران که واحد درسي مهارتهاي زندگي را انتخاب کرده‌اند.
نمونه آماري تحقيق (تعداد و روش نمونه‌گيري)
نمونه عبارت است از مجموعه‌اي از نشانه‌ها که از يک قسمت، يک گروه يا جامعه‌اي بزرگتر انتخاب و بطوري که اين مجموعه معرف کيفيات و ويژگيهاي آن قسمت، گروه يا جامعه بزرگتر باشد (نادري و سيف نراقي، 1383، ص 163).
گردآوري داده‌هاي مورد نياز در پژوهش‌هاي غيرآزمايشي (توصيفي) که با روش پيمايشي و همبستگي انجام مي‌شود به دو طريق امکان‌پذير است:
الف) شمارش کامل افراد جامعه مورد مطالعه
ب) نمونه‌گيري و انتخاب نمونه معرف از جامعه
به طور کلي، از نظر تحليل آماري، حتي اگر داده‌ها از طريق شمارش کامل گردآوري شده باشند، مي‌توان افراد مورد مشاهده را به عنوان نمونه‌اي از جامعه منظور کرد. اين حالت در مواردي رخ مي‌دهد که تعداد افراد جامع? مورد مطالعه چندان زياد نبوده و نمونه‌گيري ضرورت نداشته باشد (کيش412، 1967، ص 17، به نقل از سرمد، بازرگان و حجازي، 1385 ، ص 179).
در پژوهش حاضر با توجه به اينکه امکان مطالعه همه نمونه‌ها با در نظر گرفتن محدوديتهاي تحقيق ميسر نمي‌باشد محقق سعي نموده است که از جامعه آماري موردنظر تحقيق نمونه کاملاً معرف کيفيات و ويژگيهاي جامعه انتخاب نمايد. تعداد و روش نمونه‌گيري در اين تحقيق بدين صورت است:
1. نمونه‌گيري در سطح جامعه متخصصان تعليم و تربيت به صورت تصادفي ساده انجام شد. بدين صورت که براساس جدول کرجسي و مورگان از مجموع 20 صاحبنظر در زمينه‌هاي برنامه‌ريزي درسي و آموزش مهارتهاي زندگي، 19 نفر به عنوان نمونه تحقيق انتخاب شدند. افراد انتخاب شده در اين سطح کساني هستند که در زمينه آموزش مهارتهاي زندگي سابقه فعاليت به صورت تأليف و ترجمه دارند و يا اساتيد گروه تعليم و تربيت که در حوزه برنامه درسي مهارتهاي زندگي صاحبنظر مي‌باشند را دربر مي‌گيرد.
2. نمونه‌گيري در سطح جامعه معلمان شاخه نظري دبيرستانهاي دولتي شهر تهران که به امر تدريس برنامه آموزش مهارتهاي زندگي پرداخته‌اند به صورت نمونه‌گيري خوشه‌اي چندمرحله‌اي انجام شده است. از مجموع 330 معلم زن و مرد آموزش مهارتهاي زندگي دور? متوسطه در کل مناطق 19 گانه شهر تهران، 5 منطقه به عنوان واحد نمونه انتخاب گرديد. سپس از مجموع 75 معلم زن و مرد آموزش مهارتهاي زندگي دوره متوسطه در 5 منطقه نمونه‌گيري شده، با استفاده از جدول کرجسي و مورگان 64 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند.
3. نمونه‌گيري در سطح جامعه دانش‌آموزان دختر و پسر شاخه نظري دبيرستانهاي دولتي شهر تهران که درس مهارتهاي زندگي را انتخاب کرده‌اند نيز به صورت نمونه‌گيري خوشه‌اي چندمرحله‌اي انجام شده است. از مجموع *54474 دانش‌آموز دختر و پسر شاخه نظري دبيرستانهاي عادي دولتي مناطق نوزده‌گانه شهر تهران که درس مهارتهاي زندگي را انتخاب کرده‌اند 20113 دانش‌آموز از 5 منطقه نمونه‌گيري شده به عنوان جامعه مادر انتخاب شدند، سپس با استفاده از جدول کرجسي و مورگان 378 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. آمار بدست آمده متلعق به سال تحصيلي 86-85 مي‌باشد.
در تحقيق حاضر با توجه به پراکندگي توزيع جغرافيايي و وسعت جامعه دانش‌آموزان و معلمان شاخه نظري دبيرستانهاي دولتي در سطح مناطق 19 گانه شهر تهران که مشغول تحصيل و تدريس مهارتهاي زندگي هستند و با توجه به اينکه امکان تهيه ليست از اعضاي جامعه فوق وجود نداشت و با تکيه بر مزاياي روش نمونه‌گيري خوشه‌اي چندمرحله‌اي، اين روش مناسبترين شيوه نمونه‌گيري تشخيص داده شد. به منظور تعيين حجم نمونه تحقيق با استفاده از روش نمونه‌گيري خوشه‌اي چندمرحله‌اي در گروه دانش آموزان مراحل زير اعمال شده است:
الف) مرحله اول:
از بين مناطق 19 گانه شهر تهران که دبيرستانهاي دولتي عادي دارند 5 منطقه به صورت تصادفي انتخاب شد. از مناطق شمال تهران (منطقه 3)، از مناطق غرب تهران (منطقه 5)، از مناطق شرق تهران (منطقه 8)، از مناطق مرکزي تهران (منطقه 6) و از مناطق جنوب تهران (منطقه 16) به قيد قرعه به عنوان واحد نمونه‌گيري انتخاب شدند.
ب) مرحله دوم:
با توجه به اينکه بررسي اطلاعات و آمار موجود دبيرستانهاي مناطق 19 گانه شهر تهران در سال تحصيلي 86-1385 در واحد مديريت آموزش متوسطه نظري و واحد طرح و برنامه سازمان آموزش و پرورش شهر تهران نشان داد که در هم? مناطق شهر تهران حداقل يک دبيرستان دولتي دخترانه و پسرانه وجود دارد که در آنها آموزش مهارتهاي زندگي به عنوان يک واحد درسي به دانش‌آموزان ارائه شده است. نمونه‌گيري در سطح دبيرستانهاي دولتي بر مبناي حداقل مدارس موجود در هر منطقه که در آنها برنامه آموزش مهارتهاي زندگي ارائه شده است قرار داده شد. در مجموع با احتساب 5 منطقه آموزشي و در هر منطقه 2 مدرسه (دخترانه و پسرانه) 10 مدرسه به عنوان واحد نمونه‌گيري انتخاب شد. در اين مورد با توجه به حجم اندک معلمان آموزش مهارتهاي زندگي در هر منطقه نسبت به دانش‌آموزان آن منطقه، بيشتر معلمان مدارسي که اين واحد را ارائه کرده بودند به عنوان نمونه تحقيق انتخاب شدند.
ج) مرحله سوم:
با توجه به اينکه جامعه مورد مطالعه، دانش‌آموزان شاخه نظري دبيرستانهاي عادي- دولتي شهر تهران که واحد مهارتهاي زندگي را انتخاب کرده‌اند مي‌باشد، نمونه‌گيري در سطح کلاس به صورت انتخاب 2 کلاس در هر مدرسه و 20 کلاس در کل 5 منطقه انتخاب شده در تهران مي‌باشد. در جدول ذيل مشخصات نمونه‌گيري در سطح منطقه و مدرسه، به تفکيک جنسيت در جامعه دانش‌آموزان نشان داده شده است.
جدول 3-1: نمونه‌گيري گروه دانش‌آموزان شاخه نظري دبيرستانهاي عادي- دولتي
شهر تهران که درس مهارتهاي زندگي را انتخاب کرده‌اند.
مناطق آموزش و پروش
مدارس به تفکيک جنسيت
تعداد دانش‌آموزان
جمع
منطقه 3 (شمال)
دخترانه
1190
2172
پسرانه
982
منطقه 5 (غرب)
دخترانه
4265
8608
پسرانه
4343
منطقه 6 (مرکزي)
دخترانه
1522
1942
پسرانه
420
منطقه 8 (شرق)
دخترانه
1322
1738
پسرانه
416
منطقه 16 (جنوب)
دخترانه
2552
5653
پسرانه
3101
جمع کل 5 منطقه
کل مدارس موجود در 5 منطقه
20113
20113
(منبع: گزارش شماره 1362 سازمان آموزش و پرورش شهر تهران در زمينه تعداد دانش‌آموزان درس مهارتهاي زندگي سال تحصيلي 86-85)
د) مرحله چهارم:
براي تعيين حجم نمونه در سطح کلاس و تعداد دانش‌آموزان ابتدا با مراجعه به سازمان آموزش و پرورش شهر تهران و ادارات آموزش و پرورش مناطق (3، 5، 6، 8، 16) که در مرحله اول به صورت تصادفي انتخاب شده بودند، دبيرستانهاي عادي- دولتي دخترانه و پسرانه موجود در مناطق مذکور که درس مهارتهاي زندگي را ارائه کرده بودند، شناسايي شدند. در اين مرحله واحد آمار و بودجه هر يک از مناطق آموزش و پرورش گزارشي در زمينه تعداد دانش‌آموزان هر يک از واحدهاي آموزشگاهي که درس مهارتهاي زندگي را انتخاب کرده‌اند به تفکيک جنسيت، طراحي نمود و با کمک گزارش مذکور از هر منطقه 2 مدرسه انتخاب گرديد. سپس با مراجعه به مدارس انتخاب شده، از هر مدرسه دخترانه و پسرانه 2 کلاس به عنوان نمونه تحقيق انتخاب شدند. که در مجموع 20 کلاس از 10 مدرسه در 5 منطقه آموزش و پرورش انتخاب شدند. البته ذکر اين نکته خالي از فايده نيست که در برخي موارد اطلاعات آماري ارائه شده از سوي مناطق آموزش و پرورش با اطلاعات موجود در مدارس مطابقت نداشت. در اينگونه موارد محقق مبناي اطلاعات آماري تحقيق را آن اطلاعاتي قرار مي‌داد که از جانب مديريت مدرسه ارائه مي‌شد.
در جدول زير حجم نمونه در هر کدام از لايه‌هاي نمونه‌گيري تحقيق و سهم مناطق، مدارس و کلاس‌ها به عنوان واحدهاي نمونه‌گيري به تفکيک جنسيت آورده شده است.
جدول 3-2: تعيين حجم نمونه گروه دانش‌آموزان شاخه نظري دبيرستانهاي دولتي شهر تهران
که درس مهارتهاي زندگي را انتخاب کرده‌اند.
مناطق آموزش و پرورش
مدارس
حج
