م نمونه
سهم منطقه
کلاس (الف)
کلاس (ب)
جمع کل مدرسه
منطقه 3 (شمال)
دخترانه (دکتر شريعتي)
15
15
30
64
پسرانه (فتح شاهد)
17
17
34
منطقه 5 (غرب)
دخترانه (ايمان)
28
28
56
86
پسرانه (توحيد)
15
15
30
منطقه 6 (مرکزي)
دخترانه (بوعلي سينا)
20
20
40
70
پسرانه (جاويدان)
15
15
30
منطقه 8 (شرق)
دخترانه (فاطميه)
20
20
40
70
پسرانه (کميل)
15
15
30
منطقه 16 (جنوب)
دخترانه
(شهيد حاجيه ساعد)
29
29
58
88
پسرانه (توحيد)
15
15
30
جمع کل 5 منطقه
10 مدرسه
189
189
378
378
روش جمع‌آوري اطلاعات تحقيق
براي بدست آوردن اطلاعات مورد نياز پژوهش حاضر از شيوه‌هاي مختلفي استفاده شده است که مهمترين آنها عبارتند از:
1. روش کتابخانه‌اي: جهت بدست آوردن اطلاعات مورد نياز به منظور مطالعه تئوريها و مباني نظري مهارتهاي زندگي و شناسايي عوامل آسيب‌زا در برنامه آموزش مهارتهاي زندگي براي دائش‌آموزان دوره متوسطه نظري از ميان منابع مختلف اقدامات زير صورت گرفت:
* جستجوي منابع فارسي و انگليسي مثل مقالات، کتابها و پايان‌نامه‌هاي پژوهشي در زمين? موضوع يا مرتبط به موضوع و مطالعه آنها.
* مراجعه به سازمانهايي مثل سازمان آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي، معاونت آموزش و پرورش نظري و مهارتي وزارت آموزش و پرورش، معاونت امور فرهنگي و پيشگيري سازمان بهزيستي، يونيسف، کميسيون ملي يونسکو در ايران و ديگر سازمانهايي که در زمين? استفاده از آموزش مهارتهاي زندگي پيشقدم بوده‌اند.
* جستجوي منابع و اطلاعات کتابخانه‌اي دانشکده‌هاي مختلف دانشگاههاي تهران (تربيت مدرس، دانشگاه تهران، علامه طباطبايي، تربيت معلم، شهيد بهشتي، الزهرا و دانشگاه شاهد) و مراکز اطلاع‌رساني از قبيل مرکز اطلاعات و مدارک علمي ايران، کتابخانه ملي ايران، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش.
* جستجو در سايت‌هاي مختلف اينترنتي و مطالعه منابع موجود در آنها در زمين? مهارتهاي زندگي. اطلاعات مربوط به مباني نظري و تئوريهاي آموزش مهارتهاي زندگي که از طريق بررسي و مطالعه منابع فوق به دست آمد طبقه‌بندي، تلخيص و تنظيم شد. آنگاه عواملي را که مرتبط با سؤالات تحقيق شناخته شدند در تهيه ابزار اندازه‌گيري مورد استفاده قرار گرفتند.
2. روش ميداني: به منظور دستيابي به دانسته‌هاي مورد نظر و فرايندهاي تحليل درباره اطلاعات از روش ميداني استفاده شده است که هدف آن کشف روابط و چگونگي تعامل بين متغيرهاي ساختار واقعي در شرايط مورد بررسي است. در اين راستا به منظور مطالعه نگرش‌ها، ادراکات افراد و گروههاي موجود در موقعيت تحقيق حاضر از مناسبترين روش ممکن جهت گردآوري اطلاعات لازم استفاده شد که همان پرسشنامه محقق ساخته است.
ابزار جمع‌آوري اطلاعات تحقيق
پژوهشگر بايد با ابزارهايي داده‌هاي لازم را از جامعه (نمونه) آماري جمع نمايد و با تحليل، پردازش و تبديل آنها به اطلاعات به آزمون فرضيه‌ها بپردازد. براي جمع‌آوري داده‌ها به ابزارهاي گوناگوني نياز هست. نوع اين ابزارها تابع عوامل گوناگوني از جمله ماهيت و روش تحقيق است (خاکي، 1382، ص 239). آزمون وسيله يا ابزاري است که محقق به کمک آن چگونگي شکل‌گيري يک حادثه را مشاهده يا اندازه‌گيري مي‌کند. اندازه‌گيري متغيرهاي پژوهش نيازمند ابزار اندازه‌گيري است. به بيان ديگر تبديل پاسخ‌ها به داده‌ها بخش مهمي از فرايند پژوهش علمي است. پژوهشگر براي اين تبديل به يک وسيله اندازه‌گيري نياز دارد (خورشيدي و قريشي، 1381، ص 111). در پژوهش حاضر ابزار مورد استفاده براي جمع‌آوري اطلاعات و اندازه‌گيري نگرش گروههاي مورد مطالعه در مورد شناسايي آسيب‌هاي موجود در برنامه آموزش مهارتهاي زندگي دوره متوسطه نظري، پرسشنام? محقق‌ساخته مي‌باشد. پرسشنامه داراي 40 سؤال بسته پاسخ است که از طريق سؤال‌هاي آن دانش، علايق، نگرش و عقايد گروههاي مورد مطالعه مورد ارزيابي قرار گرفت. در اين راستا براي بالا بردن دقت داده‌هاي گردآوري شده، تکميل پرسشنامه همراه با ارائه توضيحاتي در مورد سؤال‌ها و روند کلي موقعيت تحقيق به گروههاي مورد مطالعه به ويژه متخصصان تعليم و تربيت، صورت گرفت.
فلويد فولر413، چهار معيار عملي براي سؤال‌هاي پرسشنامه مطرح کرده است که عبارت‌اند از:
1- آيا اين سؤال براي همه افراد معناي مشابهي دارد؟
2- آيا اين سؤال سؤالي است که بتوان آن را از مردم پرسيد؟
3- آيا اين سؤال سؤالي است که مردم تمايل به پاسخگويي به آن را داشته باشند و لذا فرآيند جمع‌آوري اطلاعات صورت مي‌گيرد؟ (دلاور، 1385، ص 110).
از اين رو در پژوهش حاضر سعي شده است که سؤالات پرسشنامه قابليت لازم را از لحاظ ايجاد انگيزه براي پاسخگويي در پاسخ‌دهندگان و درک درست آنان از مفاهيم و متغيرهاي مندرج در سؤالات، داشته باشند. پرسشنامه مطابق با مقياس 5 درجه‌اي ليکرت414 تنظيم شده است که به ترتيب از طيف خيلي زياد، زياد، متوسط، تا کم و خيلي کم را دربر مي‌گيرد. بيشترين يا بالاترين ارزش عددي (امتياز) به طيف خيلي زياد تعلق مي‌گيرد و برعکس کمترين امتياز به طيف خيلي کم. همين امر موجب خواهد شد که عقايد و نگرش‌ها برحسب درج? شدت اهميت آنها طبقه‌بندي شود و ديدگاهها و نظرات گروههاي مورد مطالعه در مورد آسيب‌هاي موجود در آموزش مهارتهاي زندگي دوره متوسطه نظري از منظرهاي مختلف شناسايي و سنجيده شود. اين پرسشنامه که به منظور جمع‌آوري اطلاعات و پاسخگويي به سؤالات پژوهش تهيه شده است، عناصر برنامه درسي مهارتهاي زندگي دور? متوسطه نظري را درون 9 طبقه کلي که عبارت‌اند از: اهداف، مواد آموزشي، محتوا، فعاليتهاي يادگيري، راهبردهاي تدريس، ارزشيابي، گروه‌بندي، زمان و فضا مورد آزمون قرار مي‌دهد. اطلاعات پيش‌نياز براي پاسخدهي به سؤالات مربوط به عناصر برنامه درسي مهارتهاي زندگي به تفکيک هر عنصر در پرسشنامه گنجانده شده است. در جدول (3-4) مشخصات پرسشنامه آورده شده است.
جدول 3-3: مشخصات ابزار گردآوري اطلاعات (پرسشنامه)
عناصر برنامه درسي مهارتهاي زندگي
گويه‌هاي مربوطه
شماره سؤالات در پرسشنامه
الف) اهداف: توانايي شناخت خود، آگاهي از ارزشهاي فردي و خانوادگيف انتخاب هدف، تصميم‌گيري، برقراري ارتباط مطلوب، مقابله با اضطراب و …
ـ تناسب اهداف با نيازهاي دانش‌آموزان، نيازهاي جامعه، تغييرات اساسي جامعه و نيازهاي جامعه آينده
سؤالات 1 الي 4
ب) مواد آموزشي: بسته آموزشي شامل مواد آموزشي انفرادي (مانند کتاب درسي، برگه‌هاي تمرين)، مواد آموزشي گروهي (طلق شفاف، فيلم اسلايد، پوستر، وسايل ديداري و شنيداري) و مواد آموزشي تکميلي (تکاليف اضافي)
1- تناسب مواد آموزشي با علايق دانش‌آموزان
2- ميزان علاقه دانش‌آموزان به مواد آموزشي گروهي
3- ميزان علاقه دانش‌آموزان به مواد آموزشي انفرادي
سؤالات 5 الي 7
ج) محتوا: شناخت خود (احساس ما در مورد خويشتن، توانايي تجسم بصري علايق و استعدادهاي فرد در نگاه ديگران، شناخت توانايي‌ها و ويژگي‌هاي خاص خود)- اکتساب ارزشهاي خانوادگي (تحصيلات، پسر بودن، دختر بودن، حجاب، کار- درآمد بالا و…)- ارزشهاي فردي (به خود متکي بودن، کسب نمر? خوب- برنامه‌ريزي براي آينده و…)- انتخاب هدف (اهداف کوتاه‌مدت- تحقق هدفها و آرزوها، تعهدات نسبت به اهداف و…) – تصميم‌گيري (پيش‌بيني نتايج هر تصميم- تصميم‌گيري گام به گام) – برقراري ارتباط (استفاده از کلمات مناسب، ارتباط غيرکلامي، قدرت گوش دادن، توانايي ابراز وجود و…) – مقابله با اضطراب (تأثير فکر من، آرامش عضلاني و…)
1- تناسب محتوا با فرهنگ جامعه، پيشرفت‌هاي علمي، مسائل و مشکلات جامعه.
2- تناسب محتوا با نيازهاي دانش‌آموزان، توانايي‌هاي آنها و تناسب محتوا با زندگي واقعي دانش‌آموزان
3- همگرايي (ارتباط منطقي) بين مفاهيم مندرج در محتوا
4- نقش تسهيل‌گري محتواي اين درس در يادگيري ساير دروس
سؤالات 8 الي 15
د) فعاليتهاي يادگيري
1- فراهم‌سازي فرصت تمرين عملي مهارتهاي زندگي از طريق فعاليتهاي يادگيري
2- تناسب فعاليتها با نيازها و علايق دانش‌آموزان، معلومات و تجارب فعلي و آمادگي آنها
3- سهيم شدن در انتخاب فعاليتها
سؤالات 16 الي 20
ذ) راهبردهاي تدريس: روشهاي يادگيري فعال (بحث و گفتگو، بارش فکري، ايفاي نقش، فعاليت در گروههاي کوچک)
1- درگير شدن دانش‌آموز در فرايند يادگيري. 2- تناسب با علايق و ادراکات دانش‌آموزان. 3- تجربه عملي مهارتهاي زندگي. 4- برخورداري از آزادي عمل در يادگيري محتواي برنامه
سؤالات 21 الي 24
ر- ارزشيابي
1- گرايش به شيوه‌هاي ارزشيابي مشارکت‌طلبانه. 2- ارزشيابي مرحله‌اي. 3- خودارزيابي
سؤالات 25 الي 27
ز- گروه‌بندي
1- بکارگيري فعاليتهاي گروهي. 2- گروههاي کوچک. 3- گروههاي بزرگ. 4- توجه به علايق دانش‌آموزان. 5- انتخاب اعضاي گروه به صورت تصادفي. 6- انتخاب اعضاي گروه براساس يک ويژگي مشترک
سؤالات 28 الي 33
س) زمان
1- کفايت زمان- 2- مديريت زمان
سؤالات 34 الي 37
ش) فضا (فضاي فيزيکي)
1- کيفيت فضاي آموزشي. 2- کميت فضاي آموزشي.3- فضاي آموزشي خارج از مدرسه
سؤالات 38 الي 40
نحوه ساخت ابزار تحقيق
جهت ساخت ابزار تحقيق حاضر که همان پرسشنامه محقق ساخته مي‌باشد، مراحل زير پيموده شد:
1- جمع‌آوري اطلاعات از طريق مطالعه منابع کتابخانه‌اي و جستجو در پايگاههاي اينترنتي مختلف در مورد عناصر برنامه درسي مهارتهاي زندگي و ملاکهاي انتخاب اين عناصر
2- جمع‌آوري و تنظيم مصاديق و اجزاي مهارتهاي زندگي
3- تدوين شاخص‌ها يا گويه‌هايي براي اندازه‌گيري هر يک از طبقات مربوط به عناصر برنامه درسي مهارتهاي زندگي
4- تعيين روايي محتوايي پرسشنامه از طريق اظهارنظر و قضاوت 8 تن از اساتيد و متخصصان حوزه علوم تربيتي و مهارتهاي زندگي.
5- اجراي آزمايشي پرسشنامه بر روي 45 نفر از جامعه آماري تحقيق به منظور برطرف کردن اشکالات احتمالي
6- محاسبه آلفاي کرونباخ415 جهت برآورد ضريب پايايي پرسشنامه
در راستاي طراحي و تدوين پرسشنامه، محقق سعي نموده است که موارد ذيل را رعايت کند:
* سؤالات ساده، روشن و دقيق باشند.
* سؤالات پرسشنامه براساس اهداف و سؤالات پژوهشي تحقيق تنظيم گردد.
* از طرح سؤالات نامفهوم و مبهم پرهيز گردد.
* تا جايي که امکان دارد از ارائه سؤال‌هاي منفي خودداري شود.
* از بيان سؤال‌هاي مستقيم که موجب تحريک حساسيت آزمودني شده و يا در وي ايجاد مقاومت کند پرهيز شود.
* سؤالات در حد امکان کوتاه طراحي شود.
* سؤال‌هاي پرسشنامه براساس نظم منطقي (موضوعي، توالي زماني، شکل سؤال‌ها) تنظيم گردد.
* از طرح سؤال‌هايي که پاسخ‌دهنده را به پاسخ خاصي هدايت مي‌کند (سؤالات جهت‌دار) اجتناب گردد.
* سؤالات در حد امکان کوتاه طراحي شود. به عبارت ديگر فقط سؤال‌هايي مطرح گردد که در جهت رسيدن به
هدف‌هاي پژوهش هستند و داده‌هاي مورد نياز پژوهشگر را فراهم مي‌آورند.
* از سؤال‌هاي دو وجهي که شامل دو سؤال در يک پرسش است اجتناب گردد.
* تهيه دستورالعملي کوتاه براي تکميل پرسشنامه که حاوي کليه اطلاعات مورد نياز پاسخ دهنده باشد.
تعيين روايي416 و پايايي417 ابزار اندازه‌گيري تحقيق
روايي و پايايي از خصائصي هستند که براي مفيد و مؤثر واقع شدن روشهاي جمع‌آوري داده‌ها شرط اساسي به شمار مي‌روند (بست، 1381، ص 200).
پيش از اطمينان نهايي به ابزارهاي اندازه‌گيري و به کارگيري آنها در مرحله اصلي جمع‌آوري داده‌ها، ضرورت دارد که پژوهشگر از طريق علمي، اطمينان نسبي لازم را نسبت به روا بودن بکارگيري ابزار مورد نظر و معتبر بودن آن پيدا کند. ابزار اندازه‌گيري پژوهش حاضر نيز از اين قاعده مستثني نبوده است و اين مهم در دو مرحله انجام پذيرفته است.
الف) تعيين روايي / اعتبار:
مفهوم اعتبار به اين سؤال پاسخ مي‌دهد که ابزار اندازه‌گيري تا چه حد خصيص? موردنظر را مي‌سنجد (سرمد، بازرگان و حجازي، 1385، ص 170). اهميت روايي از آن جهت است که اندازه‌گيري‌هاي نامناسب
