
تعبير ميشود، هدف تنها فروش كتاب نيست بلكه ارائه تازهترين كتابهاي انتشار يافته توسط يك ناشر نيز مطرح است. بازديد كنندگان اين كتابها را مشاهده كرده و آنها را در فهرست اولويتهاي خود براي خريدهاي بعدي قرار ميدهند. بزرگترين و مشهورترين نمايشگاه بينالمللي كتاب كه در جهان برگزار ميشود، نمايشگاه بينالمللي كتاب فرانكفورت است كه قدمتي بسيار ديرينه دارد.
.2-21-3-2ايجاد نوآوري در روشهاي توزيع و فروش كتاب: يكي از حياتيترين بخشهاي بازاريابي هر كالا يا خدمتي، در شيوههاي توزيع آن متجلي ميشود. توزيع كتاب، كه در عرف ناشران به عنوان پخش از آن ياد ميشود، فرايندي است كه ميان ناشر، كتابفروش و خريدار نهايي در جريان است و چنانچه به درستي انجام نشود، حاصل كار ناشران به كتابفروشيها و در نهايت به دست خريداران نخواهد رسيد.
2-3-21-2-1. كتابفروشيها: كتابفروشيها واسطه ميان خريداران و ناشران به شمار ميروند و هر چه متنوعتر و گستردهتر عمل كنند، موجب رونق بيشتر بازار كتاب ميشوند. در برخي از كشورهاي جهان، كتابفروشيها در طول زمان به محلي براي گردهمايي نويسندگان، خوانندگان و روشنفكران تبديل ميشوند و برخي برنامههاي نقد و بررسي و شعرخواني و داستانخواني نيز در آنها برگزار ميشود. اين كتابفروشيها بتدريج از كتابفروشيهاي محلي كوچك به فروشگاههاي زنجيرهاي با امكانات جديد تبديل و با شيوههاي جديد اداره ميشوند (روزن28، 2002، 22).
2-3-21-2-2.فروش اينترنتي: ابزارها و رسانههاي جديدالكترونيكي، علاوه بر حوزه اطلاعات و اطلاعرساني، تجارت و بازرگاني را نيز تحت تأثير قرار داده است. هم اكنون در برخي از كشورهاي جهان بسياري از نيازهاي روزانه و ساير نيازمنديها را ميتوان از طريق شبكه اينترنت خريداري كرد. يكي از اين اقلام، كتاب است. با توجه به اينكه برخي افراد ممكن است به طور مستقيم به كتابفروشي دسترسي نداشته يا انجام سفرهاي درون شهري برايشان دشوار باشد، اين شيوه خريد كتاب ميتواند با استقبال مواجه شود. اما تمايل دروني خريداران به توّرق كتاب و لمس آن را نيز نبايد فراموش كرد. بويژه در كودكان، ممكن است اين شيوه تنها درخصوص كتابهايي كه قبلاً ديدهاند، مفيد باشد. بسياري از ناشران هنوز از فرصتهاي اينترنت براي معرفي، عرضه، و فروش آثار خود بهره نبردهاند و البته اين وضعيت تنها خاص ايران نيست، در خارج از كشور نيز، ناشران، بويژه ناشران كتاب كودك، معتقدند: «ما هنوز به اينترنت به عنوان جايي براي خريد كتاب فكر ميكنيم، نه جايي براي فروش كتاب» (هولت29، 2004، 33).
2-3-21-4. تبليغات يا آگهيهاي تجارتي: آگهيهاي بازرگاني بويژه اگر در رسانههاي عمومي فراگيري همچون تلويزيون و راديو پخش شوند، ميتوانند تأثير زيادي بر مخاطبان خود داشته باشند. درج اين آگهيها در نشريات نيز از روشهايي است كه برخي ناشران از گذشته دنبال ميكردهاند. استانداردهاي تبليغ كتاب در مطبوعات، مشخصاً از زمان جنگ جهاني دوم به بعد ظهور كرد. تهيه اين آگهيها در ابتداي امر به عهده كاركنان همان بنگاه انتشاراتي بود، اما بعدها اين كار به بنگاههاي تبليغاتي حرفهاي سپرده شد (نشر ـ تاريخچه، 1977، 235).
2-3-21-5. فهرستهاي ناشران: فهرست تازهها و فهرست انتشارات از سادهترين و ابتداييترين روشهاي بازاريابي و معرفي محصول است كه توسط ناشران انجام ميشود. فهرستهاي ناشران، معمولاً بيش از آنكه براي خوانندگان عادي مفيد باشد، براي كتابداران كاربرد خواهد داشت، زيرا خوانندگان عادي علاقهمند به دنبال كردن اخبار و نقد كتابها در قالب موضوعي هستند، بنابراين جستجوهاي خود را به صورت هدفمند و موضوعي دنبال ميكنند؛ حال آنكه كتابخانهها به دليل حجم بالاي خريد، بسياري از انتخابهاي خود را بر مبناي شناختي كه از ناشران دارند، انجام ميدهند. طبيعي است، فهرستهاي ناشران كتاب كودك نيز بيشتر براي كتابداران كتابخانههاي كودكان مناسب است و براي كودكان نميتواند چندان مفيد باشد(نشر- تاريخچه، 1977، 235).
2-3-21-6. معرفي و نقد و بررسي كتاب: امروزه از محملهاي گوناگوني ميتوان براي معرفي و نقد و بررسي كتاب بهره جست. مهمترين رسانهها و امكاناتي كه براي معرفي كتاب به جامعه مخاطب و پرداختن به آن در قالب جلسات نقد و بررسي وجود دارد، عبارتند از:
2-3-21-6-1. نشريهها : نشريهها يكي از بهترين مجراها براي معرفي و نقد كتابهاي تازه هستند. گاهي نقش مطبوعات ميتواند تنها به معرفي مختصري از كتاب در صفحات ادبي و فرهنگي (بويژه در روزنامهها) محدود باشد. گاهي نيز مقالههاي مفصل و معتبري در برخي نشريهها در خصوص نقد و بررسي يك كتاب تازه انتشار يافته چاپ ميشود كه نقش مهمي در معرفي كتاب به جامعه و شناخت بيشتر خوانندگان احتمالي از كتاب دارد.
2-3-21-6-2. برنامههاي راديويي و تلويزيوني:راديو و تلويزيون از جمله فراگيرترين رسانهها هستند كه مخاطبان آنها را تمامي اقشار جامعه تشكيل ميدهد. برخي از شبكهها و ايستگاههاي راديويي برنامههايي مخصوص معرفي كتاب دارند. اين برنامهها اغلب در حد معرفي كتاب بوده و كمتر به نقد و بررسي آنها ميپردازند.
2-3-21-6-3. وبلاگ: وبلاگها به عنوان يكي از جديدترين ابزارهاي رسانهاي، توانستهاند طيف وسيعي از كاربران اينترنت را به خود جلب كرده و خوانندگان زيادي داشته باشند. معرفي و نقد كتابهاي جديد، از اولين موضوعاتي بود كه معمولاً در وبلاگها به آن پرداخته ميشد. بسياري از خوانندگان، اخبار مربوط به كتاب را از طريق اينترنت و وبلاگها دنبال ميكنند. وبلاگها از آنجا كه مشمول زمان نشده و به سرعت به روز ميشوند، ميتوانند جديدترين اخبار و مطالب را در اختيار كاربران قرار دهند.
2-3-21-6-4. مراكز فرهنگي و كتابخانههاي عمومي: يكي از كاربريهاي عمده كتابخانههاي عمومي، برگزاري مراسم و جلسههاي گوناگون، فرهنگي از جمله نشستهايي در خصوص نقد و بررسي كتابهاست. كتابخانههاي عمومي براي تشويق كاربران به مطالعه و معرفي آثار جديد ميتوانند با دعوت از كارشناسان و نويسندگان و مترجمان اين كتابها جلسات فوق را برگزار كنند.
2-3-21-6-5. وضعيت ظاهري كتاب: وضعيت ظاهري كتاب، اعم از قطع كتاب، نوع كاغذ، نوع صحافي، طرح روي جلد، گزارمانهاي ناشر كه اغلب در آستر بدرقه يا پشت جلد به چاپ ميرسد، نقش مؤثري در جلب اوليه مخاطب دارد. مخاطبي كه از قبل با محتواي كتاب آشنايي ندارد، اولين مواجهه او با شكل ظاهري كتاب، بويژه طرح روي جلد آن است. طرح روي جلد علاوه بر آنكه بايد گوياي محتوا يا درونمايه كتاب باشد، نقش مؤثري در جلب مخاطب دارد. اهتمام به تصاوير و طراحي روي جلد كتاب در برنامهريزيهاي بازاريابي كتاب، ميتواند نقش مؤثري در انتخاب آن توسط مخاطب داشته باشد. در بحثهاي عمومي بازاريابي، از جمله عوامل مؤثر در يك بازاريابي خوب، بحث بستهبندي كالاست. چنانكه قبلاً نيز گفته شد، در يك نظام بازارگرا بسته بندي كالا تنها به منظور محافظت از آن كالا نيست، بلكه عامل تسهيل فروش، اطلاعرساني و ايجاد انگيزه مصرف است. اگر جلد كتاب جزئي از بستهبندي آن تلقي شود، ميتوان پذيرفت كه اين جلد تنها براي آن نيست كه نام كتاب بر روي آن حك شود و ميتواند نقشي به مراتب جذابتر داشته و در انتقال برخي مفاهيم به مخاطب كمك كند (پايا، 1383، 453).
2-3-21-7. هداياي تبليغاتي: يكي از رايجترين فعاليتهايي كه بازاريابها براي جلب مشتري و معرفي محصولات خود انجام ميدهند، استفاده از هداياي تبليغاتي است كه به شكلهاي گوناگون مشتري را به استفاده از آن محصول ترغيب مينمايد. توزيع اين نوع كالاهاي تبليغاتي براي هرگونه كالا و خدماتي امكانپذير بوده و تقريباً نيز در بسياري از كشورهاي دنيا رايج است. در برخي كشورهاي غربي براي تبليغ كتابهاي كودك، از عروسك، آب نبات، كيف و … كه تصاويري از مضامين و شخصيتهاي كتاب دارد، استفاده ميشود (روزن30، 2002، 134).
2-3-21-8.برگزاري جشن رونمايي: كتاب مرسوم است كه براي برخي از آثار ويژه، همزمان با انتشار كتاب، جشن رونمايي برگزار كنند. اين سنت به منظور نوعي آشنايي خوانندگان با كتاب، همچنين تقدير از پديدآورندگان آن، معمولاً به همت ناشر انجام ميشود. در ايران نيز برخي از ناشران، براي برخي از آثار خود، البته در سطحي بسيار محدود اين كار را انجام دادهاند. پخش كتاب ايران (پكا) به هنگام فعاليت خود، برگزاركنندة برخي از اين جشنها بود. ناشران معدود ديگري مانند نشر ثالث، چشمه و ققنوس نيز براي برخي از آثار خود چنين مراسمي برپا ميكنند. در حوزه كودك نيز شوراي كتاب كودك مقارن با انتشار جلد دهم «فرهنگنامه كودكان و نوجوانان»، اقدام به برگزاري جشن رونمايي براي اين اثر نمود.
2-3-21-9. پوستر: از ديگر راههاي نسبتاً ساده، عملي و كم هزينه براي تبليغات و بازاريابي كتاب، چاپ پوستر براي آن است. ناشران معمولاً مقارن يا پيش از انتشار يك كتاب، پوستري براي آن طراحي و منتشر ميكنند. در ايران اين پوسترها معمولاً در دايرة همان انتشاراتي باقي مانده و توزيع نميشود.
2-3-21-10. ارسال رايگان كتاب براي برخي صاحب نظران و مراكز فرهنگي مانند كتابخانه هاي عمومي: اين روش كه معمولاً توسط بسياري از ناشران اعمال ميشود، موجب ميشود كتاب زودتر در ميان جامعه مخاطب شناخته شود و موجبات نقد و بررسي و معرفي زودهنگام كتاب را نيز فراهم ميكند. در بسياري از نقاط دنيا يكي از عمدهترين مشتريانِ ناشران كتاب كودك را كتابخانههاي كودكان تشكيل ميدهند. كتابداران كودك معمولاً با دقت اخبار تازههاي نشر را دنبال ميكنند و براي مجموعههاي خود دست به انتخاب ميزنند.
2-3-21-11. سايتهاي ناشران: از رهآوردهاي دنياي الكترونيكي، داشتن وبگاههاي شخصي است كه ناشران ميتوانند براي معرفي، آثار تازه انتشاريافته، تبليغات، فروش، انتشار اخبار مربوط به بازار نشر و … از آن مدد جويند. در حال حاضر، هر چند همه ناشران از اين امكان بهرهبرداري نميكنند، بسياري از ناشران بزرگ و صاحب نام خارجي و تعداد اندكي از ناشران ايراني، وبسايتهاي متنوعي دارند كه در آن انتشارات خود را به تفكيك موضوع فهرست كرده و حتي امكان برقراري تماس با نويسندگان و مترجمان آثار با مخاطبان را نيز بعضاً فراهم ميكنند. اين ناشران همچنين تمامي نقد و بررسيهايي را كه در نشريات گوناگون در خصوص كتابهاي آنان به چاپ رسيده، در سايت خود قرار داده و مشتريان ميتوانند محصولات آن ناشر را به صورت الكترونيكي خريداري كنند.
2-3-21-12. اهداي جوايز مختلف به كتابها : در اغلب كشورهاي دنيا مرسوم است بنيادهايي در موضوعهاي مختلف، به بهترينهاي منتشر شده در هر حوزهاي جوايزي به صورت نقدي و غيرنقدي اهدا ميكنند. اين جوايز تأثير زيادي در ترغيب مخاطبان به خريداري و خواندن آن كتاب دارد و موجب ميشود به چاپهاي چندم برسد. بويژه در خصوص جوايز ادبي اين تأثير دو چندان است و گاهي اوقات ناشران خود از بنيانگذاران و پشتيبانان چنين حركتهايي هستند و بدين وسيله رونقي در بازار نشر ايجاد ميكنند.
2-3-21-13. اقتباسهاي ادبي: اقتباسهاي ادبي، يعني ساختن يك فيلم سينمايي، تئاتر، يا مجموعه تلويزيوني بر اساس يك اثر ادبي، معمولاً موجب اقبال عامه نسبت به آن اثر ميشود و در فراگيري و فروش آن نيز تأثير بسزايي دارد. در بسياري موارد، پس از اينكه نسخههاي سينمايي، تلويزيوني يا انيميشن اين آثار ساخته شد، تقاضا براي خريد و خواندن آنها افزايش مييابد. (هولت، 2004، 31).
به جز روشهايي كه شرح داده شد، برخي روشهاي بعضاً خلاقانه نيز وجود دارد كه به شكلي موردي ممكن است قابل اجرا باشد. چنين روشهايي كه گاه به صورت محرمانه اعمال شده و از روشهاي اختصاصي ناشر شمرده ميشوند، هميشه قابل شناسايي يا اجرا نيستند و بسته به نوع كتاب و گروه سني مخاطب، ميتوانند متفاوت باشند. برخي از اين روشها همانگونه كه گفته شد، قابل تعميم نبوده و بنا به شرايط خاص شكل گرفتهاند. به عنوان مثال، گروهي موسوم به «دوستداران فرهنگنامه كودكان و نوجوانان»، وابسته به شوراي كتاب
