دیگر مؤمنین نداشته و مسیحیان نیز مشتاق دیدار آنها نبودند.96
ایشان سپس در بحث روایی، نقل‌های مختلفی را می‌آورد که همگی دلالت بر مصداق انفسنا بر حضرت امیرالمؤمنین علی ابن ابیطالب ( و نساءنا بر حضرت زهرا ( و ابناءنا بر امامین حسن و حسین (دارد.
جمع بندی
با بررسی نظر زمخشری و نظرات مختلف مفسرین اهل سنت و امامیه در ذیل آیه مباهله به نتایج ذیل می‌رسیم:
1- آیه مباهله از آیاتی است که بیانگر منزلت و فضیلت اهل بیت رسول خدا( می‌باشد. محوری‌ترین فراز این آیه کریمه، مباهله خاتم پیامبران به همراه گروهی از محبوبترین خاندانش یعنی حضرت علی (، حضرت زهرا ( و فرزندانشان امام حسن ( و امام حسین ( با مسیحیان بخران است.
2- ماجرا مباهله که توسط مفسرین شیعه و اهل سنت و همچنین زمخشری که نظراتشان پیش‌تر آمد، مورد اتفاق است و البته با اختلاف زیادی این داستان را نقل کردند.
3- زمخشری در تفسیر این آیه به نقل داستانی و همچنین افضلیت اصحاب کساء ( اکتفا کرده و به موضوع امامت حضرت امیر ( و افضلیت او نسبت به صحابه در خلافت بعد از رسول الله( اشاره‌ای نکرده است.
4- مفسران امامیه از جمله صاحب نورالثقلین، صاحب برهان و صاحب المیزان که نظراتشان را به طور مفصل ذکر کردیم بر این عقیده‌اند که لفظ «انفسنا» با توجه به سبب نزول آیه شریفه، مصداق حقیقی امام علی ابن ابیطالب ( می‌دانند.
5- در برابر نظریه مفسرین امامیه، مفسرین اهل سنت اصرار و اعتقاد دارند که مراد از لفظ «أنفسنا» در آیه کریمه همان شخصیت بزرگوار پیامبر اسلام ( است که در ذیل آیه نظرات فخر رازی و آلوسی از بارزترین آنهاست و نکته تأمل‌برانگیز در این دریافت و برداشت مفسران اهل سنت آن است که آنان برای اثبات دیدگاه تفسیری خود از بیان قرآن کریم و از اخبار سبب نزول آیه دلیلی یاد نمی‌کنند تا بتوان بر پایه آن دلیل، این فهم و دریافت را مورد توجه و بررسی قرار داد! البته ما در ذیل نظرات آنها پاسخ مستدل خود را ارائه کردیم به طور نمونه وقتی شهاب الدین آلوسی می‌بیند اخبار سبب نزول قابل انکار نیست و شهادت آنها بر تفسیر مصداقی حضرت امیرالمؤمنین علی ( مورد تردید قرار نمی‌گیرد، در این تفسیر ذوقی که پایه استدلالی ندارد، امام علی ( را از مصداق أبناءنا یاد می‌کند.
گفتار چهارم: آیه تطهیر احزاب/33
آیه: «وَ قَرْنَ في بُيُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتينَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَکُمْ تَطْهيراً»
ترجمه: در خانه‌های خود بمانید، چون زینت نمایی جاهلیت پیشین زینت ننمایید و نماز برپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و رسولش فرمان برید، جز این نیست که خداوند می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و چنان که باید شما را پاکیزه گرداند.
الف) نقد و بررسی دیدگاه زمخشری و سایر دیدگاه مفسرین اهل سنت
نظر زمخشری:
مؤلف کشاف مخاطب این آیه را به طور ویژه به تعبیر خود ایشان، زنان پیامبر( می‌داند؛ مبنی بر این آیه به آنها دستور می‌دهد که در خانه خود بمانید و خودرآرایی و زینت نکنید و در ادامه آیه شریفه سفارشهایی از قبیل اقامه نماز و دادن زکات و اطاعت از خدا و رسول را به آنها می‌دهد.
ایشان در ادامه تفسیر آیه به کلمه «تطهیر» و اهل بیت ( اشاره نموده و می‌گوید: تطهیری که خداوند اهل بیت ( را به آن وعده می‌دهد همان تقوایی است که سبب حفظ آبرویشان می‌شود و «طهر» به معنای تقواست. او در پایان می‌گوید اهل بیت بنابر مدح منصوب شده و این دلیلی آشکارتر است که زنان پیامبر( نیز جزء اهل بیت( آن حضرت هستند.
زمخشری در مورد اینکه آیا این آیه دلالت بر عصمت اهل بیت می‌کند سخنی به میان نیاورده است و حتی در مورد بحث ادبی آیه که اگر منظور زنان پیغمبر ( بوده چرا قرآن کلمه اهل بیت( را به صورت مذکر آورده، در حالی که اگر در مورد زنان پیامبر( بود، بایستی از ضمایر مؤنث استفاده می‌شد ولی باز این مطلب را ذکر ننموده‌اند.97
البته جای سؤال است که در بحث آیه مباهله که در گفتار قبلی گذشت ایشان اهل بیت( را علی ( و فاطمه ( و حسن و حسین ( یاد می‌کند ولی در اینجا زنان پیامبر را اهل بیت قلمداد می‌کند.
اما چنانکه از کلمات ایشان برمی‌آید، زمخشری کلمه اهل بیت را دلیلی آشکار بر این می‌داند که زنان پیامبر ( جزء اهل بیت( هستند البته ایشان کلمه تطهیر را بر عصمت نکرده و آیه را در مقام پند دادن به ایشان می‌داند. ایشان هیچ حدیثی در مورد اهل بیت نمی‌آورد.
نظر نیشابوری در غرائب القرآن و رغائب الفرقان
ایشان در تفسیر آیه مذکور رعایت اختصار کرده و می‌گوید:
در آیه «إنّما یرید الله لیذهب عنکم الرجس…» استعاره گناهان را با کلمه «رجس» یعنی پلیدی بیان می‌کند و طهارت و پاکی را استعاره‌ای از تقوی قلمداد می‌کند. و تأکید به ازاله رجس و پلیدی به واسطه تطهیر زیرا که رجس گاهی اوقات از بین می‌رود ولی محل آن باقی می‌ماند.98
سپس حاکم نیشابوری به تفسیر واژه «اهل بیت» می‌پردازد می‌گوید:
همانطوری که در ذیل تفسیر آیه مباهله گفتیم، اهل بیت به اصحاب کساء یعنی علی( و فاطمه ( و امام حسن ( و امام حسین ( اطلاق می‌شود و این مورد اتفاق است و وجود حضرت علی ( در اهل بیت( به دلیل معاشرت و قرابت با دختر رسول گرامی اسلام ( و ملازمه با آن به چنین افتخاری نائل شده است.99
اینکه این آیه در شأن همسران پیامبر ( نازل شده باشد این یک امر یقینی نیست و حداکثر ظن و گمان در آن محسوب می‌شود.
مذکرها در آیه بیشتر دیده می‌شوند به دلیل غلبه و اکثریت آنان است زیرا که پیامبر و حضرت علی ( و حسنین ( بر فاطمه ( از لحاظ تعداد غلبه داشتند.100
بنابراین حاکم نیشابوری به صراحت شأن نزول آیه را در مورد خمسه طیّبه می‌داند و به شأن والای امیرالمؤمنین ( اذعان می‌کند. ولی بحثی راجع به عصمت اهل بیت نمی‌کند.
نظر ابن کثیر در تفسیر القرآن العظیم
ایشان شأن نزول آیه را در حق همسران پیغمبر می‌داند و می‌گوید این آیه نص خاصی است که زنان پیامبر را داخل مفهوم اهل البیت می‌کند، سپس می‌افزاید ورود زنان پیامبر به طور انحصاری در این آیه یک قول ضعیفی است ولی قول صحیح‌تر آن است که دیگران نیز در این آیه به همراه همسران پیغمبر هستند و برای کلام خود استناد به نقل ابن جریر از عکرمه که در بازار ندا می‌کرد که آیه «انّما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطّهرکم تطهیرا» در شأن همسران پیامبر نازل گشته است.101
ولی بسیار قابل توجه است ایشان بعد از این مطلب حدود بیست روایت نقل می‌کند که در همه آنها اهل بیت را آل الرسول می‌دانند یعنی علی ( و فاطمه ( و حسنین ( را می‌آورد، اما ابن کثیر برای رهایی از اینکه شأن نزول آیه را به طور خاص در شأن اهل بیت ( بیاورد با این قید که شأن نزول آیه عمومیت دارد یعنی هم شامل همسران پیامبر (و هم شامل اهل کساء می‌شود، از موضوع خارج می‌شود.102 ما برای نمونه به چند روایت اشاره می‌کنیم:
قال الأمام احمد: حدثنا عفّان، حدثنا حمّاد، أخبرنا علیُّ بن زید، عن انس بن مالک (قال: اِنّ رسول الله ( کان یمرُّ بباب فاطمه ستَّة أشهر إذا خرج إلی الصلاة الفجر، یقول: الصلاة یا اهل البیت، «انّما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهّرَکم تطهیرا.
در این حدیث به نقل از انس ابن مالک می‌گوید، پیامبر(، شش ماه در هنگام نماز صبح از درب خانه فاطمه( می‌گذشت و ندا می‌کرد: یا اهل بیت وقت نماز است و آیه إنّما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت را تلاوت می‌فرمود.103
همچنین از امّ سلمه نقل می‌کند که این آیه در منزلش نازل شد و می‌گفت: من به سر درب خانه ایستاده بودم و گفتم: یا رسول الله(، آیا من از اهل بیت هستم؟ پیامبر فرمود: تو به راه خیر هستی و تو از همسران پیامبر هستی سپس ام سلمه گفت: در این حال در بیت پیامبر خود ایشان و علی ( و فاطمه( و حسن و حسین( بودند.104
در حدیث دیگری که ابن جُریر از سلسله سند خود نقل می‌کند که پیامبر اکرم(فرمود: «این آیه در شأن پنج نفر نازل گشت: خودم و علی و فاطمه و حسن و حسین ( سپس آیه را تلاوت فرمود: «إنّما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیرا»105
از روایاتی که ابن کثیر در تفسیر خود آورده که همگی از روایات اهل سنت هستند خود سند محکمی برای شأن نزول آیه و فضیلت اهل بیت پیامبر ( است و هرچند این روایات را جهت عموم شأن نزول آیه می‌داند ولی با توجه به اینکه فقط یک حدیث در شأن همسران پیغمبر نقل می‌کند و این در حالی است که حدود بیست روایت در شأن اهل بیت عصمت و طهارت ( آورد و این مطلب برای هر خواننده‌ای واضح و مبرهن است.
نظر آلوسی در روح المعانی
شهاب الدین آلوسی در ذیل تفسیر آیه 32 احزاب ابتدا به معناشناسی واژه‌ها می‌پردازد و در معنای «ال» در البیت می‌گوید که الف و لام عهد است سپس قولی را نقل می‌کند که مراد از اهل بیت، منزل مسکونی که معمولاً از گِل و چوب ساخته می‌شد نه نزدیکی فامیلی و نسب سپس نتیجه‌گیری می‌کند که مراد از اهل بیت یعنی منازل همسران پیامبر گرامی اسلام ( می‌باشد و طهارت را به معنای پاکی از گناه قلمداد می‌کند و برای تأکید گفته خویش روایات مختلفی را می‌آورد که حکایت از این دارد که شأن نزول آیه همسران پیامبر می‌باشند.106
سپس به یک اشکال اشاره می کند که می‌گوید زنان پیامبر جمع هستند و بایستی اهل البیت را جمع می‌آورد؟ و پاسخ می‌گوید زیرا خانه‌های همسران پیامبر که پاک هستند به اعتبار اضافه به خانه پیغمبر یک منزل محسوب می‌گردد.107
بعد از آن روایاتی که شأن آیه را اصحاب الکساء می‌دانند را آورده است ولی در نتیجه‌گیری و جمع‌بندی آن می‌گوید آیه مشمولیت دارد و معنای عامی از آن قابل برداشت است. سپس می‌افزاید: آیه شریفه بر عصمت اهل بیت پیامبر اکرم ( چه آنان که زمان نزول آیه بوده یا نبوده‌اند، دلالت ندارد و حقّی بر حفظ اهل بیت ( از گناه (چنانکه اهل سنت می‌گویند) دلالت نمی‌کند؛ زیرا آنچه از معنا و مفهوم وارد بر ذهن از ظاهر آیه کریمه بدست می‌آید و جمله «لیذهب» در مقام علت از امر و نهی آن را می‌طلبد آن است که خداوند متعال، اهل بیت ( را به یک دسته از کارها امر و نهی فرموده است و به دنبال آن اراده و خواسته تا آنان را از هر پلیدی دور و پاک از گناه گرداند و در این امر و نهی الهی و زدودن پلیدی و حصول پاکی برای اهل بیت ( مصلحتی است که آزمایش و تکلیف کردن آن بزرگواران مقصود الهی نبوده است. پس این امر و نهی به دنبالش طهارت و قداست اهل بیت ( به مفهوم شرط مستفاد از عبارت شریفه باز می‌گردد و گویا عبارت چنین بوده است: خداوند با امر و نهی شما اهل بیت ( اراده کرده است تا هر پلیدی را از شما بزداید و پاکتان سازد پس اگر از نهی الهی بپرهیزند و امرش را فرمان برند، پلیدی از بین رفته و پاکی به وجود می‌آید. اما تحقق این شرط (عمل به امر و نهی) به دلیل آن که غیر اختیاری است ثابت و معلوم نیست و چیزی که ثابت و روشن نباشد، متعلق به اراده الهی قرار نمی‌گیرد.108
نقد سخن آلوسی
تفسیر آیه قرآن کریم دارای قواعدی است که طبق آن پیام آیه دریافت و مشخص می‌شود و همچنین توجه به نظریه لغت دانان و ادیبان زبان عرب و منطق دریافت تفسیر قرآن براساس آن از لوازمات بسیار مهم شمرده می‌شود.109
از آلوسی مفسر اهل سنت باید پرسید که واژه إنّما که در ابتدای آیه آمده است دلالت بر حصر دارد یا شرط؟ به طور مسلم طبق قواعد ادبیات عرب پاسخ می‌دهد که دلالت بر حصر دارد؛ ولی ایشان در آیه، «إنّما» را در مقام بیان شرط و جواب آن تصور کرده است و علاوه بر آن «اگر کلام وحی دلالت و بیانگر شرط و جواب آن شرط و جواب، دستوری عمومی برای همه مکلفین شمرده می‌شود و این دستور تشریحی و الهی مختص به افراد خاص نمی‌گردد. این مطلب به طور دقیق با معنای مستفاد از لفظ «إنّما» ناسازگار است در نتیجه یا باید پذیرفت که آیه کریمه دلالت بر
