
است. به این ترتیب که با هماهنگی 3 مدرسه ابتدایی آماده به همکاری فرم والد پرسشنامه علائم مرضی کودکان CSI4 در مورد همه دانش آموزان پایه اول تا چهارم اجرا شد.
سپس 60 نفر از دانش آموزانی که مطابق با ملاک پرسشنامه مضطرب تشخیص داده شده بودند در پژوهش شرکت داده شدند این 60 نفر به طور تصادفی به 2 گروه (30 نفر در گروه آزمایش و 30 نفر در گروه کنترل) گمارده شدند.
ابزارهای اندازه گیری متغیرها
برای توصیف و اندازهگیری متغیرهای پژوهشیاز روشها وابزارهای مختلفی استفاده میشود:
ابزار اندازه گیری این پژوهش، پرسشنامه علائم فرضی کودکان (CSI4) برای تعیین اختلالهای روان شناختی کودکان میباشد.
پرسشنامه علائم مرضی کودک (CSI-4)
پرسشنامه علائم مرضی کودک (CSI4)96 یک مقیاس درجه بندی رفتار است که توسط اسپیر افکين و گادو97 به منظور غربال اختلالهای رفتاری و هیجانی در کودکان سنین 12-5 سال طراحی شده است. (اسپیر افکین و گادو، 1994) فرم اولیه این پرسشنامه که با نام SLUG معروف شد در سال 1984 توسط اسپیر افکین و گادو و براساس طبقه بندی DSM-III تهیه گردید. بعدها در سال 1987 فرم CSI- 3R به دنبال طبقه بندی DSM-III-R ساخته شد که سوالهای آن همانند فرمهای قبلی علاوه بر تناسب و قابل فهم بودن آن براساس نوع موقعیت و اطلاعاتی که دارا بودند تا حدی متفاوت بود. (CSI-4) نسبت به فرمهای قبلی در سال (1994) با چاپ چهارم DSM-IV با تغییرات اندکی توسط گادور و اسپیر افکن تجدید نظر شد (توکلی زاده، 1375). CSI-4 نیز همانند فرمهای قبلی دارای 2 فرم والد و معلم است فرم والدین دارای 97 سوال است که به منظور غربال 18 اختلال رفتاری و هیجانی تنظیم شده و فرم معلم که حاوی اطلاعاتی از محیط تحصیلی و کارکرد آموزشی کودک است 77 سوال را دربرمیگیرد و جهت غربال 13 اختلال رفتاری و هیجانی طراحی شده است. این اختلالها مشتمل است بر کاستی توجه- پیش فعالی (AD/HD)98 اختلال لجبازی- نافرمانی (ODD)99 اختلال سلوک (CD)100 اختلال اضطراب فراگیر (GAD)101 هراس اجتماعی (SP)102 اختلال اضطراب جدایی (SAD)103 اختلال وسواس فکری و عملی (OCD)104 هراس مشخص (Special phobia) اختلال افسردگی اساسی (MDD)105 اختلال افسرده خویی (distymic) اسیکزوفرنی (SC)106 اختلالرشدی فراگیر (PPD)107 اختلال آسپرگر (Asperger) تیکهای صوتی و حرکتی (Tic) (اسپیر افکین و گادو 1994).
مقیاسهای پرسشنامه علائم مرضی (CSI4)
گروه A- اختلال کاستی- بیش فعالی
نوع عمدتا بی توجه (سوالات 9-1 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم)
نوع عمدتا بیش فعال- تکانشی (سوالات 18-10 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم).
نوع مرکب (سوالات 18-1 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم)
گروه B- اختلال لجبازی و نافرمانی (سوالات 26-19 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم)
گروه C- اختلال سلوک (سوالات 41-27 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم)
گروه D- اختلالات اضطرابی
اختلال اضطراب فراگیر (سوالات A2، G64، و 42 تا 46 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم و سوالات 47 و 48 در پرسشنامه والدین).
گروه E- اختلالات اضطرابی و تیک
هراس مشخص (سوال 49)
وسواس فکری (سوال 50)
وسواس عملی (سوال 51)
فشار روانی پس آسیبی (سوال 52)
تیک حرکتی (سوال 53)
تیک صوتی (سوال 54)
(سوالاتمشخص شدهبرای گروهاختلالات اضطرابیو تیکدر هریک از پرسشنامههای والدین و معلم مشترک است).
گروه F- اختلالات روان پریشی
اسکیزوفرنی (سوالات 59-55 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم)
گروه G- اختلالات خلقی
افسردگی شدید (سوالات D45، 60 تا 64 و 70-69 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم و سوالات 67 و 68 در پرسشنامه والدین)
افسرده خویی (سوالات D45، 64 تا 66 و 70 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم و سوالات 67 و 68 در پرسشنامه والدین)
گروه H- اختلالات فراگیر رشدی (PDD)
اختلال اتیستیک (سوالات 72 تا 83 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم)
اختلال آسپرگر (سوالات 72 تا 75 و 80 تا 83 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم)
گروه I- اختلالات اضطرابی
هراس اجتماعی (سوالات 84 تا 87 در هر یک از پرسشنامههای والد و معلم)
گروه J- اختلال اضطرابی
اضطراب جدایی (سوالات 88 تا 95 فقط در پرسشنامه والد)
گروه K اختلالات دفع
شب اداری (سوال 96 فقط در پرسشنامه والد)
بی اختیاری مدفوع (سوال 97 فقط در پرسشنامه والد)
متغیرها:
* چگونگی کنترل متغیرها: متغیرهای کنترل که توسط پژوهشگر شناسایی و کنترل میشوند. در این پژوهش عبارتند از:
سن: که گروه سنی 10-7 سال انتخاب شده است.
جنس: دانشآموزان دختر مورد پژوهش قرار گرفتهاند.
متغیرهای مزاحم: در این پژوهش شامل: شیوههای فرزند پروری والدین، وضعیت اقتصادی و انگیزه والدین میباشد که با انتخاب تصادفی هر دو گروه آزمایش و کنترل (متغير وابسته) سعی در کنترل آنها شده است.
* چگونگی کنترل متغیر مستقل: متغیر مستقل (آموزش مشاوره گروهی والدین به شیوه شناختی رفتاری) قبل از اجرای آموزش در هر دو گروه کنترل گردید. شیوه کنترل به این طریق بود که: در مدارس انتخاب شده طی مصاحبه با مدیران و معاونین هیچ نوع آموزش مستقیم یا غیر مستقیم راجع به مولفههای آموزش مشاوره گروهی به شیوه شناختی رفتاری به والدین داده نشده بود.
* چگونگی کنترل متغیر وابسته: از هر دو گروه آزمایش و کنترل آزمون CSI4 گرفته شد. (پیش آزمون و پس آزمون)
اعتبار و روایی پرسشنامه (CSI4)
در ایران نیز مطالعهای توسط توکلی زاده (1375) با هدف کلی تعیین میزان شیوع اختلالهای رفتار ایذایی و کاستی توجه بر روی 400 دانش آموز دبستان شهر گناباد (220 پسر و 128 دختر) انجام گرفت که علاوه بر شیوع، اعتبار، حساسیت و ویژگی اختلالهای مذکور نیز بر روی 100 نفر از دانشآموزان جمعیت نمونه محاسبه گردید. به نحوی که حساسیت پرسشنامه علائم مرضی کودکان براساس بهترین نمره برش 4، 5، 7 برای هر یک از اختلالهای بیش فعالی- کاستی توجه، لجبازی- نافرمانی و اختلال سلوک به ترتیب 75/0، 89/0، 89/0 و ویژگی آن به ترتیب 92/0، 91/0، 90/0 به دست آمد. علاوه بر این، اعتبار پرسشنامه نیز برای هر دو فرم والد و معلم به ترتیب 90/0 و 93/0 برآورد شد.
همچنینمحمد اسماعیل (1383) طی یک هنجاریابی مجددا شاخصهای روائی و پایایی این پرسشنامه را بر روی تعداد 680 دانشآموز 14-6 سال را مورد مطالعه قرار داده است. در برآورد ضریب پایایی از روش، دوبار اجرای مجدد آزمون استفاده شد و ضریبهمبستگی بین نمرههای حاصل از 2 بار اجرای آزمون (برای اختلال تشخیصی کودک) محاسبه گردید. ضرایب پایایی باز آزمایی یا اجرای مجدد آزمون برای اختلالهای تشخیص کودک از پایینترین حد (29/0) برای اختلال هراس اجتماعی (SP) تا بالاترین حد (76، 0) برای اختلال سلوک (D) برآورد شد، که همگی به استثناء اختلال هراس اجتماعی (SP) و سطح 05/0 و 01/0 معنی دار هستند. لذا نتایج روایی و پایایی CSI-4 مورد تایید قرار گرفت. در مجموع، نتایج پژوهش در زمینه بررسی پایایی CSI-4 با روش اجرای مجدد آزمون نشان میدهد که این پرسشنامه به عنوان ابزار سنجش اختلالهای رفتاری و هیجانی در کودکان ایرانی از پایایی نسبی خوبی در فرم والدین برخوردار است و به عنوان یک ابزار غربالگری اختلاهای رفتاری و هیجانی در کودکان میتواند مورد استفاده قرار گیرد.
همچنین شواهد روایی وابسته به محتوا نشان میدهد که نمونه سوالها؛ تکالیف یا پرسشهای تست، معرف مجموعه کلی یا حیطهای از محتواست گونهای که در این پرسشنامه (CSI-4) بههمراه تعریفی ازحیطه مورد سنجش آن در اختیار 9 روانپزشک قرار داده شد تا در مورد مناسبت و ارتباط هر سوال آزمون با تعریفی که برای آن حیطه در نظر گرفته شده است داوری کند. نتایج بررسی اظهار نظرها و داوریهای متخصصان نشان داد که هر 9 روانپزشک، همگونی و مناسبت محتوای CSI-4 با حیطه مورد سنجش آن را مورد تایید قرار داده و این پرسشنامه را در دستیابی به اهداف زیربنایی آن یعنی غربالگری اختلالهای رفتاری و هیجانی کودکان موفق ارزیابی نمودند. (الهه محمد اسماعيل، 1381)
محتواي اين آزمون با چند تن از اساتيدمورد ارزيابي قرار گرفته و اعتبار محتواي اين آزمون را مورد تاييد قرار دادند و به اين ترتيب ميتوانيم اعتبار سازه را مورد تاييد قرار دهيم.
مدت زمان اجرای پرسشنامه:
پرسشنامه علائم مرضی کودک دارای ویژگیهایی همچون سادگی اجرا و سهولت است. سوالهای آن به گونهای ساده برای والدین و معلمان قابل فهم شده و اصطلاحات سادهتر جایگزینواژههای فنی روانپزشکی شده است (توکلی زاده، 1375). علاوه بر این گروه بندی سوالها براساس ملاکهای تشخیص DSMIV انجام یک مصاحبه منظم و کلی را تسهیل نموده و به کاهش خطا در تشخیص نوع اختلال کمک بسزایی میکند به نحویکه تکمیل فرم CSI4 توسط والدین در حدود 10 تا 15 دقیقه و توسط معلمان 5 تا 10 دقیقه طول میکشد البته اجرای این پرسشنامه توسط افراد کار آزموده و مجری در 3 تا 5 دقیقه نیز امکان پذیر است.
شیوه نمره گذاری
شیوه نمره گذاری برای CSI4 طراحی شده است. شیوه نمره گذاری برش غربال کننده108 و شیوه نمره گذاری بر حسب شدت نشانههای مرضی109 شیوه نمره برش غربال کننده در اکثر پژوهشها مورد استفاده قرار گرفته و در یک مقیاس 4 امتیازی هرگز= 0، بعضی اوقات= 0، اغلب=1 و بیشتر اوقات= 1 نمره گذاری میشود.
در حالیکه شیوه نمره گذاری برحسب شدت نشانههای مرضی در یک مقیاس 4 امتیازی هرگز=0، بعضی اوقات= 1، اغلب= 2، بیشتر اوقات= 3 نمره گذاری میشود و سپس از حاصل جمع نمرات هر سوال نمره شدت بدست میآید.
روش جمع آوری دادهها
در این پژوهش روش جمع آوری دادهها- اجرای پرسشنامه علائم مرضی کودک CSI-4 میباشد. این پرسشنامه در ابتدای مرحله جمع آوری دادهها برای هر دو گروه آزمایش و کنترل اجرا میشود. سپس به 2 گروه آزمایش به مدت 10 جلسه 5/1 ساعته آموزش مشاوره گروهی والدین به شیوه شناختی رفتاری بر کاهش اضطراب کودکان بعمل آمده و سپس از هر دو گروه آزمایش و کنترل آزمون گرفته میشود- پرسشنامه علائم مرضی کودک- (CSI-4).
جدول بودجه بندی آموزش مشاوره گروهی به شیوه شناختی رفتاری والدین که در این پژوهش به کار رفته است به شرح زیر است:
جلسه اول :
1- زمان هر جلسه براي گروه 90 دقيقه مي باشد .
2- برقراري ارتباط و معرفيخود و افراد گروه به يكديگر .
3- بيان هدف جلسات مشاوره گروهي .
4- درخواست از يكي از والدين جهت خواندن قرارداد .
5- تعريف اضطراب ، علائم اضطراب در كودكان .
6- تكليف : اضطراب چيست ؟ اگر تا به حال اضطراب داشتهايد آن را در دفترچه خود بنويسيد ؟ كودك شما چه علائم اضطرابي را دارا ميباشد ؟ وقتي به اضطراب دچار ميشويد چگونه با آن برخورد ميكنيد ؟
جلسه دوم :
1- خلاصه جلسه اول.
2- بررسي تكاليف و مرور شيوههاي مقابلهاي افراد و شيوههاي پيشنهادي
3- مرور علائم اضطراب.
4- آموزش تن آرامي به والدين و آموزش تن آرامي كودكان به والدين.
5- تكليف : والدين عزيز با توجه به توضيحات داده شده هر روز 2 بارتمرينات تن آرامي را با كودكان انجام دهيد .مقدار زمان به دقيقه براي رسيدن به آرامش را يادداشت كنيد .
6- مشكلات احتمالي حين انجام تمرين را يادداشت كنيد .
جلسه سوم :
1- بررسي تكاليف و مشكلات اجرايي.
2- مرور علائم اضطراب.
3- تمرين تن آرامي.
4- آموزش تصوير سازي كودكان به والدين آنها .
5- تكليف : 1- روزي 2 بار تن آرامي را به همراه كودكان انجام دهيد .
2- روزي 1 بار تصوير سازي را با آنها تمرين كنيد .
جلسه چهارم :
1- بررسي تكاليف و مشكلات اجرايي .
2- مرور علائم اضطراب ، ريلكسيشن و تصوير سازي .
3- آموزش افكار اتوماتيك منفي براي والدين.
4- آموزش شيوه تربيتي صحيح بجاي شيوه تربيتي مداخله جويانه والدين و حمايت گرايانه والدين.
5- تكليف :
1- جدولي تشكيل داده و افكار اتوماتيك خود را در طي هفته بنويسيد.
2- تن آرامي و تصوير
