ز ارزشمندترين سرمايه‌شان، يعني جانشان بگذرند؛ لذا ايستادگي در برابر يا به حداقل رساندن خساراتشان، بدون برنامه ريزي اصولي و راهبردي نه تنها نتيجه بخش نيست؛ ممکن است منجر به تشديد اين گونه اقدامات نيز بشود. آن چه در اين راستا بيشتر مورد توجه قرار دارد، بزه‌ديده است. بزه ديده کسي است که: “به دنبال رويداد يک جرم آسيب و زيان و آزار مي‌بيند” (رايجيان اصلي،1390 الف: 17).
در اين خصوص بايد با همدردي و احترام و عزت و شرف انساني با قربانيان جرايم تروريستي رفتار کرد. آن‌ها حق دارند به خاطر لطمه‌اي که ديده‌اند و به صورتي که در قانون مقرر شده است، به سازوکارهاي اجراي عدالت و جبران غرامت فوري دسترسي داشته باشند. به اين منظور که قرباني بتواند به جبران غرامت خود دست يابد، بايد سازوکارهاي قضايي و اجرايي را نيز مقرر و تقويت نمود. تجربه در بسياري از کشورها نشان داده است که يک راه مؤثر براي رسيدگي به نيازهاي متعدد قربانيان جرايم تروريستي به خصوص اين نوع خاص از تروريسم، وضع برنامه‌هايي است که حمايت اجتماعي، روان‌شناختي، عاطفي و مالي را فراهم سازند و در حيط? نهادهاي اجتماعي و عدالت کيفري به طور مؤثر به قربانيان کمک کنند. بعضي کشورها علاوه بر مقرراتي که به قرباني اجازه مي‌دهد عليه مرتکب جرم اقام? دعوي کند، قوانيني را وضع کرده‌اند که حق قرباني براي جبران خسارت و شرکت در جلسات دادرسي را به رسميت شناخته اند؛ اين امکانات باعث بازشناسي درد و رنج قرباني مي‌شوند (نماميان، 1391: 178).
سازمان ملل متحد، به عنوان بزرگ‌ترين مرجع بين‌المللي، از سال 1963 تا اکنون، دربار? تروريسم و اقدامات تروريستي، سيزده سند بين‌المللي به تصويب رسانده و جالب اينکه تنها در سه سند صراحتاً به عنوان تروريسم اشاره شده و در بقيه تنها مصاديق اقدامات تروريستي برشمرده شده است (جلالي فراهاني، 1389: 33).
از تلاقي اعمال تروريستي و فضاي سايبر، گونه اي نوپا از اعمال تروريستي، تحت عنوان تروريسم سايبري پا به عرصه وجود نهاده است. اين پديد? نوظهور عبارت است از: ارتکاب اعمال مجرمانه از طريق سيستم‌هاي رايانه‌اي و مخابراتي در جهت رسيدن به اهداف سياسي، اقتصادي، نظامي، فرهنگي و ايدئولوژيک.
براي مثال فرض کنيد شخص تروريست با وارد کردن ويروس يا دستور لازم و از کار انداختن رايانه متصل به مرکز موشکي يک کشور، موجب انفجار آن محل شده و يا موشکي را به هدف مقصد مورد نظر شليک نمايد. اينجا موضوع تحقيق فعلي محقق مي‌شود. بنابراين با توجه به ماهيت و ابزارهاي مورد استفاده در تروريسم سايبري، تلفات و خسارت‌هاي زيان‌بارتري را نسبت به ديگر انواع تروريسم در بر دارد. بنابراين گستردگي فضاي سايبر و به خدمت گرفتن آن توسط اکثر افراد جامعه و زيرساخت‌هاي کشور، طيف گسترده‌اي از مباحث را پيرامون بزه‌ديدگان اين پديده و چگونگي حمايت و جبران خسارت‌هاي وارد آمده از آنان را شکل داده است که در اين نوشتار به آن پرداخته مي‌شود..
1-2- ضرورت انجام تحقيق
پديد? تروريسم سايبري با توجه به نوظهور بودن آن، به خصوص در جوامع در حال توسعه که بيشتر در معرض خطر حملات سايبري و آسيب‌ديدگي قرار دارند، به يک معضل اساسي تبديل شده است. بنابراين ضرورت جرم‌انگاري صريح تروريسم سايبري در حقوق کيفري ايران و تدوين کنوانسيون‌هاي بين‌المللي در جهت حمايت بيشتر از قربانيان اين جرايم بيشتر از هر چيزي لازم به نظر مي‌رسد. بنابراين با بررسي مواضع اتخاذ شده در حقوق کيفري ايران و اسناد بين‌المللي، به روشن‌تر شدن کاستي‌هاي موجود در حمايت از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري پي خواهيم برد.
1-3- اهداف تحقيق
هدف کلي از انجام تحقيق در اين پايان نامه، بررسي تروريسم سايبري و عوامل درگير و تأثير گذار در آن است که در ذيل به شش دسته از اهداف مهم تحقيق پرداخته مي‌شود. اين اهداف عبارت‌اند از:
1- ايجاد زمين? علمي در حمايت از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري؛
2- ايجاد زمين? علمي در پيشگيري از تروريسم سايبري؛
3- بررسي حقوق کيفري ايران در حمايت از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري؛
4- بررسي حقوق کيفري ايران در پيشگيري از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري؛
5- بررسي اسناد بين‌المللي در حمايت از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري؛
6- بررسي اسناد بين‌المللي در پيشگيري از تروريسم سايبري؛
1-4- سؤالات تحقيق
سؤالات اين تحقيق، شامل سه دسته از سؤالات هستند که بر اساس اين سه دسته، تحقيق مورد نظر پيکربندي مي‌شود. سؤالات مذکور عبارت اند از:
1- چه روش‌هايي در جهت حمايت از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري در حقوق کيفري ايران و اسناد بين‌المللي وجود دارد؟
2- کدام راهکارهاي پيشگيري از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري در حقوق کيفري ايران و اسناد بين‌المللي وجود دارد؟
3- مقررات موجود در خصوص حمايت از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري و پيشگيري از آن تا چه حد پاسخگو است؟
1-5- فرضيه‌هاي تحقيق
فرضيه‌هاي تحقيق به تناسب سؤالات مندرج در طرح پيشنهادي به سه دسته تقسيم مي‌شوند که در ذيل به بيان آن‌ها پرداخته مي‌شود.
1- حقوق کيفري ايران و اسناد بين‌المللي با روش‌هايي مانند حمايت کيفري از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري حمايت قانوني و قضايي کرده است.
2- در حقوق کيفري ايران و اسناد بين‌المللي از راهکارهاي متعددي از قبيل پيشگيري کيفري براي پيشگيري از بزه‌ديدگي ناشي از تروريسم سايبري پيش بيني شده است.
3- مقررات موجود در حقوق کيفري ايران و اسناد بين‌المللي براي بزه‌ديدگان تروريسم سايبري و پيشگيري از آن کافي نيست و بايد مقررات ديگري مورد تصويب قانون‌گذار ايراني و بين‌المللي صورت پذيرد.
1-6- پيشين? پژوهش
در سال‌هاي اخير با شدت گرفتن حملات سايبري عليه تأسيسات حياتي، تروريسم سايبري مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است. “دوروتي دنينگ” به عنوان يکي از شاخص‌ترين چهره‌هاي اين حوزه، تروريسم سايبري را مورد پژوهش قرار داده و خطرات بالقو? اين بزه را در چندين اثر علمي خود مورد بررسي قرار داده است. با بررسي انجام شده و مطالع? اين آثار و نوشته‌هاي ديگر کارشناسان، اين نکته روشن مي‌گردد که تاکنون در مورد آماج حملات تروريستي سايبري و حمايت از آن‌ها تحقيقات ويژه انجام نشده است. در خصوص حمايت از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري، بررسي اينجانب نشان مي‌دهد که در حقوق کيفري ايران، پژوهشي در عنوان مسئل? تحقيق، انجام نگرفته است و تنها آثار علمي موجود، شامل مطالبي است که تروريسم سايبري محض را مورد بررسي قرار داده و راهکارهاي پيشگيري از آن را به صورت جزئي و سطحي مورد مطالعه قرار داده‌اند. از جمله اين پژوهش‌ها مي‌توان به کتاب “مقدمه‌اي بر جنگ سايبر و تروريسم سايبر”، نوشت? لخ يانچوسکي و اندرو ام کلاريک يا پايان‌نام? “تروريسم سايبري” نوشت? بتول پاکزاد اشاره نمود. بنابراين ضرورت ايجاب نمود که در اين پژوهش به بزه‌ديدگان تروريسم سايبري و مسئل? حمايت از آن‌ها در حقوق کيفري ايران و اسناد بين‌المللي پرداخته شود. بنابراين نوآوري اين پژوهش در زمين? توجه و حمايت از بزه‌ديدگان تروريسم سايبري است که در منابع خارجي نيز هنوز به صورت خاص مورد پژوهش قرار نگرفته است.
1-7- تعريف مفاهيم
در خصوص موضوع مورد پژوهش، قبل از هر چيز روشن نمودن مفاهيم و اصطلاحات مورد استفاده در اين پايان‌نامه ضروري است. بدين منظور در ذيل به دو دسته از مفاهيم مرتبط و کاربردي در پايان نامه پرداخته مي‌شود. دست? اول مفاهيم و اصطلاحات رايانه‌اي و دسته‌اي ديگر، اصطلاحات حقوقي مرتبط با موضوع مورد تحقيق هستند که در ذيل به آن‌ها اشاره مي‌گردد.
1-7-1- اصطلاحات رايانه‌اي
با توجه به اين که موضوع مورد تحقيق تروريسم سايبري و بزه‌ديدگان آن است، علاوه بر اصطلاحات حقوقي، با مفاهيمي جديد در اين پايان نامه مواجه مي‌شويم که براي مخاطبان رشت? حقوق نا آشنا به نظر مي‌رسد. بنابراين به منظور درک بهتر مفاهيم رايانه‌اي و مخابراتي، ضرورت ايجاب مي‌نمايد به ارائ? تعريفي مختصر از اصطلاحات الکترونيکي بپردازيم.
1-7-1-1- هکر
نفوذگران يا افراد هکر3، بارزترين بزهکاران فضاي سايبر در زمين? نفوذ و رخنه در ديواره‌هاي امنيتي ايجاد شده در سيستم‌هاي رايانه‌اي هستند. افراد مذکور داراي تخصص و مهارت ويژه در امنيت رايانه هستند و به طور غالب با اهداف سرگرمي و کنجکاوي به اقدامات غيرمجاز در زمين? شکستن لايه‌هاي امنيتي رايانه‌ها و تأسيسات شبکه اقدام مي‌کنند. به اختصار هکر عبارت است از:
“فردي که از تجارب کامپيوتري خود براي انجام اعمال غيرقانوني همچون دسترسي غيرمجاز به سيستم‌هاي کامپيوتري و دست بردن در برنامه‌ها و اطلاعات استفاده مي‌کند” (پاک نظر، 1383: 178).
1-7-1-2- کرکرها
کرکرها4، همانند افراد نفوذگر، اقدام به نفوذ در منابع رايانه‌اي و شبکه‌اي مي‌کنند، اما با اين تفاوت که انگيز? آن‌ها سرگرمي و کنجکاوي نيست؛ بلکه با هدف خاصي دست به اقدامات ضد امنيتي دست مي‌زنند. به عبارتي ديگر، کرکر عبارت است از:
“فردي که بر سيستم‌هاي امنيتي يک کامپيوتر چيره شده و به آن دسترسي غيرمجاز پيدا مي‌کند. هدف برخي از اين افراد به دست آوردن غيرقانوني اطلاعات از يک سيستم کامپيوتري با استفاده از منابع آن است. اما اغلب اين افراد تنها به منظور ورود به سيستم دست به اين کار مي‌زنند” (همان: 93).
1-7-1-3- فضاي سايبر
فضاي سايبر، حاصل پيشرفت تکنولوژي بشر در زمين? دنياي ديجيتال و علوم رايانه‌اي است. اين فضا در معنا در بر گيرند? ارتباطات انسان‌ها از طريق رايانه و مسائل مخابراتي، بدون در نظر گرفتن جغرافياي فيزيکي گفته مي‌شود. يک ارتباط برخط (آنلاين) که کاربران با استفاده از امکانات فضاي سايبر از قبيل اينترنت، با ابزارهايي چون پست الکترونيک با يکديگر ارتباط برقرار مي‌کنند، نمونه‌اي از فعاليت در حوز? فضاي سايبر است. به بيان ساده‌تر در فرهنگ اصطلاحات، فضاي سايبر عبارت است از:
“جهاني از محيط‌هايي همچون اينترنت که افراد در آن از طريق کامپيوترهاي متصل به يکديگر ارتباط برقرار مي‌کنند. يکي از مشخصه‌هاي تعريف‌کنند? فضاي اينترنتي اين است که برقراري ارتباط به دوري فاصله بستگي ندارد” (همان: 100).
امروزه هر جا سخن از فضاي سايبري5 مي‌شود، اصطلاحاتي نظير جرايم سايبري، به طور اخص جنگ‌هاي اطلاعاتي، دفاع سايبري و تروريسم سايبري به چشم مي‌خورد. به طور غالب اصطلاح سايبر،6 بيشتر براي توصيف هر چيزي به‌کار برده شده است که با شبکه‌ها و سيستم‌هاي کامپيوتري، به طور ويژه در زمينه‌هاي امنيتي، مربوط است. استفاده از فضاي مجازي براي اولين بار توسط ويليام گيبسون7 نويسند? داستان‌هاي علمي – تخيلي در سال 1980، به ويژه در ادبياتي که به جنگ الکترونيکي مشهور است، به کار گرفته شده است (Gibson, 1985: 69).
از نظر واژه‌شناسي نيز فضاي سايبر يا فضاي مجازي، واژه‌اي مرکب از دو کلم? cyber به معناي مجازي و غيرواقعي است که به عنوان پيشوندي براي توصيف شخص ايده و يا فضا که به دنياي رايانه و ارتباطات وابسته است، استفاده مي‌شود (مجيدي و همکاران، 1390: 2) و کلم? space يعني فضا تشکيل شده است. در فيزيولوژي نيز، فضاي سايبر عبارت است از:
“به معناي مطالعه و مقايسه بين دستگاه عصبي خودکار (مغز و اعصاب) با دستگاه‌هاي الکتريکي و مکانيکي است” (موسوي، 1390: 3).
1-7-1-4- ويروس
ويروس‌ها8 برنامه‌هاي کوچک رايانه‌اي هستند که خود را در برنامه‌هاي مجاز و قانوني جاي مي‌دهند. اين برنامه‌ها توسط اشخاص به صورت غيرقانوني با انگيزه‌هاي مختلف که عمده‌ترين آن‌ها تجاري هستند، توليد شده و با استفاده از فضاي گمراه کنند? اينترنت و به طور کلي فضاي سايبر، به انتشار آن اقدام مي‌کنند. در فرهنگ رايانه‌اي، ويروس‌ها اين گونه تعريف شده‌اند:
“يک برنام? مزاحم که از طريق وارد کردن نسخه‌هايي از خود در فايل‌هاي يک کامپيوتر، آن را آلوده مي‌کند. اين نسخه‌ها به طور معمول هنگام بارگذاري فايل در حافظه اجرا شده و به ويروس امکان آلوده کردن فايل‌هاي ديگر را مي‌دهد” (پاک نظر، 1383: 464). ويروس‌ها به گونه‌اي طراحي مي‌شوند که
