از خاورمیانه پراکنده شده اند و ایران به عنوان قلب تشیع بر شیعیان منطقه خاورمیانه و پیرامون آن تأثیر بسیاری می گذارند.
امام رضا(ع) در حدیثی فرموده است: ” برای هر امامی بر گردن شیعیان و هوادارانش پیمانی است و از جمله وفای به این پیمان، زیارت قبور آنان است. پس هر کس از روی رغبت، آنان را زیارت کند امامان در روز قیامت شفیع او خواهند بود”.
تاثیر تشیع در زیارت آستانه های مقدس ائمه(ع) و امام زادگان به ویژه امام زادگانی که صاحب زیارت نامه و شجرنامه هستند، آشکار است، به طوری که احترام به این امام زادگان از نظر مسلمانان شیعه مذهب لازم است. در این میان توسل به انبیاء، اولیاء و فرزندان آن ها در باور شیعیان جایگاه ویژه ای دارد. به گونه ای که شیعیان، به ائمه معصوم(ع) و فرزندان پاک آن ها، به عنوان وسیله ای برای تقرب به خداوند و شفیع قرار دادن آنان، اعتقاد دارند. مهم ترین اماکن زیارتی و مقدس شیعیان عبارتند از: مکه، مدینه، نجف، کربلا، کاظمین، سامرا، مشهد، قم و دمشق.
در ایران از دیرباز به سبب علاقه خاصی که به خاندان اهل بیت(ع) وجود داشته و نیز به دلیل هجرت بسیاری از امام زادگان و سادات به کشورمان، اماکن متبرکه متعددی در گوشه و کنار این مرز و بوم پدید آمده است و این امر به گونه ای قابلیت ایجاد مراکز و قطب های گردشگری مذهبی را در ایران فراهم نموده است. عشق و علاقه ایرانیان به خاندان نبوت همراه با فرهنگ و هنر خلاق و بارور ایرانی موجب شده که بر مزار پیشوایان دینی و امام زادگان، بناها و زیارتگاه هایی در کمال زیبایی و شکوه ساخته شود. این زیارتگاه ها در گوشه و کنار ایران اسلامی و در شهر های کوچک و بزرگ بنا شده و محل تجمع و عبادت حاجت مندان و دل خستگانی است که برای شفای آلام روحی و جسمی خود به دامان پیشوان مذهبی چنگ می زنند و از تربت پاک آنان یاری می جویند. بنابر این گردشگری زیارتی یکی از فعال ترین بخش های گردشگری در ایران محسوب می شود و این امر سبب جذب گردشگران مذهبی از گوشه و کنار دنیا به سرزمین اسلامی مان شده است.
شهر مشهد، مدفن حضرت علی بن موسی الرضا(ع)، امام هشتم شیعیان، به عنوان بنیادی ترین جاذبه گردشگری مذهبی در ایران، سالانه گردشگران بسیاری را پذیر است.
علاوه بر وجود اماکن مقدس و زیارتی متعدد در سراسر کشورمان، وجود فرهنگ مذهبی و سنت های اجتماعی شیعه می تواند نقش قبل توجهی در توسعه گردشگری مذهبی ایفا نماید. در کشورمان عاشورا وتاسوعا حسینی یکی از نمونه های مراسم آئینی مسلمانان شیعه بوده و بیانگر فرهنگ و مذهب غنی ملت ماست که هرساله در قالب یک حرکت مردمی برگزار می شود. این مراسم قابلیت آن را داراست که به صورت یک روخداد بزرگ فرهنگی به کشورهای دیگر معرفی گردد و گردشگران مذهبی فراوانی را جذب نماید. رونق یافتن جهانگردی در میان کشورهای اسلامی و بازدید مسلمانان از دیگر جوامع مسلمان، سبب آشنا شدن با مشکلات و ویژگی های فرهنگ جوامع اسلامی و دریافتن نقاط اشتراک و اختلاف میان فرهنگ های اسلامی خواهد شد. هم چنین این امر، کمک شایانی در برقراری پیوند و اتحاد میان مسلمانان و احیای دوباره اسلام خواهد نمود. شایان ذکر است از آنجا که گردشگری مذهبی بخش عمده ای از مسافرت ها در جهان امروز را شامل می شود، مستلزم توسعه اساسی خدمات، تسهیلات و زیرساخت های جهانگردی است و می تواند منابع اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی را به همراه داشته باشد. اما در صورتی که در این زمینه به دقت برنامه ریزی و سازماندهی صورت نگیرد می تواند سبب ایجاد مشکل تراکم و توسعه نامتوازن شهر ها شود (جمالی نژاد،1391: 95-97).
11-2-2- جاذبه های گردشگری مذهبی
در يك تقسيم بندي كلي جاذبه هاي مذهبي را مي توان به هشت دسته تقسيم نمود
1- مساجد 2- امام زاده هاو بقعه ها 3- آرامگاه ها و قبور 4-تكيه ها و حسينيه هاي قديمی
5- آتشكده ها و آتشگاه ها 6- صومعه ها و خانقاه ها
كه هريك از اين جاذبه هاي مذهبي مي توانند داراي بعد محلي، منطقه اي، فرا منطقه اي، ملي و بين المللي باشند.
12-2-2- عرضه و تقاضای گردشگری
تقاضاي فردي محصولات گردشگري عموماً با تصميمات سختي همراه است زيرا مصرف كننده در چند سطح به انتخاب دست مي‌‌زند كه لزوماً متوالي نيستند. ميزان تقاضاي كل هر محصول گردشگري را تنها هنگامي مي‌‌توان به درستي مورد بررسي قرارداد كه نتيجه اين تصميمات فردي تقاضا روشن شده باشد. در اين جا، انتخاب هاي اساسي زير مورد بررسي قرار خواهد گرفت :
نوع گردشگري : اولين و شايد ساده‌‌ترين انتخاب ( به غير از انتخاب بين خريد يا عدم خريد) اين است كه چه نوع گردشگري انجام گيرد. در بعضي موارد وضعيت عدم انتخاب پيش مي‌‌آيد. مانند مسافرت كاري براي فروش محصول، تشرف به زيارت، حضور در رويداردهاي ورزشي و شركت در مراسم ازدواج. درجه تعهد و التزام، تضمين را مشخص مي‌‌كند.
مقصد : انتخاب دوم، انتخاب مقصد است. مقصد مي‌‌تواند يك مكان ( چند مكان به عنوان بخشي از يك تور) يا حتي مقصدي متحرك مانند كشتي مسافربري باشد. تقاضاي فرد به تكنولوژي مصرف در مقصد بستگي دارد. منظور از تكنولوژي مصرف اين است كه مقصد چگونه مشخصه هاي لازم براي حداكثر شدن مطلوبيت گردشگر را عرضه خواهد كرد. درجه جانشيني مقصدها با يكديگر به مشابهت مشخصه هاي آنها بستگي دارد.
شيوه سفر : گردشگر در سومين انتخاب بايد شيوه سفر را برگزيند. نوع و مقصد سفر غالباً شيوه سفر خاصي را تحميل مي‌‌كند يا يك شيوه را تنها انتخاب ممكن قرار مي‌‌دهد. اما گاهي سطوح مطلوبي از سرعت، راحتي، آسايش، ايمني سفر و غير آن وجود دارد كه قيمت شيوه سفر بهينه يا مدت زماني كه گردشگر براي سفر كردن در اختيار دارد قيد اصلي در برابر دستيابي به آن است. براي بعضي گردشگران خود سفر يا به عبارت ديگر عزيمت از نقطه‌‌اي به نقطه ديگر ( نه سفر يك روزه، سير و سياحتي، كه در واقع بيشتر به شكل يك جاذبه است تا جابجايي) مطلوبيت بسيار زيادي در بر دارد. براي گردشگران ديگر وقت و پول صرف شده براي سفر هزينه‌‌اي است كه حتي الامكان بايد كمتر شود.
شيوه سفر مي‌‌تواند چند نوع وسيله را در بر گيرد. براي مثال، در حالي كه تا كسي تنها وسيله‌‌اي است كه گردشگر با آن مي‌‌تواند از فرودگاه مقصد به هتل يا مسافرخانه برود و اثاثه‌‌اش را نيز ببرد وي مي‌‌توانست اتومبيل شخصي خود را تا فرودگاه براند و در آنجا پارك نمايد. بنابراين، تقاضاي سفر استفاده از پايانه ها و محوطه هاي پاركينگ را نيز در بر مي‌‌گيرد كه مشخصه‌‌ها و قيمتشان بايد مد نظر قرار گيرد.
انتخاب اقامتگاه و جاذبه ها : انتخاب اقامتگاه همچون شيوه سفر ممكن است با توجه به ساير تصميمات گردشگر از پيش معين شده باشد. تماشاي بيابان ممكن است مستلزم چادر زدن در بيابان باشد، مسافران كاري احتمالاً بايد در يك هتل اقامت كنند كه يا شركتشان قرار داد بسته و ممكن است به عنوان قسمتي از سفر براي ديدن دوستان و بستگان التزام به تأمين اقامتگاه وجود داشته باشد. براي عده‌‌اي از مردم به دست آوردن خانه دوم يا مشاركتي ( يا حتي كاروان تفريحي) آنان را از استفاده از آن در هر فرصت تعطيلاتي باز مي‌‌دارد، حتي اگر عده‌‌اي گاهي اوقات از اقامت عادي در جايي ديگر مطلوبيت بيشتري به دست آورند. اقامتگاه يك بسته بزرگ از مشخصه هاي ملموس و خدماتي را شامل ميشود كه اغلب به مراتب بيشتر از وسايل حمل و نقل با نيازهاي مصرف كننده قابل تطبيق است. در هنگام معامله با عرضه كننده، اجزايي چون ترتيبات غذايي، اتاق عمومي دلپذير، تلويزيون و تعداد تختهاي اطاق مي‌‌تواند انعطاف پذير باشد. در اين مورد، مشخصه هاي ديگر كه ثابت هستند ( مانند مكان اقامت) و قيمت متغيرهاي اصلي مؤثر بر تقاضا خواهند بود. چون احتمال مي‌‌رود هزينه هاي اقامت بزرگترين جزء كل هزينه هاي مقصد باشد، پس قيمت نسبي اقامتگاه اغلب مي‌‌تواند تصورات گردشگر از مقصد و در نتيجه، تقاضاي وي را تحت تأثير قرار دهد.
جاذبه ها و اقلامي چون سوغاتي شايد ساده‌‌ترين تقاضا را در ميان محصولات گردشگري داشته باشند. در اكثر موارد، محصول مورد تقاضا، بخش لاينفك سفر گردشگري است كه خود يك محرك عمده است يا محصول اضافي كه به اختيار، خريداري ميشود.
روش خريداري : روش خريداري آخرين انتخاب عمده مصرف كننده گردشگري است. اين انتخاب علاوه بر تعيين مجراي خرده فروشي مورد استفاده قرار می گیرد.
13-2-2- ارکان تقاضای گردشگری مذهبی
ارکان تقاضای گردشگری بطور کلی در پنج دسته” حمل ونقل ،اقامتگاه، غذا و رستوران ، جاذبه‌ها و خدمات” جای می‌گیرند
حمل و نقل، شاید یکی از تسهیلات مهم برای گردشگران، آسانی ورود به یک کشور یا منطقه باشد تعداد و موقعیت مکانی فرودگاه‌ها، بندرها و توسعه جاده‌ها و دیگر شبکه‌های حمل و نقل از اهمیت اساسی برخوردار است. گردشگران گاهی برای رسیدن به مقصد و بازگشت ازطریق ترکیبی از حمل و نقل هوایی – دریایی یا هوایی – زمینی بهره می‌برند. همچنین معمولاً گردشگران مبادی ورودی – خروجی مختلفی را در بازدید از یک مقصد انتخاب می‌کنند که هر یک از آنها ویژگی‌ها و ساختار خاصی دارند (کاظمی،1385: 26).
غذا و رستوران؛ پس از هزینه رفت و آمد، معمولاً هتل و غذا به یک اندازه مابقی هزینه‌های مسافر را تشکیل می‌دهند و هزینه‌ای که معمولاً مسافران برای غذا صرف می‌کند بین 18 تا 20 درصد کل هزینۀ سفر او را تشکیل می‌دهد. غذا از جمله مواردی است که جهانگرد حتماً به آن نیاز دارد. معمولاً مسافر غذای خود را از محل‌هایی همچون رستوران، هتل، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، غذای سریع و کافه تریاها تأمین می‌کند در ایران دیزی‌سرا و قهوه‌خانه را نیز می‌توان به این فهرست افزود. مردم عموماً جذب رستوران‌هایی می‌شوند که کیفیت و طعم غذایی آن متناسب با ذائقه انسان باشد. همچنین قیمت نیز یک عامل تعیین کننده برای تمایل به رفتن به یک رستوران می‌باشد.
خدمات؛ «تأثیر عمده اقتصاد گردشگری، از طریق خدمات و تسهیلات برای مسافران ایجاد می‌شود. رستوران‌ها و خدمات غذایی تسهیلات اسکان و پذیرایی، خدمات حمل و نقل، اردوگاه‌ها، خدمات اطلاع‌رسانی، تسهیلات تفریحی – ورزشی و فروشگاه‌ها، بیشترین میزان اشتغال، درآمد و منبع اخذ مالیات هستند. مجموعه این خدمات معمولاً صنعت خدمات مهمانداری نامیده شده است (یگانگی و باش افشار،1390).
تسهيلات: كه به بخش تجاري (هتل‌ها، مهمانسراها، اردگاه‌هاي تفريحي) بخش خصوصي (اقامتگاه‌هاي خصوصي و ويلاها) و كاروان‌هاي مسافري تقسيم ميشود. در جهان سوم، نسبت به كشورهاي توسعه يافته گرايش كمتري به سمت ايجاد تسهيلات خودگران براي گردشگران وجود دارد و علت آن هم هزينه‌هاي نسبتاً پايين نيروي كار مي‌باشد
خدمات اقامتی: اصطلاحی است برای تهیه تسهیلات خواب و استراحت، با محوریت تجاری که در صنعت گردشگری و مهمان یاری به کار می‌رود،خدمات اسکان و پذیرایی در صنعت گردشگری یکی از پیچیده‌ترین و پویاترین بخش‌های این صنعت است. اقامتگاه چه به شکل هتل‌های چند ستاره، مهمانسرا، مُتل، ویلا، اقامتگاه‌های دسته‌جمعی باید همه جا در دسترس باشد چرا که جهانگرد نیازمند اقامت در محلی برای آسایش و خواب است و حدود یک سوم از هزینه‌های جهانگردان معمولاً صرف اقامت آنان می‌شود.
جاذبه ها: برای جلب گردشگران از کشورها و مناطق مختلف و با انگیزه‌های متفاوت، وجود منابع و جاذبه‌هایی در مقصد ضروری است. همانطور که بدون فراهم بودن امکانات و خدمات لازم جاذبه ها در جلب گردشگران موفق نخواهند بود، به صرف سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری و فراهم آوردن انواع تسهیلات حمل و نقل و اسکان و سایر خدمات، بدون وجود جاذبه‌های مناسب، نمی‌توان به توسعه این صنعت امیدوار بود؛ به همین دلیل جاذبه‌ها و منابع گردشگری را از جمله ارکان اصلی این صنعت می‌دانند (گی چاگ وای،1385: 105) .
14-2-2- فرایند تقاضای گردشگری
تقاضای گردشگری مستلزم انتخاب نحوه گذراندن دوره ای از اوقات فراغت است.این انتخاب ممکن است تحت تاثیر عوامل متعددی قرار گیرد و علاوه بر این تقاضای
