ن همه وضوح و دقت، معناي ريسک و پاداش و تاثير عميق شانس و سرنوشت را آشکار نمي‌سازد.
2-نفت به عنوان يک کالاي تجاري يا استراتژي‌هاي ملي و سياست و قدرت جهاني عجين شده است: نفت، اقتصاد مکزيک را به وجود آورد و سپس آن را منهدم ساخت، ثروت نفت در اختيار شاه ايران قرار داشت و همين ثروت او را نابود ساخت.
3- تاريخ نفت: چگونگي تبديل جامعه ما را به جامعه هيدروکربورها کرده است.12
در بيشتر سالهاي قرن حاضر، اتکاي فزاينده به نفت در سراسر جهان، امري مطلوب و نماد پيشرفت بشر تلقي مي‌شد.
در اين پايان نامه سعي بر آن شده است که علاوه بر معرفي انواع قراردادهاي نفتي، تاکيد اهم به نوع خاصي از قراردادهاي نفتي با عنوان بيع متقابل نموده است که در آخر نيز به معايب و مزاياي اين نوع قرارداد مي‌پردازيم و نهايتا پيشنهاداتي را عرضه مي‌نماييم و همچنين به سوالاتي در حين فصول پاسخ داده مي‌شود مثلا چه نوع قراردادي مي‌تواند براي طرفين سودمند و همزمان از نظر سياسي براي کشور مناسب باشد؟ که در پاسخ مي‌توان به طور خلاصه گفت به سادگي اين امر امکان‌پذير نمي‌باشد و در واقع هر قراردادي مزايا و معايب خاص خودش را دارد که اين امر وابستگي زيادي به فن مذاکرات براي تعيين مواد و شرايط موجود در قرارداد دارد.
بنابراين در نهايت مي‌توان گفت هر دولتي بايد از نظر سياسي قابل قبول‌ترين قرارداد را که همزمان از نظر منافع بلند مدت اقتصاد ملي نيز مناسب است پيدا کند.
اين پايان نامه شامل 2 بخش مي‌باشد. بخش اول که از دو فصل تشکيل شده است با عنوان تاريخچه سير تحول نفت: فصل اول) تحولات سياسي و تاريخي و حقوقي نفت و فصل دوم) سير قراردادهاي نفتي ايران و بخش دوم با عنوان بيع متقابل و اثرات آن از بررسي ساز و کار و ماهيت بيع متقابل در فصل سوم و نياز به جذب سرمايه‌گذاري خارجي و اهميت منافع ملي با توجه به قراردادهاي بيع متقابل در فصل چهارم تشکيل شده است. و در آخر با توجه به مباحت عنوان شده پيشنهاداتي عنوان مي‌شود و نهايتا از کل مبحث نتيجه‌گيري مي‌شود. در انتها به به يکسري از قوانين مرتبط در متن اشاره مي‌گردد.
بيان مسأله
همانطور که مي‌دانيم قراردادهاي باي بک (بيع متقابل) يک نوع از قراردادهاي مرسوم نفتي مي‌باشد که بيشتر در حيطه نفت و گاز و ذخاير مرتبط با آنها به کار برده مي‌شود و تا زماني که اين ذخاير موجود باشند بحث در اين دايره ادامه خواهد داشت. قرارداد بيع متقابل توافقي مي‌باشد که به موجب آن کليه سرمايه‌گذاري‌ها و تامين مالي لازم پيش بيني شده و عمليات اکتشاف و يا بهره برداري را در مقابل اخذ اصل سرمايه و ميزان معين سود که از فروش نفت و گاز استخراج شده توسط شرکت ملي نفت ايران انجام مي‌پذيرد را به انجام مي‌رساند. روش باي بک در ايران به عنوان يک شيوه سرمايه گذاري‌اي که در واقع فرم اصلاح شده از باي بک در ساير کشور‌ها است مي‌باشد که به تناسب منافع و احتياجات کشور و ايجاد شوق و انگيزه براي شرکتهاي نفتي خارجي براي سرمايه گذاري در ايران (و به تبع آن آوردن تکنولوژي خود) مورد استفاده قرار مي‌گيرد. البته مي‌توان به اين نکته نيز اشاره کرد که با توجه به کاهش قيمت تمام شده اجراي پروژه‌ها و سرمايه گذاري‌ها فرصت مناسبي براي صرفه‌جويي در هزينه کرد ذخاير ارزي و اجراي پروژه‌هاي صنايع نفت و گاز کشور در قالب قراردادهاي بيع متقابل (باي بک) ايجاد شده است.
پرسش اصلي تحقيق
1. ساز و کار قراردادهاي نفتي باي بکي که ايران در صنايع نفت و گاز خود جهت بهره برداري ميادين نفتي به کار مي‌برد چيست؟
2. تاثير قراردادهاي باي بک با توجه به تحريم ايران چگونه مي‌باشد؟
3. تفاوت‌‌هاي قرارداد باي بک با عقود حقوق مدني ايران چيست؟
فرضيه ها
در عرصه بين‌الملل قراردادهاي مختلفي منعقد مي‌گردد. يکي از عقود مهم قراردادي باي بک (بيع متقابل) مي‌باشد و با توجه به کاهش قيمت نفت فرصتي مناسب براي انعقاد قراردادهاي بيع متقابل ايجاد شده است و با توجه به تحريم‌هاي اقتصادي دول خارجي با انعقاد اين دسته از عقود مي‌توانند تحريم‌هاي اقتصادي را دور بزنند.
اهداف تحقيق
بررسي چارچوب اين قرارداد که تقريبا قراردادي نسبتا جديد در صنايع نفت و گاز مي‌باشد.
تاثير کاهش اين نوع قراردادهاي در توليد نفت با توجه به تحريم‌ها.
بررسي شرايط اساسي و ويژگي اين قرادادها(باي بک).
بررسي ماهيت قراردادها (باي بک) که اصولا مدت زمان آن بسيار کم است.
فصل اول: تاريخچه صنعت نفت ايران
مبحث اول: تاريخچه نفت
از نظر تاريخي قراردادهاي بين‌المللي اکتشاف و بهره‌برداري از مخازن نفتي شاهد تغييرات مهمي بوده‌اند. اولين لايه‌هاي داراي نفت در بخش زمين شناسي، به طور جدي بين مرزهاي ايران و ترکيه مورد بررسي و مشاهده قرار گرفت. دبليو.کي.لافتوس13 در مرداد سال 1234 (اوت سال 1855) در انجمن زمين شناسي لندن شرکت کرد. وي يکي از دانشمندان زمين شناسي بود که در شناسايي مناطق نفت خيز بخش مرزي ايران و ترکيه شرکت داشت، او در مسافرت‌هاي زيادي که به ايران داشت اولين بار بوي نفت را در منطقه‌اي وسيع در مسجد سليمان کشف کرده بود. تاريخچه نفت در ايران کمتر از يک قرن مي‌باشد ولي به وجود آمدن نفت به عنوان صنعت در سال 1854 رخ داد. در ابتدا به معرفي نفت مي‌پردازيم که بدانيم اين ماده حياتي و با ارزش چيست:
گفتار اول: سير تکامل نفت
نفت در لغت به معني رطوبت داشتن است ولي مونسيو دورم14رئيس مدرسه علوم عالي پاريس مدعي است که اکدي‌ها15 کلمه نفت را از فعل پنتو به معني افروختن گرفته‌اند.16 نفت مايعي است که منشاء آلي فسيلي دارد و از دو ماده کربن و هيدروژن تشکيل شده است و همين ترکيب کربن و هيدروژن است که باعث اطلاق مواد هيدروکربني به مواد نفتي مي‌گردد.
بند اول: طرز به وجود آمدن نفت
بقاياي حيوانات و نباتات ريز و شناوري که در آب درياها و اقيانوس‌ها زندگي مي‌کنند که پلانکتون ناميده مي‌شوند در لايه‌هاي رسوبي زمين و انجام فعل و انفعالات شيميايي در زير زمين به علت فشار و حرارت زياد نفت را به وجود مي‌آورند و در خلل و فرج بعضي از لايه‌هاي پوسته زمين جمع مي‌گردند. اين لايه‌ها که نفت در آنها جمع مي‌گردد، در طبقات سنگهاي آهکي متخلخل و سنگهاي ماسه‌اي قرار دارند، که آنها را اصطلاحات مادر سنگ يا لايه نفت زا مي‌نامند.
بند دوم: زمين شناسي نفت
به طور کلي نفت و گاز منشاء طبيعي دارند و نتيجه فعل و انفعالاتي هستند که بر باقي مانده‌هاي گونه‌هاي ويژه‌اي از موجودات زنده دفن شده (پلانکتون‌ها) در ميان رسوبهاي ناحيه‌هاي دريايي (برخي رودها، درياها، درياچه‌ها، خليج‌ها و نواحي عميق اقيانوسي) اتفاق افتاده است و دو عامل مهم زمان و گرما نقش اساسي و مهمي را در تبديل اين بازمانده‌ها به نفت و ديگر هيدروکربنها -که فرآيندي زمان بر و پيچيده است- را دارند و همچنين محيط کف دريا بايد به اندازه لازم احياء کننده باشد تا از اکسيد شدن مواد آلي جلوگيري شود.
بخش اعظمي از هيدروکربن‌هاي طبيعي به علت کراکنيگ، کروژن17 برخاسته از گرماي زمين (ژئوترمال) توليد مي‌گردد، همان طور که گفته شد براي به وجود آمدن نفت وگاز وجود مواد آلي فراوان و تشکيل کروژن در هنگام دياژنز رسوبات ضروري مي‌باشد. مادر سنگ سنگي است که به مقدار کافي کروژن داشته باشد. هر چه ميزان کروژن در مادر سنگ بيشتر باشد توانايي بيشتري براي توليد هيدروکربن وجود دارد.
بند سوم: ذخاير نفتي
از کل ذخاير موجود در جهان 21 درصد آن در نيمکرده غربي و 79 درصد آن در نيمکره شرقي وجود دارد. کشورهاي عضو اوپک بيش از 70 درصد و حوزه‌هاي اطراف خليج فارس به تنهايي 60 درصد ذخاير کل دنيا را در اختيار دارند. سهم ذخاير نفتي کشورهاي اوپک از 60/69درصد کل دنيا در سال 1985 به 10/74 درصد در سال 1988 رسيد. (بررسي مسائل خليج فارس ملکپور) طبق آخرين بررسي‌هاي به عمل آمده کل ذخاير نفتي ايران حدود 382 ميليارد بشکه مي‌باشد که قسمت عمده آن در نواحي جنوب غربي کشور واقع است که تنها 2/95 ميليارد بشکه آن به صورت بازدهي اوليه و ثانويه قابل استخراج است. در نتيجه ايران تقريبا 3/9 درصد از کل ذخاير نفتي جهان را شامل مي‌شود. (وزارت نيرو، ترازنامه) هم اکنون از 64 ميدان نفتي در خشکي 61 ميدان آن در حوزه عمليات مناطق جنوبي (خوزستان، کهگيلويه و بوير احمد) و سه ميدان ديگر آن در نفت شهر (کرمانشاه)، سروستان و سعادت آباد (فارس) قرار دارند. بزرگترين ميادين نفتي در آغاجاري، مارون، گچساران و اهواز قرار دارند. در فلات قاره نيز 17 ميدان نفتي کشف و مورد بهره‌برداري قرار گرفته است که ميزان کل نفت خام موجود اين ميادين حدود 39 ميليارد بشکه برآورد شده است که در حال حاضر حدود 5/8 ميليارد بشکه يعني 8/21 درصد آن قابل بهره‌برداري است.
به تازگي در نواحي شرق درياي خزر نيز منابع نفت و گاز کشف گرديده است. به طور مثال توليد داخلي انرژي ايران، 5/1454 ميليون بشکه در سال 1370بوده است که 6/85 درصد آن نفت خام، 2/13درصد آن گاز طبيعي، 8/0درصد آن برق هيدروالکتريک و 4/0درصد آن ذغال سنگ و ديگر منابع انرژي زا مي‌باشد.
گفتار دوم: کاربرد نفت و مشتقات نفتي
نفت علاوه بر تامين انرژي حرارتي و مصارف خانگي کاربردهاي مختلف در بخشهاي صنعتي، کشاورزي و خدمات دارد که از جمله موارد استفاده نفت و مشتقات نفتي مي‌توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1- سوخت، وسيله روشنايي و گرما.
2- قير، به صورت ملاط در ساختمان ها.
3- از لحاظ پزشکي و طبي به طور مثال براي معالجه زخم‌ها و درمان مرض‌هاي عفوني چون وبا و سل و روماتيسم. مثلا نفت سياه و سفيد براي درمان سرماخوردگي و مارگزيدگي در مازندران در گذشته بکار ميرفته است.
4- در بهم پيوستن و سوار کردن قطعات جواهر در ساختن مجسمه‌ها و تزئين آنها و ظروف و کارهاي دستي.
5- مهم ترين و بيشترين استفاده از نفت و مواد نفتي در جنگل‌ها بوده است.
6- به گفته يک تاريخ نگار رومي (مارسلينوس) ايرانيان در زمان ساساني، در نبرد با روميان برگهاي گياه مخصوصي را به روغن آغشته مي‌کردند و ماده ديگري به نام نفتا به آن مي‌افزودند آنگاه تيرهاي خود را به آن آلوده کرده و پس از آتش زدن به سوي دشمن رها مي‌کردند اين تيرها به هر کجا که مي‌رسيد آتش مي‌زد و مي‌سوزاند.18 زيرا اگر تيرها آغشته به نفت نبودند هنگام پرتاب خيلي سريع خاموش مي‌شدند.
ولي به طور کلي مي‌توان اهميت نفت را در جهت عنوان نمود، اول اينکه سوخت منتخب در بخش حمل و نقل مي‌باشد و هر مساله‌اي که بر بخش حمل و نقل تاثير گذار باشد با طبع آن به اقتصاد نيز تاثير گذار مي‌باشد (تاکيد نفت در اقتصاد جهاني) که مي‌توان نتيجه گرفت نفت يک کالاي راهبردي نيز مي‌باشد.
و دوم اينکه کشورهاي صادر کننده نفت براي توسعه اقتصاد و رفاه اتباعشان نياز مبرم به در آمدهاي حاصل از توليد نفت دارند.
گفتار سوم: استخراج نفت
تاريخچه استخراج نفت در ايران تاريخچه‌اي پر از اتفاقات است زيرا از يک سو به دليل اينکه تکنولوژي استخراج نفت و استفاده از آن هنوز از توسعه چنداني برخوردار نبود، نفت کالايي بي ارزش تلقي مي‌گرديد و از سوي ديگر سلاطين قاجاريه هنوز به شناخت اين منبع عظيم نرسيده بودند و به چشم يک ثروت ملي به آن نمي‌نگريستند و آن گنجينه با ارزش را رايگان عرضه مي‌کردند.19 بالا بودن هزينه‌هاي استخراج و همچنين عدم دارا بودن تجهيزات مورد نياز و کمبود مهندسين و شيميدانان متخصص صنعت نفت، باعث شد که اين صنعت به شرکتهاي خارجي جهت استخراج وابسته گردد که از سرمايه و تجربه و مديريت لازم برخوردار باشند.
اولين حفاري براي يافتن و استخراج نفت از اعماق زمين در سال 1859 توسط کلنل ادوين دريک20 در محلي به نام تيتوسويل21 در ايالت پنسيلوانياي آمريکا صورت گرفت. عمليات حفاري در 27 اوت همان سال به نتيجه رسيد و در يک عمق 23 متري به مخزن نفت دست يافت. در واقع فوران نفت در 27 اوت 1859 نقطه عطفي در تاريخ نفت به شماره مي‌رود و از همان زمان بود که صنعت جديدي به نام صنعت نفت به وجود آمد. در ادامه تا سال 1860 حدود هشتاد چاه نفت در تيتوسويل حفاري گرديد.
نفتي که کلنل دريک
