و تي -72 مي باشد. علاوه بر آن، ايران براي ارتقا پوشش پدافند هوايي خود علاقمند به جنگنده رهگير سوخوي 27 بوده و نيز به منظور افزايش قدرت ضربتي نيروي هوايي عملياتي و تاکتيکي خود خواستار جنگنده ميگ -29 و هواپيماي ضد سطحي سوخوي – 25 است. (جلالي، علي احمد، 1382، ص 165)
در معامله‌اي که قرارداد آن در دسامبر سال 2005 منعقد شد، روسيه با فروش سيستم سامانه موشکي ” تور- ام يک ” به ايران درآمد قابل توجهي را نصيب خود کرده است. اين قرارداد نظامي بزرگترين قرارداد نظامي روسيه با يک کشور خارجي است که طي سال‌هاي گذشته امضا شده است. روسيه در قرارداد فروش موشک‌هاي مذکور متعهد به تحويل 29 مجموعه از اين سري موشکها در طول سال‌هاي 2006 تا 2008 به ايران شده است. آمريکا و اسرائيل به اين قرارداد يک ميليارد و چهارصد ميليون دلاري به شدت معترضند ولي مسکو اعلام کرده است: “موشک‌هاي مذکور کاملأ دفاعي هستند و طبق رعايت قوانين بين‌المللي به ايران فروخته شده‌اند”.
ميخائيل ديميتريف، رئيس سازمان فدرال همکاري‌هاي فني و نظامي روسيه در اظهاراتي که از تلويزيون روسيه پخش شد گفته است: مسکو به تعهد خود در تحويل مجموعه پدافند هوايي تور- ام يک به ايران پايبند خواهد بود. اين مجموعه پدافند هوايي قرار است از تأسيسات و مراکز هسته‌اي ايران در برابر حملات هوايي احتمالي آمريکا و اسرائيل دفاع کند. اين موشکها مي‌توانند 48 هدف را در ارتقاع شش هزار متري رديابي کرده و 2 هدف را در آن واحد مورد حمله قرار دهند. (سايت خبري آفتاب، 18/7/1385) بنا به اعلام رسانه ها ، اولين محموله اين سامانه موشکي در آخرين روزهاي ماه نوامبر سال 2006 تحويل ايران گرديد. به گفته کارشناسان ، موافقت مسکو با ايجاد چتر حفاظتي قدرتمند بر فراز نيروگاه بوشهر به آن معناست که روسيه علناً سياست ايستادگي در قبال حمله محدود نظامي آمريکا به تأسيسات اتمي جنوب ايران را در پيش گرفته است. (خبرگزاري فرانسه، 24/11/2006)
گفتار چهارم: اهداف روسيه از تداوم همکاري در برنامه هسته اي ايران :
طي بيست سال اخير روسيه بيش از هر کشور ديگري با موضوع همکاري در برنامه هسته‌اي ايران درگير بوده و در ايام مختلف مواضع متفاوتي نيز گرفته است. اما هدف روسيه از تعقيب برنامه هسته اي ايران و همکاري با آن چيست ؟ جالب است که نقش و موضعگيري روسيه بسيار مهم و البته تا حدودي دوگانه مي باشد. دولت روسيه بنا بر مواضع و اظهار نظر مقامات خود از يک طرف به عنوان يک شريک هسته اي ضمن علاقمندي به تداوم همکاري با جمهوري اسلامي از برنامه هاي اتمي ايران در صحنه جهاني حمايت مي کند. اما از طرف ديگر در محافل رسمي و غير رسمي نشست‌هاي شوراي حکام آژانس بين المللي انرژي اتمي و شوراي امنيت سازمان ملل متحد قطعنامه هاي صادره عليه ايران را مورد تائيد قرار مي‌دهد هر چند مواضع روسها در تعديل مصوبات و قطعنامه هاي مربوطه را نيز نبايد ناديده گرفت و فراموش کرد. لذا شناخت اهداف روسيه از مشارکت در برنامه هسته اي ايران بسيار مهم است که اين اهداف نشان دهنده روند همکاري از سال 1992 تا به امروز مي باشد.
2-4-1) حفظ منافع اقتصادي روسيه در ايران:
از ديدگاه روسيه، بازار هسته اي ايران صحنه يک رقابت مهم اقتصادي با جهان غرب است و مسلم است که روسيه نمي تواند آن را به راحتي رها کرده و به ديگر کشورها واگذارد. در همين رابطه دولت روسيه اعلام ميکند: برنامه اتمي ايران ناقض هيچ يک از بندهاي معاهده عدم اشاعه تسليحات اتمي نيست و ايران جهت اعتماد سازي ، تمامي شرايط پروتکل الحاقي معاهده NPT را نيز رعايت نموده است. لذا دليلي براي عدم همکاري با ايران وجود ندارد.
روسيه نگران اين مسئله است که با خالي کردن صحنه، کشورهاي اروپايي براي تصاحب بازار هسته اي ايران به رقابت برخيزند. براي نمونه، خبرگزاري رسمي روسيه در اين باره نوشت: “انتشار اخباري مبني بر پيشنهادات اتحاديه اروپايي به ايران براي ساخت ده بلوک توليد برق هسته‌اي، روسيه را بسيار نگران ساخت. اين در حالي است که دولت روسيه معتقد است صنعت هسته‌اي اين کشور، آن قدر قوي است که ترسي از رقابت سالم نداشته باشد.” (خبرگزاري ريانووستي، 13/5/2005)
همچنين رئيس آژانس فدرال انرژي اتمي روسيه در جمع خبرنگاران داخلي و خارجي در تاريخ 21 دسامبر 2004 در مسکو اعلام کرد: ” فدراسيون روسيه در حال احداث اولين بلوک نيروگاه اتمي در شهر بوشهر هست و توافق اوليه در خصوص آغاز مراحل احداث دومين بلوک نيروگاه اتمي در ايران، ميان فدراسيون روسيه و مقامات اين کشور حاصل شده است”.(پيشين، 21/12/2004)
بازار هسته اي ايران به اندازه اي براي روسيه اهميت دارد که پوتين رئيس جمهور اين کشور اعلام داشت: “نبايد مسائل مربوط به برنامه هاي هسته اي ايران مورد سوء‌استفاده قرار گرفته و به رقابت و مبارزه غير منصفانه در بازار فناوري هاي صلح آميز هسته اي تبديل شود”.
اين مسائل حاکي از نقش بسيار مهم بازار هسته اي ايران در کسب در آمدهاي ارزي روسيه است و مقامات روسيه با حمايت از برنامه هاي هسته اي ايران به سختي حاضر به رها کردن آن در مقابل فشارهاي سياسي و مشوق هاي اقتصادي امريکا و اروپا خواهد بود. در اين چارچوب ارجاع پرونده هسته اي ايران به شوراي امنيت سازمان ملل متحد به ويژه اگر به تحريم اقتصادي ايران منتهي شود در جهت منافع روسيه نخواهد بود.
سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه در تاريخ ??/9/?138 اعلام کرد: پيش‌نويس جديد قطعنامه ايران خواستار اعمال تحريم‌هايي عليه ايران است ولي متن آن به گونه‌اي تنظيم شده که تاثيري بر روي پروژه ساخت نيروگاه هسته‌اي بوشهر ندارد. بنا بر اظهارت لاوروف قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل متحد صادرات فناوري‌هاي غني سازي اورانيوم، پالايش شيميايي سوخت تشعشع ديده، فناوري ايجاد راکتور آب سنگين و ايجاد ابزار انتقال آن را به ايران محدود ميکند.
وزير خارجه روسيه با اشاره به اينکه در پيش‌نويس سه کشور اروپايي اشاره‌اي به قرارداد يک ميليارد دلاري ساخت نيروگاه بوشهر که روسيه در حال ساخت آن است نشده گفت: “هيچ بحثي درباره هر نوع محدوديتي دراين پروژه وجود ندارد”. لاوروف در ادامه اظهارات خود همچنين گفت که پيش‌نويس جديد قطعنامه شوراي امنيت درباره ايران پيشنهاد روسيه (هدايت ايران به سوي ميز مذاکره) و نگراني آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را در بردارد. (پيشين، 10/12/2006)
همچنين سرگئي کرينکو، رئيس آژانس فدرال انرژي اتمي روسيه در تاريخ ??/9/?138 براي گفتگو درباره اتمام ساخت نيروگاه هسته‌اي بوشهر و شرکت در کميسيون مشترک اقتصادي ايران و روسيه وارد تهران شد. وي درخصوص همکاري‌هاي اقتصادي ايران و روسيه گفت: اولويت اصلي همکاري روسيه و ايران در زمينه‌هاي اقتصادي، احداث نيروگاه اتمي بوشهر است. (پيشين، 10/12/2006)
بدنبال صدور قطعنامه 1737 مورخ 3/?1/?138 شوراي امنيت سازمان ملل در مورد اعمال برخي تحريمها عليه ايران، پوتين رئيس‌جمهور از وزير امور خارجه روسيه درباره سرنوشت قراردادهاي امضا شده با ايران تا زمان صدور اين قطعنامه توضيح خواست.
سرگئي لاوروف در جلسه مورخ ?/10/?138 هيات دولت روسيه به پوتين اعلام کرد: قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل در مورد ايران کاملا منعکس کننده منافع اقتصادي روسيه و ديگر شرکاي ايران است و همه قراردادهايي که قبلا امضا شده بودند به قوت خود باقي خواهند ماند. لاوروف تاکيد کرد: در اين زمينه در قطعنامه بند ويژه‌اي وجود دارد که صريحا بر آن اشاره دارد که تمامي قراردادهايي که تا زمان صدور قطعنامه منعقد شده‌اند به قوت خود باقي خواهند ماند و مي توانند اجرا شوند.
لاوروف اعلام کرد: اين قطعنامه مسدود ساختن همه کانال‌هايي را در نظر دارد که ممکن است به مواردي از برنامه هسته‌اي ايران مربوط شوند که موجب نگراني آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است. وي تاکيد کرد: قطعنامه با تاكيد از ايران مي‌خواهد که در هر حال تا روشن شدن سوالات موجود آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، فعاليت‌هاي خود را متوقف سازد. وي افزود: در آن صورت آن تدابيري که در مورد مسدود ساختن کانال‌هاي مذکور به آنها اشاره شد متوقف خواهند شد و مذاکرات مي‌تواند آغاز شوند و همه زمينه فعاليت‌هايي که ممنوع نبوده و قانوني هستند و ديگر روابط تجاري – اقتصادي به طور کامل برقرار خواهند بود. وزير امور خارجه روسيه گفت: کار بر روي اين قطعنامه چند ماه ادامه داشت، مسأله ساده‌اي نيست؛ چرا که بايد توازني مطمئن را ميان سه مسأله برقرار كرد مبني بر اينكه ؛
– جلوگيري از نقض رژيم منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي؛
– شرايط انجام مذاکرات با ايران؛
– عدم وارد آمدن خسارات به روابط قانوني با ايران در زمينه هاي مختلف؛
حفظ شود.
اين قطعنامه نوعي مصالحه است که همه سه هدف ذکر شده در آن حاصل شده است. (پيشين، 24/12/2006)
2-4-2) حفظ موقعيت سياسي روسيه در ايران: آمريکا مي تواند نيازهاي اقتصادي روسيه را از طريق کمک ها و معاملات تجاري خود مرتفع کند اما اين گمان که ممکن است رابطه ايران و امريکا رو به بهبود بگذارد و موقعيت روسيه را در ايران تضعيف کند براي روسيه مهم مي باشد. بخصوص اگر واشنگتن در اواخر دهه 1990 با ايجاد خط لوله نفت و گاز از خاک ايران در مقابل مسير آذربايجان – گرجستان – ترکيه موافقت مي‌کرد.
مشخص است که روسيه در برابر ايالات متحده مجبور است يک سياست حداقلي را نسبت به ايران دنبال کند لذا تلاش مي کند تا حداکثر نفوذ خود را در ايران حفظ کند و در عين حال آسيب در روابط روسيه و آمريکا را نيز به حداقل برساند.
در اواخر نوامبر 1998 وزير انرژي اتمي روسيه سفري به ايران داشت و موافقتنامه اي را امضاء نمود که تا سال 2003 راکتور اتمي نيروگاه بوشهر را تکميل نمايند. يعني مسکو به سادگي از پروژه بوشهر عقب نشيني نمي‌کند. در اين رابطه حتي سرگي کاراگانف يکي از دانشمندان و مشاور سياسي دولت روسيه به طور آشکار اعلام نمود: “حتي اگر امريکا به روسيه پيشنهاد اعطاي کمک هاي مالي جايگزين را نيز بدهد باز هم همکاري هسته اي روسيه با ايران ادامه خواهد يافت.
سرگئي کرينکو رئيس آژانس فدرال انرژي اتمي روسيه در کنفرانس خبري مورخ 8/9/?138 در مسکو گفت: نيروگاه هسته‌اي بوشهر سود چنداني را نصيب روسيه نمي‌کند و دولت روسيه ساخت نيروگاه هسته‌اي در ايران را صرفا به خاطر منافع اقتصادي آن انجام نمي‌دهد. وي افزود: در تامين منافع ما در ايران نيروگاه بوشهر اولويت برتر را ندارد. وي در بخش ديگري از اظهاراتش گفت: نمي‌توانم بگويم پروژه بوشهر براي ما خيلي پر سود است. بلکه آن را پروژه جالبي مي‌دانم که کار بسياري براي آن انجام داده‌ايم.
روسيه به خاطر همکاري هسته‌اي با ايران بويژه در ساخت اولين نيروگاه هسته‌اي اين کشور تحت فشار کشورهاي غربي بويژه آمريکاست. (خبرگزاري ايتارتاس، 28/11/2006)
رجب صفراف مشاور رييس دوماي روسيه و مدير موسسه مطالعات ايران معاصر، اعتقاد دارد: تأخير در ارسال سوخت نيروگاه بوشهر و راه اندازي اين نيروگاه به زيان مسکو تمام خواهد شد. وي گفت: ” اگر سوخت نيروگاه بوشهر بر اساس قرارداد ، تا پايان ماه مارس به ايران ارسال نشود، شک و ترديد نسبت به قاطعيت روسيه در احداث نيروگاه بوشهر، ميان مسئولين ايراني ايجاد خواهد شد. در ضمن آنان اين گونه تصور خواهند کرد که مسکو با ايران بازي ميکند”. به گفته اين کارشناس روسي، “بد قولي روسيه در قرارداد احداث و راه اندازي نيروگاه بوشهر به تکنوکرات‌هاي ايران اين فرصت را خواهد داد تا با تأکيد بر اين نکته که روسيه شريک مطمئني در همکاري‌هاي استراتژيک نيست، همکاري تهران با مسکو را به همکاري تهران به غرب تغيير جهت دهند. نتيجه منطقي اين موضوع هم، حذف روسيه از بازار بزرگ انرژي ايران خواهد بود”. (سايت خبري آفتاب، 20/12/1385)
2-4-3) استفاده از ايران به عنوان يک اهرم فشار و ابزار چانه زني و اخذ امتياز از غرب:
همکاري هسته اي روسيه با ايران علاوه بر منافع سرشار اقتصادي، جايگاه مهمي به کشور روسيه درعرصه سياست بين الملل بخشيده است و
