سبب شده كه مردم خود را در انتخاب مكان‌هاي خريد، تفريح، كار، آموزش و… آزاد ببينند، حتي اگر براي رسيدن به آنها مسيرهاي طولاني را طي كنند. اين امر سبب مي‌شود كه خصوصاً در شهرهاي بزرگ، وقت زيادي تلف شود و مشكلات گوناگوني چون ترافيك، تأخير زماني و غيره پيش آيد.
لذا بهتر است با پيش‌بيني اين گونه مراكز در سطح محلهها (در حد امكان) و ايجاد جاذبه، اهالي را به استفاده از امكانات محلي تشويق كرد.
سرزندگي
با توجه به نيازهاي روحي و رواني انسان، كه ارتباطات اجتماعي را مي‌طلبد، لازم است. جاذبه‌هایي در محله ايجاد شود؛ وجود فضاهايي كه اهالي براي استفاده از آنها گرد هم جمع شوند و با هم تعامل و ارتباط برقرار نمايند (پاتوق محله). همچنين در نظر گرفتن تمهيداتي براي ايجاد نقش نظارتي اهالي و شرکت دادن آنان در اداره امور محله، از ديگر، مواردي است که به ايجاد حس سرزندگي و نشاط در محلات کمک شاياني مي‌نمايد. فضاهاي برگزاري اجتماعات و فضاهاي باز محلهای، فضاهای مناسبی برای دستیابی به این مهم محسوب میشوند. موارد دیگر، شامل ايجاد مجموعه‌اي فعال با عملكردهاي متنوع در خدمت عملكرد مسكوني است، تا علاوه بر استفاده بهینه از زمین، موجب جریان يافتن فعالیت در ساعات مختلف روز شود و نهایتاً بر سرزندگی محله تأثیر مثبت داشته باشد.
تنوع
حاكميت ضوابط شهرداري درنحوه تفكيك زمين، شبكهبندي معابر، ساخت بنا و تعيين تراكم، سبب شده كه بافتهاي مسكوني، يكنواخت و فاقد هرگونه تنوع گردد. عدم وجود ضوابط شهرسازي مناسب نيز منجر به ايجاد جداره‌هاي مغشوش، فاقد هماهنگي، وحدت و پيوستگي‌در معابر شده است.
در اين مورد، ضروري است برخي ضوابط اصلاح شوند و قواعد مناسب معماري و شهرسازي، جایگزین گردد. بهتر است، بيشتر روي ضوابط كيفي تكيه شود تا ضوابط كمي، چرا كه از اين طريق، دست طراح شهري و معمار باز است كه از راه‌هاي مختلف، كيفيت مورد نظر را ايجاد نماید و در عین حال تنوع در محله تأمین شود.
هویت و خوانایی
درون محلات، ايجاد فضاهايي خودماني متكي بر ارزش‌های بومی، به وسیله فضاسازي‌هاي مناسب و استقرار و تقویت عناصر خاص، جهت انتقال و القاء ارزش‌هاي فرهنگي، توجه به‌ارزش‌ها و نیازهای محلي در طراحي مجموعه محله، تقويت نقش اعتقادات و باورهای اجتماعی، از طریق طراحي عناصر مرتبط در مقياس محله جهت افزایش خوانايي، وحدت و هويت محله، به صورت مستمر به مردم تجویز میشود.
مرکز محله، بهعنوان اصلیترین عنصر کالبدی و عملکردی محله، نقش بهسزایی در تعریف هویت و خوانایی محله دارد؛ به اين ترتيب كه هر مركز محله، اغلب در نقطه‌اي شكل مي‌گيرد كه از نظر دسترسي، داراي بهترين موقعيت ممكن نسبت به نقاط ديگر باشد. زيرا محل استقرار فضاها و عناصر خدماتي، متعلق به محله است. (انواع و خصوصيات عناصر و فضاهاي مزبور تحت تأثير عوامل متعددي از جمله خصوصيات اقليمي، جغرافيايي و توان اقتصادي ساكنان شهر شكل مي‌گيرد). فضاي آموزش ابتدایی، تجمع اهالي و انجام مراسم و آيين‌هاي معمول و مذهبي، يكي از نخستين فضاهايي است كه در بسياري از مراكز محله شكل مي‌گيرد. در ايران، اين فضاها بيشتر از نوع فضاهايي مذهبي مانند مکتب خانه، آتشكده (در ايران پيش از اسلام)، مسجد، حسينيه، تكيه، سقاخانه و گاه بندرت مزار و مانند آن بوده است.
جدول 2-2: اهداف و راهبردهاي ایجاد محلات پایدار
ابعاد
اهداف
راهبردها
اجتماعی و فرهنگی
ارتقاء سطح فعالیت اجتماعات محلی
ایجاد فرصتهاي لازم براي تشکیل گروهها و شبکههاي اجتماعی محلی
ارتقاء سلامت روانی افراد از طریق ایجاد محیط زیست اجتماعی سالم.
تقویت زندگی اجتماعی و فرهنگی در سطح محله.
تساوي و عدالت اجتماعی
ایجاد تنوع در خانهسازي و قابل استطاعت بودن آنها براي ساکنین از لحاظ اقتصادي.
ارتقاء دسترسی به تأسیسات و تجهیزات محلی.
بالابردن تنوع در انتخاب شیوههاي حمل ونقل و اولویتدهی به پیاده و دوچرخه و حمل ونقل عمومی.
بهبود و امنیت و امینی
افزایش حس تعلق خاطر شهروندان به محیط مسکونی و در نتیجه کاهش میزان تخلفات جرم وجنایت.
کاهش احتمال تصادفات.
کاهش احتمال تخلف و جرایم خیابانی.
افزایش آزادي و انتخاب
ایجاد تنوع و افزایش حق انتخاب تأسیسات و تجهیزات.
افزایش بدیل و حق انتخاب شیوه زندگی و حمل ونقل.
افزایش تصمیمسازي محلی
ایجاد سرمایه هاي اجتماعی ملی از طریق فرآیند مشارکتی
ایجاد همکاري و اعتماد محلی و کنترل ساختار محلی توسط ساکنین
اقتصادي
بهبود اشتغال
تضمین فرصتهاي شغلی متنوع محلی
بهبود و ارتقاء فرصتهاي آموزشی و کارآموزي
تضمین حمل ونقل عمومی مناسب مسیرهاي پیادهروي و دوچرخه
بهبود و افزایش درآمدزایی محلی
افزایش تنوع در فرصتهاي شغلی در سطح محله.
ایجاد چرخش مالی در منابع محلی.
بهبود سیستم بازسازي و نوسازي شهري.
زیست- محیطی
ارتقاء سطح سلامت زندگی
بهبود کیفیت هواي محلی
تشویق شیوههاي زندگی فعال و پرتحرك (پیادهروي وورزش)
تسهیل در دسترسی به انواع میوه و سبزي
ارتقاء کیفیت مکانهاي زیستی
ایجاد فضاي عمومی جالب کاهش آلودگیهاي صوتی
بهبود و ارتقاء سطح ویژگیهاي منحصر به فرد و خاص محدوده محلی و استفاده بهینه از آنها
ایجاد ساختمانهاي انعطافپذیر با کیفیت و در عین حال محکم
زیست- محیطی
بهبود وضع زیست محیطی و حفظ منابع طبیعی
ارتقاء تنوع زیستی درون واحد همسایگی
مدیریت منابع اب
شناخت پتانسیل اراضی بایر و در نتیجه کاهش استفاده از زمینهاي اطراف
کاهش تقاضا براي منابع تجدید ناپذیر و افزایش کارآیی انرژي در ساختمانها
تجدید استفاده از منابع طبیعی محلی (تقویت سیستمهاي بازیافت محلی)
ارتقاء استفاده از انرژي تجدیدپذیر و انرژي و حرارت ترکیبی
کاهش اتکا به اتومبیل و کاهش میزان سفرهاي شهري
2-11- وظایف شهرداري در زمینه توسعه پایدار محلهای
جدول 2-3: وظایف شهرداري در زمینه توسعه پایدار محلهای
اجتماعی – فرهنگی
تشریک مساعی با فرهنگ در حفظ ابنیه و آثار باستانی
تأسیس کتابخانه، بوستان کودکان و امثال آن در حدود اختیارات مصوب
جلوگیری از تکدیگری
اختصاص 1.5 درصد از کل درآمد شهرداری برای تأسیس و اداره کتابخانه عمومی
رعایت مقررات اعلام شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای تأسیس ایرانگردی و جهانگردی.
اقتصادی
تهیه و تعیین میدانهای عمومی برای خرید و فروش
برآورد و تعیین بودجه و اصلاح آن
پیشنهاد، برقراری یا الغای عوارض شهر
مشارکت در تشکیل فروشگاههای زنجیرهای جهت تأمین مایحتاج شهروندان
صدور پروانه کسب برای اصناف و پیشهوران
حفظ و نگهداری اموال منقول و غیر منقول
تعیین بهای هر ملک و تشخیص عوارض متعلقه طبق مصوبات قانونی
زیست محیطی
تنظیف و نگهداری معابر و انهار عمومی و مجاری آب و فاضلاب
مراقبت در امور بهداشت شهروندان با تشریک مساعی وزرات بهداشت
جمعآوری، دفع و بازیافت زباله و ایجاد محلهای مخصوص تخلیه زباله
نظارت و مراقبت وضع دودکشها و کارخانهها جهت کنترل آلودگی هوا
جلوگیری از ایجاد و تأسیس کلیه اماکنی که به نحوی موجب بروز مزاحمت برای ساکنین میگردد.
ایجاد مراکزی برای معاینه وسایل نقلیه موتوری
استفاده از سوختهای غیر آلاینده در وسائط نقلیه عمومی و تشویق مردم به استفاده از آنها
ایجاد، حفظ و نگهداری باغها و پارکهای عمومی
کشت، حفاظت و آبیاری درختان معابر، میادین و بزرگراهها
همکاری با سازمانها محیط زیست و بهداشت جهت تعطیلی صنایع آلاینده موجود در شهر
فیزیکی – کالبدی
جلوگیری از سد معبر و استفاده غیر مجاز از پیادهروها
ایجاد، احداث و اصلاح خیابانها، میادین و کوچهها
پوشاندن و آسفالت سوارهروها و پیادهروها
اتخاذ تدابیری جهت حفظ شهر در مقابل بلایای طبیعی و حوادثی از قبیل آتشسوزی و…
ایجاد غسالخانه و گورستان
صدور پروانههای ساختمانی مطابق ضوابط و مقررات
جلوگیری از عملیات ساختمانی بدون مجوز یا مخالف ضوابط و مقررات
تأسیس مؤسسههایی جهت نوسازی شهرها، خانهها و محلهها قدیمی شهر به منظور تجدید ساختمانها
ایجاد پارکینگها
نصب نیمکت و مبلمان شهری در فضاهای شهری
نصب تابلوهای راهنمای مسیر و همچنین تابلوهای تبلیغاتی و اطلاعاتی
احداث فرهنگسرا، مسجد، نمازخانه و بازار روز
ساخت یادمانها در سطح شهر
منبع: با تلخیص از کاظمیان و سعیدی رضوانی، 1382
جهت آشنایی با وظایف شهرداریها در حیطههای مرتبط با بحث توسعه پایدار محلهای هدف اصلى توسعه محلى باید بهبود پایدارى خدماتى باشد که مدیریت محلى، نهادهاى عمومى غیر متمرکز و سایر ارگانهاى محلى باید در حوزههاى بهداشت، آموزش، مسکن، برق، ارتباطات، خدمات مالى، برابرى در مقابل قانون و نظایر اینها انجام دهند تا از فقر و حاشیهنشینى تا حدودى کاسته شود و شهروندان دسترسى یکسان یا فرصت برابر در کاهش فقر، حاشیهنشینى و بهرهمندى از زندگى شرافتمندانه داشته باشند.
جدول 2-4: ارتباط بین وظایف شهرداري و شاخصهاي پایداري
شاخصهای پایداری محلهای
وظایف شهرداری در سطح محله
وجود ساختمانها و عناصر شاخص
ساخت یادمانهادر سطح شهر
نبود فضاهای تاریک و بیدفاع
تأمین روشنایی پارکها و فضای سبز
عدم وجود مکانهای حادثهخیز در محله و امنیت عابر پیاده
احداث، اصلاح و توسعه معابر با رعایت مشخصات ایمنی در طراحی و فضاهایی برای پیادهروی
وجود مراکز خرید و گذران اوقات فراغت
احداث کتابخانه، فرهنگسرا، مکانهای ورزشی
وجود محل بازی برای کودکان
تأسیس بوستانهای کودک و پارکهای محلهای
نسبت سطح تجاری به مسکونی
صدور پروانه کسب براساس ضوابط و مقررات
توزیع مکانی مناسب فعالیتها در محله
رعایت دسترسیها به منظور احداث امکانات مورد نیاز ساکنین محله
میزان سروصدا در محله و عدم مزاحمتهای شغلی
جلوگیری از ایجاد و فعالیت اماکنی که به نحوی موجب بروز مزاحمت برای ساکنان میگردد.
میزان آلودگی هوا
همکاری در اجرای قانون جلوگیری از آلودگی هوا با همکاری سازمانهای ذیربط
زیبایی ساختمانها و دیوارها
هرگونه اقدام برای حفظ نظافت و زیبایی شهر
وجود مبلمان مناسب شهری
نصب نیمکت در فضاهای مناسب محله و نصب تابلوهای تبلیغاتی و راهنمایی
نظافت و بهداشت معابر و کوچهها
جمعآوری، دفع و بازیافت زباله
تراکم جمعیتی و ساختمانی
جلوگیری از افزایش یا کاهش تراکم با استفاده از مقررات ساختمانسازی و ضوابط تراکم
فضای سبز
ایجاد، حفظ و نگهداری پارکهای عمومی و جلوگیری از قطع درختان
وضعیت بافت فرسوده و نوسازی بافت محله
تهیه و اجرای طرحهای بهسازی و نوسازی بافتهای ناکارآمد
خوانایی محله
نامگذاری معابر و شمارهگذاری اماکن و …
2-12- اسکان غیررسمی
سکونتگاههای غیررسمی که در حاشیه شهرها و خارج از محدوده و چارچوب قوانین و مقررات رسمی حاکم بر شهر پدیدار شدهاند، زمینههای پایداری کالبدی، محیطی، اجتماعی و اقتصادی شهر را با چالش مواجه میکنند.
اف.سی. ترنر میگوید “اسکان غیررسمی برنامهریزی تهیدستان در جوامعی است که برنامهریزان و سیاستگذارن برنامهای برای فقرای شهری ندارند” (ایراندوست،
