سه حيطه تحليل‌رفتگي آموزشي و 85/0 براي كل پرسشنامه محاسبه كرده‌اند. روايي پرسشنامه را با روش تحليل عامل تأييدي مطلوب گزارش كرده‌اند. نعامي (1388) پايايي اين پرسشنامه را براي خستگي هيجاني 79/0، براي بي‌علاقگي آموزشي 82/0 و براي ناكارآمدي آموزشي 75/0 محاسبه كرده است. وي ضرايب روايي اين پرسشنامه را از طريق همبسته كردن آن با پرسشنامه فشارزاهاي دانشجويي (پولادي ري‌شهري، 1374) به دست آورده است كه به ترتيب برابر 38/0، 42/0، 45/0 محاسبه شده است. در پژوهش حاضر آلفاي كرونباخ محاسبه شده براي كل پرسشنامه 85/0 و براي مؤلفه‌هاي خستگي هيجاني، بدبيني (بي‌علاقگي) آموزشي، و ناكارآمدي آموزشي به ترتيب 75/0، 80/0 و 62/0 به دست آمد. شيوه نمره‌گذاري اين آزمون به اين صورت است كه در ازاي انتخاب گزينه اول (كاملا مخالفم) نمره 0، گزينه دوم (مخالفم) نمره 1، گزينه سوم (نظري ندارم) نمره 2، گزينه چهارم (موافقم) نمره 3 و گزينه پنجم (كاملا موافقم)، نمره 4 به افراد اختصاص مي‌يابد كه سوالات شماره 3، 6، 8، 9، 12، 15 به صورت معكوس نمره‌گذاري مي‌شوند، به اين صورت كه در ازاي انتخاب گزينه اول (كاملا مخالفم) نمره 4، گزينه دوم (مخالفم) نمره 3، گزينه سوم (نظري ندارم) نمره 2، گزينه چهارم (موافقم) نمره 1 و گزينه پنجم (كاملا موافقم)، نمره 0 به افراد اختصاص مي‌يابد.
2-5-3 آزمون باورهاي غيرمنطقي
آزمون باورهاي غيرمنطقي را جونز (1968) براساس نظريه اليس (1962) ساخت كه يكي از پراستفاده‌ترين ابزارهاي اندازه‌گيري باورهاي غيرمنطقي در جهان است. اين آزمون از 10 خرده‌مقياس و 100 سوال ساخته شده است و هر قسمت يكي از باورهاي غيرمنطقي را كه به نظر اليس عامل اختلاف‌هاي عقلاني و عاطفي هستند اندازه‌گيري مي‌كند. اين آزمون براساس طيف ليكرت از كاملا موافقم تا كاملا مخالفم طراحي شده است و براي هر خرده مقياس 10 سوال اختصاص داده شده است.
جدول 2-3: ميانگين و انحراف استاندارد نمرات باورهاي غيرمنطقي در گروه بهنجار
رديف
باورهاي غيرمنطقي ده‌گانه
ميانگين
1
ضرورت تأييد و حمايت از جانب ديگران
74/3- +7/28
2
انتظار بيش از حد از خود
63/4- +52/27
3
تمايل به سرزنش
71/3- +38/28
4
واكنش به ناكامي
34/4- +24/26
5
بي‌مسئوليتي عاطفي
75/3- +06/27
6
بيش‌نگراني توأم با اضطراب
27/4- +89/29
7
اجتناب از مشكلات
34/4- +46/30
8
وابستگي به ديگران
02/4- + 84/29
9
درماندگي به ديگران
01/4- + 69/29
10
كمال‌گرايي
46/3- + 24/27
نمره كل
41- + 02/285
مولفه هاي مختلف آزمون باورهاي غيرمنطقي:
1. مقياس اندازه‌گيري، ضرورت، تأييد و حمايت ديگران (DA) : اين مقياس، اين باور فرد را اندازه مي‌گيرد كه: من بايد مورد تأييد همه افراد جامعه يا همه كساني كه مرا مي‌شناسند، قرار گيرم و من و كارهايم وقتي ارزشمند هستيم كه ديگران به آنها مهر تأييد بزنند (يا آنكه) لازم و ضروري است مورد تأييد و حمايت ديگران واقع شوم. سوال هاي 1، 11، 21، 31، 41، 51، 61، 71، 81، 91، اين باور غيرمنطقي را ارزيابي مي‌كنند.
2. مقياس انتظار بالا از خود (HSE) : اين مقياس، اين باور را اندازه‌گيري مي‌كند كه: من بايد حداكثر كمال، لياقت و شايستگي را داشته باشم يا لازمه داشتن لياقت و شايستگي وجود حداكثر تلاش، فعاليت و كارداني است. سوال هاي 2، 12، 22، 32، 42، 52، 62، 72، 82، 92 اين باور غيرمنطقي را اندازه‌گيري مي‌كند.
3. مقياس تمايل به سرزنش خود (BP) :اين مقياس، اين باور را اندازه‌گيري مي‌كند كه فرد اعتقاد دارد كه گروهي از مردم بدذات هستند و بايد به شدت تنبيه شوند. فرد عقيده دارد خودش يا كساني كه مرتكب كار خلافي مي‌شوند، بايد تنبيه شوند. سوال هاي اين مقياس عبارتند از: 3، 13، 23، 43، 53، 63، 73، 83، 93، 33.
4. مقياس واكنش به ناكامي (FR) : اين مقياس، اين باور را اندازه‌گيري مي‌كند كه فرد به خودش مي‌گويد: «اگر وقايع و حوادث آن طور نباشد كه او مي‌خواهد نهايت ناراحتي و بيچارگي است و بدبختي‌هاي زيادي را به دنبال خواهد داشت. سوال هاي اين مقياس عبارتند از: 4، 14، 24، 4، 54، 64، 74، 84، 94، 34.
5. مقياس بي‌مسئوليتي عاطفي (EI) : اين مقياس، اين باور غيرمنطقي را اندازه‌گيري مي‌كند كه فرد به خود مي‌گويد: آشفتگي‌ها و ناراحتي‌هاي روحي من ناشي از مسائل و مشكلات و حوادث زندگي هستند. اگر مضطرب، افسرده، غمگين و آشفته هستم به خاطر مسائل و حوادث است كه در زندگي من وجود دارد. اين رويدادها و حوادث خارجي هستند كه سبب حالت عاطفي و هيجاني من هستند نه من و برداشت من از آنها.سوال هاي اين مقياس عبارتند از: 5، 15، 25، 35، 45، 55، 75، 85، 95، 65
6. مقياس دل مشغولي زياد همراه با اضطراب (AO) : اين مقياس اين باور فرد را اندازه‌گيري مي‌كند كه: اگر قرار است حادثه يا اتفاق بد و خطرناكي رخ دهد بايد هميشه نگران آن بود. به طور كلي حوادث خطرناك و بد هميشه موجب نهايت ناراحتي و نگراني مي‌شوند. بنابراين بايد هميشه به خاطر آنها شديدا نگران و ناراحت بود.سوال هاي اين مقياس عبارتند از: 6، 16، 26، 36، 46، 56، 66، 76، 86، 96
7. مقياس اجتناب از مسائل (PA) : اين مقياس، اين باور را اندازه‌گيري مي‌كند كه فرد به خود مي‌گويد: اجتناب از مسائل، مشكلات، مسئوليت و وظايف آسان‌تر از مواجه شدن با آنهاست.سوال هاي اين مقياس عبارتند از: 7، 17، 27، 37، 47، 57، 67، 77، 87، 97
8. مقياس وابستگي (D) : اين مقياس، اين باور را اندازه‌گيري مي‌كند كه بايد به افراد قوي‌تر از خود متكي بود يا آن كه زندگي بدون اتكا به افراد قوي‌تر سخت و يا غيرممكن خواهد بود.سوال هاي اين مقياس عبارتند از: 8، 18، 28، 38، 48، 58، 68، 78، 88، 98
9. مقياس نااميدي نسبت به تغيير (HC) : اين مقياس، مربوط به اين باور مي‌شود كه فرد به خود مي‌گويد:من محصول تاريخچه و تجارب گذشته و زندگي هستم و آنها تعيين‌كننده رفتار كنوني من هستند و من به هيچ وجه نمي‌توانم آنها را تغيير دهم. من همينم كه هستم و تغيير من مشكل يا غيرممكن است.سوال هاي اين مقياس عبارتند از: 9، 19، 29، 39، 49، 59، 69، 79، 89، 99
10. مقياس كمال‌گرايي (P) : در اين مقياس فرد عقيده دارد براي هر مشكلي و هر مسئله‌اي فقط يك راه حل درست و كامل وجود دارد و اگر فرد بدان دست نيابد وحشتناك و فاجعه‌آميز خواهد بود.سوال هاي اين مقياس عبارتند از: 10، 20، 30، 40، 50، 60، 70، 80، 90، 100
روش نمره‌گذاري آزمون IBT : عبارات آزمون به روش ليكرت و به صورت پنج درجه‌اي تهيه شده‌اند. آزمودني هر عبارت را مي خواند و موافقت و مخالفت خود را طبق درجات گفته شده مشخص مي‌كند: به شدت مخالف، تا حدي مخالف، نه مخالف و نه موافق، تا حدي موافق، به شدت موافق.
جهت نمره‌گذاري به طرف غيرمنطقي بودن است يعني اگر پاسخ فرد هرچه بيشتر غيرمنطقي باشد نمره او در آزمون زيادتر مي‌شود. ولي اگر بيشتر منطقي باشد نمره او كم مي‌شود. بنابراين نمره پايين نشان‌دهنده كمتر بودن باورهاي غيرمنطقي و بالا بودن آن نشان‌دهنده زياد بودن باورهاي غيرمنطقي است. با توجه به كليد نمره‌گذاري در برخي عبارات، ميزان موافقت با عبارت، نشان‌دهنده منطقي بودن فرد و عكس اين حالت، در برخي ديگر مخالف بودن با يك جمله نشانه غيرمنطقي بودن فرد است. نمره فرد در هر عبارت با توجه به كليد نمره‌گذاري از 1 تا 5 مي‌باشد.
روش تصحيح و نمره‌گذاري اين آزمون آسان است. با استفاده از كليد نمره‌گذاري مخصوص هر مقياس نمره خود را در هر عبارت مشخص مي‌كنيم، اين نمره با توجه به جهت نمره‌گذاري در كليد از مقياس به شدت مخالف تا به شدت موافق و يا برعكس 1، 2، 3، 4، 5 مي‌باشد.
در پايان نمرات فرد رادر عبارات گوناگون جمع نموده تا نمره كل فرد به دست آيد. جمع نمرات مربوط به عبارات هر زير مقياس نمره آن مقياس را تشكيل مي‌دهد و جمع نمره فرد در همه مقياس‌ها نمره كل باورهاي غيرمنطقي فرد را نشان خواهد داد.
تحقيقات متعددي روايي اين آزمون را مورد تأييد قرار داده‌اند. براي مثال روايي اين آزمون در پژوهشي كه توسط تقي‌پور (1373) با استفاده از يك نمونه 106 نفري از دانشجويان دانشگاه علامه طباطبايي، با ميانگين سني 24/25 صورت گرفت، به دست آمد. نتايج حاصله از پژوهش فوق نشان مي‌دهد كه روايي اين آزمون از طريق ضريب آلفاي كرونباخ 71/0 است.
آزمون باورهاي غير منطقي از اعتبار بسيار خوبي برخوردار است. اعتبار اين آزمون به سه روش به دست مي‌آيد:
ـ از طريق همبستگي آن با انواع آزمون‌هايي كه آشفتگي‌هاي هيجاني را اندازه‌گيري مي‌كنند.
ـ از طريق محاسبه همبستگي آن با ساير آزمون‌هاي ديگر مربوط به باورهاي غيرمنطقي مثل آزمون عقايد (II) يا آزمون رفتاري (RBI).
ـ از طريق آزمايش حساسيت آزمون به تغييرات عقايد افراد كه با استفاده از روش‌هاي درماني عقلاني- عاطفي در آزمون ايجاد شده است.
در اين پژوهش پايايي كل باورهاي غيرمنطقي با استفاده از آلفاي كرونباخ 83/0 به دست آمده است و ضريب پايايي به ترتيب براي مؤلفه‌هاي باورهاي غيرمنطقي در جدول صفحه بعد آمده است.
جدول 3-3: پايايي باورهاي غيرمنطقي ده‌گانه
رديف
باورهاي غيرمنطقي ده‌گانه
ضريب پايايي
1
ضرورت تأييد و حمايت از جانب ديگران
85/0
2
انتظار بيش از حد از خود
79/0
3
تمايل به سرزنش
82/0
4
واكنش به ناكامي
88/0
5
بي‌مسئوليتي عاطفي
81/0
6
بيش نگراني توأم با اضطراب
80/0
7
اجتناب از مشكلات
84/0
8
وابستگي به ديگران
82/0
9
درماندگي به ديگران
87/0
10
كمال‌گرايي
79/0
3-5-3 مقياس تحريف شناختي:
مقياس تحريف‌شناختي بك و وايسمن در سال 1978 تنظيم شده است. اين پرسشنامه براساس نظريه شناختي بك، در مورد افسردگي و اضطراب ساخته شده است. اين مقياس باورها و طرز تفكرها را اندازه‌گيري مي‌كند كه شامل ملاك‌هاي به شدت غيرعقلاني و كمال‌گرايانه، جهت ارزيابي عملكرد شخصي و ارزشمنيي است.پاسخ‌دهنده باور و نگرش خود را در مورد هر سوال بر مقياسي كه شامل موافقت كامل تا مخالفت كامل است مشخص مي‌كند. روش نمره‌گذاري آزمون به اين شكل است كه هر پاسخ نمره‌اي از 1 كاملا مخالف تا 5 كاملا موافق مي‌گيرد. البته در مورد سوال‌هاي 1، 3، 11، 13، 15، 16 و 20 برعكس ساير موارد مي‌باشد. نمره آزمودني از 20 تا 100 خواهد بود. مطابق تحقيقات به عمل آمده ميانگين نمرات به دست آمده براي افراد سالم بين 38 تا 48 مي‌باشد و نمرات بالاتر آسيب پذيري را در مورد افسردگي نشان مي‌دهد و تاثيري بر داشتن تحريف‌شناختي در افراد است. پرسشنامه تحريف‌هاي شناختي با هدف دستيابي به ابزاري آسان براي آگاهي از تحريف‌هاي شناختي استفاده شده در زندگي روزمره ساخته شده است و از آنجايي كه بسياري از مشكلات و هيجانات نامناسب ما از سوي تفكرات نامعقولمان است، آگاهي از اين تفكرات براي رهايي از بخش عظيمي از مشكلات و مداخلات موجود در زندگي ضروري است. پرسشنامه مورد نظر شامل 20 عبارت كه به سنجش تحريف‌هاي شناختي مطرح شده توسط آلبرت اليس پرداخته است. هر تفكر نامعقول تعداد 2 عبارت را به خود اختصاص داده است. به اين ترتيب عبارات تحريف شماره 1 (تفكر هيچ يا همه چيز)، تحريف شماره 2 (تعميم مبالغه‌آميز)، تحريف شماره 3 (فيلتر ذهني)، تحريف شماره 4 (بي‌توجهي به امر مثبت)، تحريف شماره 5 (نتيجه‌گيري شتابزده) ذهن‌خواني و پيشگويي منفي، تحريف شماره 6 (درشت‌بيني ـ ريزبيني)، تحريف شماره 7 (استدلال احساسي)، تحريف شماره 8 عبارات (بايد- بهتر) ، تحريف شماره 9 (برچسب زدن) و تحريف شماره 10 (شخصي‌سازي)، را مورد سنجش قرار مي‌دهند.ضريب پايايي اين آزمون را بالتر (2006) 87/0 گزارش كرده‌است.براي بررسي پايايي پرسشنامه تحريف شناختي با استفاده از آلفاي كرونباخ ضريب كل آلفا 86/0 و ضرايب به تفكيك مؤلفه‌هابه شرح جدول زير بود:
جدول 4-3: پايايي مؤلفه‌هاي تحريف شناختي
رديف
مؤلفه‌هاي تحريف‌شناختي
ضريب پايايي
1
تفكر همه يا هيچ
87/0
2
تعميم مبالغه‌آميز
85/0
3
فيلتر
