دادن کجروی
در مراجعه به تمام آیات قرآن کریم، سعي شد، آیاتی را که در آنها به بهانه های اشخاص برای تبعیت نکردن از هنجارها و ادامه دادن کجروی اشاره شده است، استخراج و مورد توجه و بررسی قرار گیرد. در نهايت مجموعة «آیات مرتبط با این موضوع»، برای آگاهی از دیدگاه قرآن در این باره، مطالعه و كدگذاري شد و عنوان گزینشی « پاسخ به بهانه جویی کجروان در ادامه دادن کجروی» برای مجموع کدها انتخاب گردید.
4-13-1-کد گذاری اولیه
از بررسي داده‌ها در مرحله كدگذاري اوليه يا كدگذاري باز با استفاده از 151 آیة قرآن، تعداد 49 مفهوم به دست آمد. اين مفاهيم بيانگر ديدگاه قرآن در رابطه با پاسخ گویی به کجروان و مکانیسم های دفاعی آنان در ادامه دادن به کجروی و عدم تبعیت از هنجارهاست. نتايج كدگذاري باز در جدول شماره يك ارائه مي‌شود.
جدول شماره 1
کد اولیه
متن انتخابی
متن آیه
ادعای بخشیده شدن
این دنیای پست را می‌گیرند و می‌گویند:«بخشیده خواهیم شد.»
آن گاه بعد از آنان، جانشینانی وارث کتاب [آسمانی] شدند که متاع این دنیای پست را می‌گیرند و می‌گویند:«بخشیده خواهیم شد.»و اگر متاعی مانند آن به ایشان برسد [باز] آن را می‌ستانند. آیا از آنان پیمان کتاب [آسمانی] گرفته نشده که جز به حقّ نسبت به خدا سخن نگویند، با اینکه آنچه را که در آن [کتاب] است آموخته‌اند؟ و سرای آخرت برای کسانی که پروا پیشه می‌کنند بهتر است. آیا باز تعقّل نمی‌کنید 771
ادعای ریاست طلب بودن پیامبران
آیا به سوی ما آمده‌ای تا ما را از شیوه‌ای که پدرانمان را بر آن یافته‌ایم بازگردانى
گفتند:«آیا به سوی ما آمده‌ای تا ما را از شیوه‌ای که پدرانمان را بر آن یافته‌ایم بازگردانى، و بزرگی در این سرزمین برای شما دو تن باشد؟ ما به شما دو تن ایمان نداریم.» 772
ادعای نفهمیدن هنجارها
و گفتند:«دلهای ما از آنچه ما را به سوی آن می‌خوانی سخت محجوب و مهجور است. و در گوشهای ما سنگینی و میان ما و تو پرده‌ای است
و گفتند:«دلهای ما از آنچه ما را به سوی آن می‌خوانی سخت محجوب و مهجور است. و در گوشهای ما سنگینی و میان ما و تو پرده‌ای است پس تو کار خود را بکن ما [هم] کار خود را می‌کنیم.» 773
ادعای نیکو کاری
نزد تو می‌آیند و به خدا سوگند می‌خورند که ما جز نیکویی و موافقت قصدی نداشتیم
پس چگونه، هنگامی که به [سزاىِ] کار و کردار پیشینشان مصیبتی به آنان می‌رسد، نزد تو می‌آیند و به خدا سوگند می‌خورند که ما جز نیکویی و موافقت قصدی نداشتیم 774
اعلام اینکه بعد از کجروی توبه می کنیم و کجروی را جبران می کنیم
[یکی گفت:] «یوسف را بکشید یا او را به سرزمینی بیندازید، تا توجّه پدرتان معطوف شما گردد، و پس از او مردمی شایسته باشید
[یکی گفت:] «یوسف را بکشید یا او را به سرزمینی بیندازید، تا توجّه پدرتان معطوف شما گردد، و پس از او مردمی شایسته باشید.« 775
بهانه اینکه افرادی از طبقات پایین تابعان پیامبر هستند
گفتند:«آیا به تو ایمان بیاوریم و حال آنکه فرومایگان از تو پیروی کرده‌اند؟»
گفتند:«آیا به تو ایمان بیاوریم و حال آنکه فرومایگان از تو پیروی کرده‌اند؟»776
انفاق نکردن به بهانه اینکه با علم و زحمت خود بدست آورده اند
[قارون] گفت:«من اینها را در نتیجه دانش خود یافته‌ام.»
[قارون] گفت:«من اینها را در نتیجه دانش خود یافته‌ام.»آیا وی ندانست که خدا نسلهایی را پیش از او نابود کرد که از او نیرومندتر و مال‌اندوزتر بودند؟ و [لی این گونه] مجرمان را [نیازی] به پرسیده‌شدن از گناهانشان نیست. 777
انکار معجزات و دلایل روشن پیامبران
پیامبرانشان دلایل آشکار بر ایشان می‌آوردند و [لی] آنان [می] گفتند:«آیا بشری ما را هدایت می‌کند؟»
این [بدفرجامی] از آن روی بود که پیامبرانشان دلایل آشکار بر ایشان می‌آوردند و [لی] آنان [می] گفتند:«آیا بشری ما را هدایت می‌کند؟»پس کافر شدند و روی گردانیدند و خدا بی‌نیازی نمود، و خدا بی‌نیاز ستوده است. 778
ایجاد تردید در وجود داشتن جهان پس از مرگ
جز این زندگانی دنیای ما چیزی نیست. می‌میریم و زندگی می‌کنیم و دیگر برانگیخته نخواهیم شد
جز این زندگانی دنیای ما چیزی نیست. می‌میریم و زندگی می‌کنیم و دیگر برانگیخته نخواهیم شد. 779
آگاهی از حیله و مکر کجروان در توجیه رفتار کجروانه
کافران با خدا و پیامبر نیرنگ می زنند
با خدا و مؤمنان نیرنگ می‌بازند ولی جز بر خویشتن نیرنگ نمی‌زنند، و نمی‌فهمند. 780
باقی ماندن بر سنت پیشینیان
[نه،] بلکه گفتند:«ما پدران خود را بر آیینی یافتیم و ما [هم با] پی‌گیری از آنان، راه یافتگانیم.»
[نه،] بلکه گفتند:«ما پدران خود را بر آیینی یافتیم و ما [هم با] پی‌گیری از آنان، راه یافتگانیم.» 781
به گردن گرفتن تخلفات راست روان
کسانی که کافر شده‌اند، به کسانی که ایمان آورده‌اند می‌گویند:«راه ما را پیروی کنید و گناهانتان به گردن ما.»
و کسانی که کافر شده‌اند، به کسانی که ایمان آورده‌اند می‌گویند:«راه ما را پیروی کنید و گناهانتان به گردن ما.»و [لی] چیزی از گناهانشان را به گردن نخواهند گرفت قطعاً آنان دروغگویانند. 782
بهانه اینکه چرا پیامبر مثل ما انسان است
جز اینکه گفتند:«آیا خدا بشری را به سِمَتِ رسول مبعوث کرده است؟»
و [چیزی] مردم را از ایمان آوردن باز نداشت، آن گاه که هدایت برایشان آمد، جز اینکه گفتند:«آیا خدا بشری را به سِمَتِ رسول مبعوث کرده است؟»783
بهانه جویی برای تبعیت نکردن از هنجارها
اعتراض کافران به خداوند برای بیان مثال
خدای را از اینکه به پشه‌اى- یا فروتر [یا فراتر] از آن- مَثَل زند، شرم نیاید. پس کسانی که ایمان آورده‌اند می‌دانند که آن [مَثَل] از جانب پروردگارشان بجاست ولی کسانی که به کفر گراییده‌اند می‌گویند:«خدا از این مَثَل چه قصد داشته است؟»[خدا] بسیاری را با آن گمراه، و بسیاری را با آن راهنمایی می‌کند و [لی] جز نافرمانان را با آن گمراه نمی‌کند. 784
بهشتی معرفی کردن خود
گفتند:«هرگز کسی به بهشت درنیاید، مگر آنکه یهودی یا ترسا باشد.»
و گفتند:«هرگز کسی به بهشت درنیاید، مگر آنکه یهودی یا ترسا باشد.»این آرزوهای [واهىِ] ایشان است. بگو:«اگر راست می‌گویید، دلیل خود را بیاورید.» 785
بهنجار معرفی کردن خود
منافقان خود را مصلح می دانند
و چون به آنان گفته شود:«در زمین فساد مکنید»، می‌گویند:«ما خود اصلاحگریم.» 786
پاسخ به تردیدها
بگو همان كسى كه نخستينبار آن را پديد آورد و اوست كه به هر [گونه] آفرينشى داناست… آيا كسى كه آسمانها و زمين را آفريده توانا نيست كه [باز] مانند آنها را بيافريند آرى اوست آفريننده دانا
بگو همان كسى كه نخستينبار آن را پديد آورد و اوست كه به هر [گونه] آفرينشى داناست. همو که برایتان در درخت سبزفام اخگر نهاد که از آن [چون نیازتان افتد] آتش می‌افروزید. آيا كسى كه آسمانها و زمين را آفريده توانا نيست كه [باز] مانند آنها را بيافريند آرى اوست آفريننده دانا787
پاسخ به توجیه کجروان
اگر [خدا] می‌خواست قطعاً همه شما را هدایت می‌کرد
بگو:«برهانِ رسا ویژه خداست، و اگر [خدا] می‌خواست قطعاً همه شما را هدایت می‌کرد.» 788
پاسخ تردید در وجود داشتن جهان پس از مرگ
بگو:«میعاد شما روزی است که نه ساعتی از آن پس توانید رفت، و نه پیشی توانید جُست.»
بگو:«میعاد شما روزی است که نه ساعتی از آن پس توانید رفت، و نه پیشی توانید جُست.» 789
پایین آوردن شخصیت هنجارگذار
گفتند:«ما تو را جز بشری مثل خود نمی‌بینیم، و جز [جماعتی از] فرومایگانِ ما، آن هم نسنجیده، نمی‌بینیم کسی تو را پیروی کرده باشد
پس، سران قومش که کافر بودند، گفتند:«ما تو را جز بشری مثل خود نمی‌بینیم، و جز [جماعتی از] فرومایگانِ ما، آن هم نسنجیده، نمی‌بینیم کسی تو را پیروی کرده باشد، و شما را بر ما امتیازی نیست، بلکه شما را دروغگو می‌دانیم.» 790
تبعیت از پیشینیان 1
چون کار زشتی کنند، می‌گویند: پدران خود را بر آن یافتیم
و چون کار زشتی کنند، می‌گویند:«پدران خود را بر آن یافتیم و خدا ما را بدان فرمان داده است.»بگو:«قطعاً خدا به کار زشت فرمان نمی‌دهد، آیا چیزی را که نمی‌دانید به خدا نسبت می‌دهید؟»791
تصور خوب بودن
زیرا آنان شیاطین را به جای خدا، دوستان [خود] گرفته‌اند و می‌پندارند که راه‌یافتگانند
[در حالی که] گروهی را هدایت نموده، و گروهی گمراهی بر آنان ثابت شده است، زیرا آنان شیاطین را به جای خدا، دوستان [خود] گرفته‌اند و می‌پندارند که راه‌یافتگانند. 792
تکذیب پیامبران و نفی ارتباط آنها با خداوند
او جز مردی که بر خدا دروغ می‌بندد نیست، و ما به او اعتقاد نداریم.»
او جز مردی که بر خدا دروغ می‌بندد نیست، و ما به او اعتقاد نداریم.» 793
تلاش برای بی اثرکردن مکانیسم خنثی سازی کجروان
هشدار که کجروان همان کم‌خردانند ولی نمی‌دانند.
و چون به آنان گفته شود:«همان گونه که مردم ایمان آوردند، شما هم ایمان بیاورید»، می‌گویند:«آیا همان گونه که کم‌خردان ایمان آورده‌اند، ایمان بیاوریم؟»هشدار که آنان همان کم‌خردانند ولی نمی‌دانند. 794
توجیه کجروان و گرفتن بهانه های کجروی از دست آنها
بگو:«کیست که شما را از آسمانها و زمین روزی می‌دهد؟»بگو:«خدا و در حقیقت یا ما، یا شما بر هدایت یا گمراهی آشکاریم.»
بگو:«کیست که شما را از آسمانها و زمین روزی می‌دهد؟»بگو:«خدا و در حقیقت یا ما، یا شما بر هدایت یا گمراهی آشکاریم.» 795
جدال و اشکال تراشی
کسانی که کافر شده‌اند، به باطل مجادله می‌کنند تا به وسیله آن، حق را پایمال گردانند
و پیامبران [خود] را جز بشارت‌دهنده و بیم‌رسان گسیل نمی‌داریم، و کسانی که کافر شده‌اند، به باطل مجادله می‌کنند تا به وسیله آن، حق را پایمال گردانند، و نشانه‌های من و آنچه را [بدان] بیم داده شده‌اند به ریشخند گرفتند. 796
جلوگیری از تفسیر هنجارهای دینی طبق میل اشخاص
اما کسانی که در دلهایشان انحراف است برای فتنه‌جویی و طلب تأویل آن [به دلخواه خود،] از متشابه آن پیروی می‌کنند
اوست کسی که این کتاب [قرآن] را بر تو فرو فرستاد. پاره‌ای از آن، آیات محکم [صریح و روشن] است. آنها اساس کتابند و [پاره‌ای] دیگر متشابهاتند [که تأویل‌پذیرند]. اما کسانی که در دلهایشان انحراف است برای فتنه‌جویی و طلب تأویل آن [به دلخواه خود،] از متشابه آن پیروی می‌کنند، با آنکه تأویلش را جز خدا و ریشه‌داران در دانش کسی نمی‌داند. [آنان که] می‌گویند:«ما بدان ایمان آوردیم، همه [چه محکم و چه متشابه] از جانب پروردگار ماست»، و جز خردمندان کسی متذکر نمی‌شود. 797
چرا قرآن بر مردی بزرگ نازل نشده است
و گفتند:«چرا این قرآن بر مردی بزرگ از [آن] دو شهر فرود نیامده است؟»
و گفتند:«چرا این قرآن بر مردی بزرگ از [آن] دو شهر فرود نیامده است؟»798
خود را هدايت يافته معرفي كردن
مسلّماً آنها ایشان را از راه باز می‌دارند و [آنها] می‌پندارند که راه یافتگانند.
و مسلّماً آنها ایشان را از راه باز می‌دارند و [آنها] می‌پندارند که راه یافتگانند. 799
خود را هم ردیف تعیین کننده گان هنجار دانستن
سران قومش که کافر بودند، گفتند:«ما تو را جز بشری مثل خود نمی‌بینیم،
پس، سران قومش که کافر بودند، گفتند:«ما تو را جز بشری مثل خود نمی‌بینیم، و جز [جماعتی از] فرومایگانِ ما، آن هم نسنجیده، نمی‌بینیم کسی تو را پیروی کرده باشد، و شما را بر ما امتیازی نیست، بلکه شما را دروغگو می‌دانیم.» 800
خیالی دانستن هنجارهای مرسوم
چون آیات ما بر او خوانده شود، گوید: «افسانه‌های پیشینیان است
چون آیات ما بر او خوانده شود، گوید:«افسانه‌های پیشینیان است.» 801
درخواست های غیر منطقی
یا برای تو خانه‌ای از طلا [کاری] باشد، یا به آسمان بالا روى، و به بالا رفتن تو [هم] اطمینان نخواهیم داشت، تا بر ما کتابی نازل کنی که آن را بخوانیم
یا برای تو خانه‌ای از طلا [کاری] باشد، یا به آسمان بالا روى، و به بالا رفتن تو [هم] اطمینان نخواهیم داشت، تا بر ما کتابی نازل کنی که آن را بخوانیم.»بگو:«پاک است پروردگار من، آیا [من] جز بشری فرستاده هستم؟»802
دروغگو شمردن تعیین
