
تحلیل در موضوع پژوهش حاضر
تعیین سوالهای پژوهش؛
تعریف جنبههای تحلیل؛
جمعآوری و رمزگذاری دادهها برای ایجاد مقولهها؛
بازبینی مقولهها و برنامه مرزبندی؛
کار پایانی بر روی متن؛
ارائه گزارش بر اساس سوالهای پژوهش.
در ادامه، هر یک از این گامها به صورت جداگانه شرح داده میشوند؛ ولی باید در نظر داشت که در عمل، بسیاری از این گامها همزمان انجام میشوند.
4-2-1- تعیین سوالهای پژوهش
اولین گام در طرح تحقیق، تعیین سوالهای پژوهش است. سوال اصلی پژوهش به صورت زیر است:
نظام اداری امپراتوری هخامنشیان از چه اجزایی تشکیل شده است؟
هر یک از اجزای نظامهای اداری امپراتوری هخامنشیان چه ویژگیهایی دارند؟
لازم به توضیح است که این سوال ها، همان هایی هستند که در فصل اول نیز ذکر شده اند.
4-2-2- تعریف جنبههای تحلیل
یکی از امور مهم تعریف جنبههای تحلیل است. برای تعریف جنبههای تحلیل باید جنبههای تئوری، مقولههای اصلی و زیر مقولهها تعریف شوند. میتوان گفت که جنبههای تحلیل دربردارنده کلمه، جمله، عبارتها یا پاراگرافهایی است در جنبههایی از زمینه یا محتوایشان با هم ارتباط دارند. با به کار بردن نظریههای موجود یا پژوهشهای پیشین، پژوهشگران کار خود را با شناسایی متغیرها یا مفاهیم اصلی برای طبقهبندی مرزهای اولیه آغاز میکنند. با استفاده از نظریه مشخص، تعریفهای عملیاتی برای هر مقوله مشخص میشود.
در این پژوهش، جنبههای تحلیل، مفهومهایی همچون: «قوانین و مقررات مانند: منبع قانون، گردآوری، تدوین، مشروعیت بخشی به قانون»، «منابع مالی مانند: مالیات، عوارض، درآمدها و …»، «مدیریت منابع انسانی مانند: جذب، آموزش، جبران خدمات، ارزیابی و بازنشستگی» و «پایش مانند: بازرسی، نظارت، گزارش و اطلاعات» هستند. البته جنبههایی همچون: «فرهنگ»، «مشروعیت دینی»، «ساختار» و «ارتباطات و اطلاع رسانی» به سبب این که جز خرده نظامهای اداری نمیباشند، بعدا حذف شدهاند.
4-2-3- جمعآوری و رمزگذاری دادهها برای ایجاد مقولهها
با توجه به این که هدف پژوهش، شناسایی و مقولهبندی همه موارد مربوط به نظامهای اداری امپراتوری هخامنشیان است، تمامیمتن مطالعه شد و بخشهایی که مشخص میشوند علامتگذاری میگردند. بر اساس رمزهای تعیین شده (نظریه)، قسمتهایی که علامتگذاری شدهاند رمزگذاری میشوند. اگر بخشی از متن در رمزگذاری اولیه جای نگرفت، رمز جدیدی به آن داده شد.
برای این که اطمینان حاصل شود که همه معانی مرتبط با پدیده، مد نظر قرار گرفته است، نخست موارد شناسایی شده علامتگذاری شدند و تا ایجاد قابلیت اعتماد، رمزگذاری انجام نشد. هنگام مواجهه با مقولهای گسترده، برای شناسایی زیرمقولهها، تحلیلهای پی در پی انجام شد.
در این میان بیش از 30 کتاب معتبر از نویسندگان نامدار ایرانی و خارجی و تعداد بیشماری از مقالههای فارسی و لاتین مطالعه شد. دادههای جمعآوری شده ابتدا بر اساس نوع منبع و پس از علامتگذاری و رمزگذاری، بر اساس نوع مقوله شناسایی شده مرتب شدند.
4-2-4- بازبینی مقولهها و برنامه مرزبندی
با توجه به این که یافتههای ناشی از تحلیل محتوای جهتدار، میتوانند پیشنهادهایی برای حمایت یا عدمحمایت از یک نظریه داشته باشند، مقولههای بدست آمده با جنبههای تحلیل تئوری، مقولههای اصلی و زیر مقولهها مطابقت داده شده و بازبینی شدند. این کار نوعی کنترل جزئی پایایی است. بعد از بازبینی و مطابقت دادن مقولهها مشخص شد خرده نظامهای: مدیریت منابع انسانی، قوانین و مقررات و مالی با تعریف مقولههای اصلی مطابقت داشته و خرده نظام پایش، همچون خرده نظامی جدید و توسعه یافته، پذیرفته شد. باید در نظر داشت که مقولههای مشخص شده در پژوهش، میتوانند دید متضادی از نظریه را ایجاد کنند یا میتوانند در جهت اصلاح، گستردگی و تقویت نظریه اثر بگذارند.
4-2-5- کار پایانی بر روی متن
در این گام، برای هر مقوله و زیر مقوله تعریفهایی تعیین و ویژگیهای آنها بیان میشود. این گام در حکم کنترل کلی پایایی است.
4-3- ارائه گزارش بر اساس سوالهای پژوهش
چگونگی ارائه گزارش یکی از سختترین گامهاست. چالش اصلی پژوهشگر این است که چگونه یافتهها و روابط بین آنها را گزارش دهد. چند تن از پژوهشگران، رویگرد ارائه گزارش بر اساس سوالهای تحقیق را پیشنهاد میدهند (گیبسون و براون، 2009: 196 و 197). در این پژوهش نیز همین روش برای ارائه گزارش انتخاب شده است؛ چرا که این رویکرد با ویژگیهای پژوهش همخوانی بیشتری دارد و از شفافیت بالاتری برای ارائه نتیجهها بهرهمند است. (همان، 196).
4-4- سوال اول: نظام اداری امپراتوری هخامنشیان از چه اجزایی تشکیل شده است؟
همانطور که در نگاره 4ـ1 مشخص شده است، پس از پیمودن گامهای بالا، چهار خرده نظام برای اجزای نظامهای اداری امپراتوری هخامنشیان نمایان شده است. با بررسیها و مطالعههای فراوان، هر یک از مقولههای اصلی و زیر مقولهها نیز برای آنها مشخص شد.
نگاره 4ـ1 مقولههای اصلی و زیرمقولههای نظام اداری امپراتوری هخامنشیان (پژوهشگر)
سوال پژوهش
مقوله اصلی
زیر مقولهها
اجزای نظامهای اداری امپراتوری هخامنشیان
مالی
انواع مالیات
امتیاز مالیاتی
عوارض
درآمدها
سایر درآمدها
هدیه و پیشکش
تعیین میزان مالیات، عوارض و هدیه دریافتی از هر ساتراپی
محل مصرف مالیاتی
منابع انسانی
جذب
جبران خدمات
پاداش و هدیه
ارزیابی
خروج از خدمت
قوانین و مقررات
منابع قانون
گردآوری و بررسی قانونها
اطلاعرسانی
ثبت و بایگانی
مشروعیت و رسمیت دادن به قانون
اصول و خط مشی کلی حکومت
مجموعه قانونهای (داته) مدون
قانونها و مقررات ساتراپی/ منطقهای/ محلی/ قومی
پایش
انتخاب مقامهای مهم از سوی شاهنشاه
فرماندهی نظام مستقل در ساتراپیها
چشم شاه
گوش شاه
بازرس تام الاختیار
رازدار شاه
حسابرس
کنترل کننده
ثبت، بایگانی، نگهداری دقیق و منظم
تهیه گزارش از اسناد
بررسی درستی گزارشها
نمودار 4ـ1: خرده نظامهای نظام اداری امپراتوری هخامنشیان (پژوهشگر)
4-5- سوال دوم: هر یک از اجزای نظامهای اداری امپراتوری هخامنشیان چه ویژگیهایی داشتهاند؟
4-5-1- خرده نظام مالی
نظامهای مالی یکی از مهمترین و راهبردی ترین خرده نظامهای نظام اداری است. تصور این که بتوان چنان امپراتوری با آن وسعت و تنوع نژادی را اداره کرد بدون آن که به منابع مالی و هزینه کرد آن توجه داشت غیر ممکن است. یکی از عاملهای قدرت و ثبات هخامنشیان، نظام مالی دقیق، روشن و منظم آنان بود. حیات اقتصادی هر کشور برای رشد، رونق و اعتبار نیازمند چنین نظامی است. پروفسور آلبرت تن آیک المستد در کتاب تاریخ شاهنشاهی هخامنشی چنبن اعتراف میکند: «در میان پادشاهان باستانی، کمتر فرمانروایی مییابیم که مانند داریوش به این خوبی دریافته باشد که کامیابی یک ملت باید بر بنیاد اقتصادی سالم گذاشته شود» (المستد، 1340: 251). نظام مالی یکی از خرده نظامهای نظام اداری را تشکیل میدهد و در امپراتوری هخامنشیان ویژگیها و اجزایی داشته است که در ادامه به بیان هر یک از آنها میپردازیم.
4-5-1-1- مالیاتها
مالیاتهایی که در امپراتوری هخامشیان دریافت میشد به دو دسته کلی «مالیاتهای نقدی» و «مالیاتهای جنسی» تقسیم میشد. مالیاتهای نقدی به صورت سکههای طلا و نقره و مالیاتهای جنسی بسیار متنوع بودند مانند: «غلات و میوهها مثل: گندم، جو، لوبیا، خردل، خرما، گردو، آبمیوه، نوشیدنی، روغن، ادویه، آرد، پشم، چهارپایان مثل: گاو، بز و گوسفند، پوست حیوانات ذبح شده، سنگ لاجوردی، مرمر، سنگهای قیمتی، ابزار فلزی، اشیا و ظروف گرانبها، پارچههای زربافت و ارغوانی اعلا، خاک طلا و …».
«جو، میوه مانند خرما و گردو، روغن و بز و گوسفند و همچنین گاو و اسب نژاده از اقالم مالیاتی بودهاند. علاوه بر این پوست جانوران ذبح شده نز از اقلام مالیاتی به حساب میآمده است» (کخ، 1376: 71). «مالیاتها به صورت نقره یا جنس (جو، آرد، احشام، آبمیوه و غیره) پرداخت میشد» (داندامایف، 1358: 38). «در زمان هخامنشیان، معابد بابلی موظف بودند به دولت مالیاتهای جنسی مهمی مانند احشام شاخدار، جو، برزک، خرما، نوشیدنی، آبمیوه، روغن، ادویه، پشم و غیره بدهند» (همان: 52).
«نگارههای هیات نمایندگان نقش بسته بر پلکان آپادانا نیز همین حکایت را دارند و به کمک همین نگارههاست که میتوان دریافت که باج و خراج بیشتر جنسی بوده است تا نقدی. حتی طلا به صورت غیرمسکوک روانه دربار میشده است» (رجبی، 1381: 237).
«پرفسور آلتهایم45 دانشمند آلمانی از روی مدارک مکشوفه در الفانتین46 مصر معلوم داشته که در انبار خزانه، اجناسی از قبیل گندم، جو، لوبیا و غیره نگاه میداشتهاند و این نشان دهنده مالیات جنسی از نوع غلات و حبوبات است که از بعضی از استانهای حاصلخیر وصول و در خزانه نگهداری میشد» (سامی، 1388: 58). « شاتاماکسو و نبوگازای سرایداران او اطلاع دادهاند که به موجب حکم شاهنشاه او باید برای جو، گندم و خردلی که از انبارش در بابل بیرون میبرد مالیات بپردازد. در 508 ق.م. ضمن نوشتهای از یک انبار شاهی برای نگهداری جو یاد شده است» (همان: 59).
«یکی از مهمترین اقدامات داریوش تاسیس اداره مالیات با تشکیلاتی وسیع و قوانین جدید سراسری بود؛ زیرا ایالتها میبایست از سویی نیازهای مالی خود را برآورده سازند و از سوی دیگر، مالیاتی را به مرکز گسیل دارند که جوابگوی مخارج سپاه، ادارهها، دربار، بنای کاخهای باشکوه و غیره باشد. بدین ترتیب، برای ممالک تابعه و ایالتها بطور عادلانه و بر اساس موقعیت منطقه ای، مالیاتهای جنسی و نقدی وضع کرد که به صورت شمشهای طلا و نقره و پارچههای زربافت و اشیا و ظروف گران بها، سنگهای قیمتی، ابزار فلزی و غلات و محصولات دیگر و حتی چهارپایان به خزانه حکومتی و خزانه دربار واریز میشد» (بیانی، 1381: 193). «قسمتی از خراجی که مصر به ایران میفرستاد محصولات صیادی بود» (همان: 196).
4-5-1-2- امتیازهای مالیاتی
بعضی از کشورها یا معابد بودهاند که به تناسب مالیاتهای کمتری میدادند ولی امتیازهایی میدادند تا این کمبود مالیات پرداختی را جبران کند مانند: «در اختیار گذاشتن ناوگان دریایی فنیقیه، استقاده از بردگان معابد، تامین غذای کارکنان دولت (دبیران و …) چراگاه 50 هزار اسب نسیانی (در ماد)، تهیه علوفه و آذوقه اسبهای سلطنتی (در بابل) و … ».
«استان پنجم از شهر پی سیدیه در حدود کیلیکیه و سوریه تا مصر به استثنای اراضی عرب نشین امتداد مییافت و 250 تالان میپرداختند. این ایالت با بودن فنیقیه ثروتمند در جز آن به نسبه کمتر میدادند. شاید این جهت بود که فنقیها در مواقع لزوم نیروی دریایی خود را در اختیار دولت هخامنشی میگذاشتند» (قدیانی، 1384: 45).
«در زمان هخامنشیان، معابد بابلی موظف بودند به دولت مالیاتهای جنسی مهمی مانند احشام شاخدار، جو، برزک، خرما، نوشیدنی، آبمیوه، روغن، ادویه، پشم و غیره بدهند. همچنین موظف بودند مواد غذایی کارکانان دولتی(روسای مناطق، دبیران و غیره) را تامین کرده و علوفه برای حیوانات شاهنشاه تهیه کنند. علاوه بر اینها معابد میبایستی در مقابل دولت وظیفههایی را انجام دهند. آنها مجبور بودند بردگان خود را (کشتکاران، چوپانان، باغبانان، نجاران و غیره) برای کار در املاک دربار در بابل و سایر شهرها بفرستند. مخصوصا بردگان معابد از احشام سلطنتی مواظبت کرده و موظف بودند به آنها علوفه داده و پشم آنها جمع آوری کنند» (داندامایف، 1358: 52). «بر باج شهرستان پهناور ماد، تامین چراگاه 50 هزار اسب نسائی برای شاه افزوده شده بود» (المستد، 1340: 396). «بابل علوفه و اذوقه اسبهای سلطنتی را نیز فراهم میکرد» (سامی، 1388: 52).
4-5-1-3- عوارض
هر ساتراپی برای تامین هزینههای خود، مقدار مشخصی عوارض به صورت
