تحقیق درباره هخامنشیان، نظام اداری، منابع انسانی، نظام مالی

تحلیل در موضوع پژوهش حاضر
تعیین سوال‏های پژوهش؛
تعریف جنبه‏های تحلیل؛
جمع‏آوری و رمزگذاری داده‏ها برای ایجاد مقوله‏ها؛
بازبینی مقوله‏ها و برنامه مرزبندی؛
کار پایانی بر روی متن؛
ارائه گزارش بر اساس سوال‏های پژوهش.
در ادامه، هر یک از این گام‏ها به صورت جداگانه شرح داده می‏شوند؛ ولی باید در نظر داشت که در عمل، بسیاری از این گام‏ها همزمان انجام می‏شوند.
4-2-1- تعیین سوال‏های پژوهش
اولین گام در طرح تحقیق، تعیین سوال‏های پژوهش است. سوال اصلی پژوهش به صورت زیر است:
نظام‏ اداری امپراتوری هخامنشیان از چه اجزایی تشکیل شده است؟
هر یک از اجزای نظام‏های اداری امپراتوری هخامنشیان چه ویژگی‏هایی دارند؟
لازم به توضیح است که این سوال ها، همان هایی هستند که در فصل اول نیز ذکر شده اند.

4-2-2- تعریف جنبه‏های تحلیل
یکی از امور مهم تعریف جنبه‏های تحلیل است. برای تعریف جنبه‏های تحلیل باید جنبه‏های تئوری، مقوله‏های اصلی و زیر مقوله‏ها تعریف شوند. می‏توان گفت که جنبه‏های تحلیل دربردارنده کلمه، جمله، عبارت‏ها یا پاراگراف‏هایی است در جنبه‏هایی از زمینه یا محتوایشان با هم ارتباط دارند. با به کار بردن نظریه‏های موجود یا پژوهش‏های پیشین، پژوهشگران کار خود را با شناسایی متغیرها یا مفاهیم اصلی برای طبقه‏بندی مرزهای اولیه آغاز می‏کنند. با استفاده از نظریه مشخص، تعریف‏های عملیاتی برای هر مقوله مشخص می‏شود.
در این پژوهش، جنبه‏های تحلیل، مفهوم‏هایی همچون: «قوانین و مقررات مانند: منبع قانون، گردآوری، تدوین، مشروعیت بخشی به قانون»، «منابع مالی مانند: مالیات، عوارض، درآمدها و …»، «مدیریت منابع انسانی مانند: جذب، آموزش، جبران خدمات، ارزیابی و بازنشستگی» و «پایش مانند: بازرسی، نظارت، گزارش و اطلاعات» هستند. البته جنبه‏هایی همچون: «فرهنگ»، «مشروعیت دینی»، «ساختار» و «ارتباطات و اطلاع رسانی» به سبب این که جز خرده نظام‏های اداری نمی‏باشند، بعدا حذف شده‏اند.
4-2-3- جمع‏آوری و رمزگذاری داده‏ها برای ایجاد مقوله‏ها
با توجه به این که هدف پژوهش، شناسایی و مقوله‏بندی همه موارد مربوط به نظام‏های اداری امپراتوری هخامنشیان است، تمامی‏متن مطالعه شد و بخش‏هایی که مشخص می‏شوند علامت‏گذاری می‏گردند. بر اساس رمزهای تعیین شده (نظریه)، قسمت‏هایی که علامت‏گذاری شده‏اند رمزگذاری می‏شوند. اگر بخشی از متن در رمزگذاری اولیه جای نگرفت، رمز جدیدی به آن داده شد.
برای این که اطمینان حاصل شود که همه معانی مرتبط با پدیده، مد نظر قرار گرفته است، نخست موارد شناسایی شده علامت‏گذاری شدند و تا ایجاد قابلیت اعتماد، رمزگذاری انجام نشد. هنگام مواجهه با مقوله‏ای گسترده، برای شناسایی زیرمقوله‏ها، تحلیل‏های پی در پی انجام شد.
در این میان بیش از 30 کتاب معتبر از نویسندگان نامدار ایرانی و خارجی و تعداد بیشماری از مقاله‏های فارسی و لاتین مطالعه شد. داده‏های جمع‏آوری شده ابتدا بر اساس نوع منبع و پس از علامت‏گذاری و رمزگذاری، بر اساس نوع مقوله شناسایی شده مرتب شدند.
4-2-4- بازبینی مقوله‏ها و برنامه مرزبندی
با توجه به این که یافته‏های ناشی از تحلیل محتوای جهت‏دار، می‏توانند پیشنهادهایی برای حمایت یا عدم‏حمایت از یک نظریه داشته باشند، مقوله‏های بدست آمده با جنبه‏های تحلیل تئوری، مقوله‏های اصلی و زیر مقوله‏ها مطابقت داده شده و بازبینی شدند. این کار نوعی کنترل جزئی پایایی است. بعد از بازبینی و مطابقت دادن مقوله‏ها مشخص شد خرده نظام‏های: مدیریت منابع انسانی، قوانین و مقررات و مالی با تعریف مقوله‏های اصلی مطابقت داشته و خرده نظام پایش، همچون خرده نظامی جدید و توسعه یافته، پذیرفته شد. باید در نظر داشت که مقوله‏های مشخص شده در پژوهش، می‏توانند دید متضادی از نظریه را ایجاد کنند یا می‏توانند در جهت اصلاح، گستردگی و تقویت نظریه اثر بگذارند.
4-2-5- کار پایانی بر روی متن
در این گام، برای هر مقوله و زیر مقوله تعریف‏هایی تعیین و ویژگی‏های آن‏ها بیان می‏شود. این گام در حکم کنترل کلی پایایی است.
4-3- ارائه گزارش بر اساس سوال‏های پژوهش
چگونگی ارائه گزارش یکی از سخت‏ترین گام‏هاست. چالش اصلی پژوهشگر این است که چگونه یافته‏ها و روابط بین آن‏ها را گزارش دهد. چند تن از پژوهشگران، رویگرد ارائه گزارش بر اساس سوال‏های تحقیق را پیشنهاد می‏دهند (گیبسون و براون، 2009: 196 و 197). در این پژوهش نیز همین روش برای ارائه گزارش انتخاب شده است؛ چرا که این رویکرد با ویژگی‏های پژوهش همخوانی بیشتری دارد و از شفافیت بالاتری برای ارائه نتیجه‏ها بهره‏مند است. (همان، 196).
4-4- سوال اول: نظام اداری امپراتوری هخامنشیان از چه اجزایی تشکیل شده است؟
همان‏طور که در نگاره 4ـ1 مشخص شده است، پس از پیمودن گام‏های بالا، چهار خرده نظام برای اجزای نظام‏های اداری امپراتوری هخامنشیان نمایان شده است. با بررسی‏ها و مطالعه‏های فراوان، هر یک از مقوله‏های اصلی و زیر مقوله‏ها نیز برای آن‏ها مشخص شد.

نگاره 4ـ1 مقوله‏های اصلی و زیرمقوله‏های نظام اداری امپراتوری هخامنشیان (پژوهشگر)
سوال پژوهش
مقوله اصلی
زیر مقوله‏ها
اجزای نظام‏های اداری امپراتوری هخامنشیان
مالی
انواع مالیات

امتیاز مالیاتی

عوارض

درآمدها

سایر درآمدها

هدیه و پیشکش

تعیین میزان مالیات، عوارض و هدیه دریافتی از هر ساتراپی

محل مصرف مالیاتی

منابع انسانی
جذب

جبران خدمات

پاداش و هدیه

ارزیابی

خروج از خدمت

قوانین و مقررات
منابع قانون

گردآوری و بررسی قانون‏ها

اطلاع‏رسانی

ثبت و بایگانی

مشروعیت و رسمیت دادن به قانون

اصول و خط مشی کلی حکومت

مجموعه قانون‏های (داته) مدون

قانون‏ها و مقررات ساتراپی/ منطقه‏ای/ محلی/ قومی

پایش
انتخاب مقام‏های مهم از سوی شاهنشاه

فرماندهی نظام مستقل در ساتراپی‏ها

چشم شاه

گوش شاه

بازرس تام الاختیار

رازدار شاه

حسابرس

کنترل کننده

ثبت، بایگانی، نگهداری دقیق و منظم

تهیه گزارش از اسناد

بررسی درستی گزارش‏ها

نمودار 4ـ1: خرده نظام‏های نظام اداری امپراتوری هخامنشیان (پژوهشگر)
4-5- سوال دوم: هر یک از اجزای نظام‏های اداری امپراتوری هخامنشیان چه ویژگی‏هایی داشته‏اند؟
4-5-1- خرده نظام مالی
نظام‏های مالی یکی از مهمترین و راهبردی ترین خرده نظام‏های نظام اداری است. تصور این که بتوان چنان امپراتوری با آن وسعت و تنوع نژادی را اداره کرد بدون آن که به منابع مالی و هزینه کرد آن توجه داشت غیر ممکن است. یکی از عامل‏های قدرت و ثبات هخامنشیان، نظام مالی دقیق، روشن و منظم آنان بود. حیات اقتصادی هر کشور برای رشد، رونق و اعتبار نیازمند چنین نظامی است. پروفسور آلبرت تن آیک المستد در کتاب تاریخ شاهنشاهی هخامنشی چنبن اعتراف می‏کند: «در میان پادشاهان باستانی، کمتر فرمانروایی می‏یابیم که مانند داریوش به این خوبی دریافته باشد که کامیابی یک ملت باید بر بنیاد اقتصادی سالم گذاشته شود» (المستد، 1340: 251). نظام مالی یکی از خرده نظام‏های نظام اداری را تشکیل می‏دهد و در امپراتوری هخامنشیان ویژگی‏ها و اجزایی داشته است که در ادامه به بیان هر یک از آن‏ها می‏پردازیم.
4-5-1-1- مالیات‏ها
مالیات‏هایی که در امپراتوری هخامشیان دریافت می‏شد به دو دسته کلی «مالیات‏های نقدی» و «مالیات‏های جنسی» تقسیم می‏شد. مالیات‏های نقدی به صورت سکه‏های طلا و نقره و مالیات‏های جنسی بسیار متنوع بودند مانند: «غلات و میوه‏ها مثل: گندم، جو، لوبیا، خردل، خرما، گردو، آبمیوه، نوشیدنی، روغن، ادویه، آرد، پشم، چهارپایان مثل: گاو، بز و گوسفند، پوست حیوانات ذبح شده، سنگ لاجوردی، مرمر، سنگ‏های قیمتی، ابزار فلزی، اشیا و ظروف گرانبها، پارچه‏های زربافت و ارغوانی اعلا، خاک طلا و …».
«جو، میوه مانند خرما و گردو، روغن و بز و گوسفند و همچنین گاو و اسب نژاده از اقالم مالیاتی بوده‏اند. علاوه بر این پوست جانوران ذبح شده نز از اقلام مالیاتی به حساب می‏آمده است» (کخ، 1376: 71). «مالیات‏ها به صورت نقره یا جنس (جو، آرد، احشام، آبمیوه و غیره) پرداخت می‏شد» (داندامایف، 1358: 38). «در زمان هخامنشیان، معابد بابلی موظف بودند به دولت مالیات‏های جنسی مهمی مانند احشام شاخدار، جو، برزک، خرما، نوشیدنی، آبمیوه، روغن، ادویه، پشم و غیره بدهند» (همان: 52).
«نگاره‏های هیات نمایندگان نقش بسته بر پلکان آپادانا نیز همین حکایت را دارند و به کمک همین نگاره‏هاست که می‏توان دریافت که باج و خراج بیشتر جنسی بوده است تا نقدی. حتی طلا به صورت غیرمسکوک روانه دربار می‏شده است» (رجبی، 1381: 237).
«پرفسور آلتهایم45 دانشمند آلمانی از روی مدارک مکشوفه در الفانتین46 مصر معلوم داشته که در انبار خزانه، اجناسی از قبیل گندم، جو، لوبیا و غیره نگاه می‏داشته‏اند و این نشان دهنده مالیات جنسی از نوع غلات و حبوبات است که از بعضی از استان‏های حاصلخیر وصول و در خزانه نگهداری می‏شد» (سامی، 1388: 58). « شاتاماکسو و نبوگازای سرایداران او اطلاع داده‏اند که به موجب حکم شاهنشاه او باید برای جو، گندم و خردلی که از انبارش در بابل بیرون می‏برد مالیات بپردازد. در 508 ق.م. ضمن نوشته‏ای از یک انبار شاهی برای نگهداری جو یاد شده است» (همان: 59).
«یکی از مهمترین اقدامات داریوش تاسیس اداره مالیات با تشکیلاتی وسیع و قوانین جدید سراسری بود؛ زیرا ایالت‏ها می‏بایست از سویی نیازهای مالی خود را برآورده سازند و از سوی دیگر، مالیاتی را به مرکز گسیل دارند که جوابگوی مخارج سپاه، اداره‏ها، دربار، بنای کاخ‏های باشکوه و غیره باشد. بدین ترتیب، برای ممالک تابعه و ایالت‏ها بطور عادلانه و بر اساس موقعیت منطقه ای، مالیات‏های جنسی و نقدی وضع کرد که به صورت شمش‏های طلا و نقره و پارچه‏های زربافت و اشیا و ظروف گران بها، سنگ‏های قیمتی، ابزار فلزی و غلات و محصولات دیگر و حتی چهارپایان به خزانه حکومتی و خزانه دربار واریز می‏شد» (بیانی، 1381: 193). «قسمتی از خراجی که مصر به ایران می‏فرستاد محصولات صیادی بود» (همان: 196).
4-5-1-2- امتیازهای مالیاتی
بعضی از کشورها یا معابد بوده‏اند که به تناسب مالیات‏های کمتری می‏دادند ولی امتیازهایی می‏دادند تا این کمبود مالیات پرداختی را جبران کند مانند: «در اختیار گذاشتن ناوگان دریایی فنیقیه، استقاده از بردگان معابد، تامین غذای کارکنان دولت (دبیران و …) چراگاه 50 هزار اسب نسیانی (در ماد)، تهیه علوفه و آذوقه اسب‏های سلطنتی (در بابل) و … ».
«استان پنجم از شهر پی سیدیه در حدود کیلیکیه و سوریه تا مصر به استثنای اراضی عرب نشین امتداد می‏یافت و 250 تالان می‏پرداختند. این ایالت با بودن فنیقیه ثروتمند در جز آن به نسبه کمتر می‏دادند. شاید این جهت بود که فنقی‏ها در مواقع لزوم نیروی دریایی خود را در اختیار دولت هخامنشی می‏گذاشتند» (قدیانی، 1384: 45).
«در زمان هخامنشیان، معابد بابلی موظف بودند به دولت مالیات‏های جنسی مهمی مانند احشام شاخدار، جو، برزک، خرما، نوشیدنی، آبمیوه، روغن، ادویه، پشم و غیره بدهند. همچنین موظف بودند مواد غذایی کارکانان دولتی(روسای مناطق، دبیران و غیره) را تامین کرده و علوفه برای حیوانات شاهنشاه تهیه کنند. علاوه بر این‏ها معابد می‏بایستی در مقابل دولت وظیفه‏هایی را انجام دهند. آن‏ها مجبور بودند بردگان خود را (کشتکاران، چوپانان، باغبانان، نجاران و غیره) برای کار در املاک دربار در بابل و سایر شهرها بفرستند. مخصوصا بردگان معابد از احشام سلطنتی مواظبت کرده و موظف بودند به آن‏ها علوفه داده و پشم آن‏ها جمع آوری کنند» (داندامایف، 1358: 52). «بر باج شهرستان پهناور ماد، تامین چراگاه 50 هزار اسب نسائی برای شاه افزوده شده بود» (المستد، 1340: 396). «بابل علوفه و اذوقه اسب‏های سلطنتی را نیز فراهم می‏کرد» (سامی، 1388: 52).
4-5-1-3- عوارض
هر ساتراپی برای تامین هزینه‏های خود، مقدار مشخصی عوارض به صورت