تحقیق درباره نظام اداری، هخامنشیان، ایران باستان، نیروی انسانی

نمودار 2-1. نظام مدیریت دولتی (قلی‏پور، 1392: 4)
بر اساس رویکرد سیستمی، هیچ نظام را نمی‏توان تک جزئی در نظر گرفت و نیز اجزای درون آن را نیز نمی‏توان بی‏ارتباط با یکدیگر دانست. به تعبیر ماری جو هج (2006)، سیستم چیزی مرکب از بخش های مرتبط به هم است (هج، 1386: 66). هر بخش به عنوان عامل موثر بر بخش‏های دیگر تصویر می‏شود و هر کدام به کلیت پدیده وابسته‏اند. به تعبیر هج، اشاره کرده به بخش‏های مرتبط به هدم در نظریه سیستم، بر این نکته تاکید دارد که اگرچه همه سیستم‏ها از لحاظ تحلیلی بنا به اهداف مطالعه و تجزیه می‏شوند، ولی فلسفه وجودی آن‏ها فقط زمانی شناسایی و تعیین می‏شود که سیستم به عنوان یک کل مد نظر قرار گیرد. به همین علت، وابستگی متقابل سیستم‏های فرعی، ویژگی‏ها و مشخصه‏هایی را ایجاد می‏کند که به شکل‏گیری سیستم به عنوان یک کلیت منجر می‏شود (همان: 66).
نظام اداری هرچند خود به عنوان یک نظام مستقل معرفی می‏شود، از یک سو خرده نظامی است که در درون یک نظام بزرگتر که با خرده نظام‏های دیگر در تعامل است، پیوسته با آن‏ها داد و ستد دارد، از آن‏ها اثر می‏پذیرد و بر آن‏ها اثر می‏گذارد (حسن‏پور و میرمحمدی، 1390: 12 و 13). برخی از خرده نظام‏های در حال تعامل با نظام ادرای عبارتند از: 1. نظام سیاسی؛ 2. نظام اقتصادی؛ 3. نظام فرهنگی ـ اجتماعی. تمامی این خرده نظام‏ها در درون نظام بزرگ‏تری به نام دولت قرار دارند (اصلانی، 1380: 124).

نمودار2-2. نظام اداری بهعنوان خرده نظامی در حال تعامل با نظامهای و خرده نظامهای دیگر (اصلانی، 1380: 125)
از سوی دیگر، نظام اداری خود از خرده نظام‏هایی تشکیل شده که تعامل آن‏ها با یکدیگر بخشی از رفتار آن را می‏سازد؛ اگر پوسته بیرونی نظام اداری را کناری بزنیم و عوامل و عناصر درونی آن را بکاویم، به خرده نظام‏های در حال تعامل زیر برمی‏خوریم: 1) نظام انسانی؛ 2) نظام مدیریتی؛ 3) نظام قوانین و مقررات؛ 4) نظام مالی. دقت و تفحص بیشتر ما را به نظام‏های کوچک‏تر در درون هر یک از آن‏ها و انواع تعاملات رهنمون می‏شود. (اصلانی، 1380: 124ـ126).

نمودار 2-3. نظام اداری و خرده نظامهای درون آن (اصلانی، 1380: 130)
در نگرشی دیگر، می‏توان به نظام یا مجموعه‏های بزرگتری نیز که بی‏تردید در رفتار نظام ادری ما تاثیر دارند اشاره داشت. نظام‏های قضایی و نقنینی و همچنین نظام بین‏المللی و خرده نظام‏های مشمول آن نیز هر یک به تناسب تاثیری بر نظام اداری ما می‏گذارند که می‏تواند در قالب‏های «سیاسی»، «اقتصادی»، «فرهنگی» و غیره مشاهده گردد.
الف) تعاملات برونی نظام اداری (تاثیر نظام‏های دیگر بر نظام اداری)
تاثیر نظام سیاسی بر نظام اداری
انتصاب مدیران؛
جابه‏جایی مدیران؛
گسترش حجم نیروی انسانی؛
تحمیل جناح‏بندی‏های سیاسی؛
ایجاد هدف‏های فرعی و ثانویه و اولیت آن‏ها بر هدف‏های اصلی (سازمان‏های غیررسمی)؛
ایجاد دستگاه‏های موازی؛
تحمیل تصمیم‏های خاص غیر کارشناسی؛
تحمیل طرح‏های عمرانی خارج از حدود ظرفیت نظام اداری.
تاثیر نظام اقتصادی بر نظام اداری
2.1. کاهش زمینه‏های اشغال در بخش‏های غیر اداری؛
2.2. عدم امکان پرداخت درستمزد کافی به کارکنان نظام اداری؛
ـ پیوست به بخش خصوصی و بریدن از نظام اداری؛
ـ اشتغال به شغل دوم؛
ـ گرایش به فساد؛
ـ از دست دادن انگیزه کار؛
2.3. بی‏تاثیر شدن بیمه‏های بازنشتگی، درمانی و سایر تمهیدات تامینی.
تاثیر نظام فرهنگی‏ـ‏اجتماعی
رابطه غیردوستانه مردم و نظام اداری
تبلیغ ناخودآگاه علیه کارکنان نظام اداری
رابطه یک سویه نظام اداری و مردم (شفاف نبودن وظایف نسبت به یکدیگر)
ب) تعامل اجزای درونی نظام اداری
نظام انسانی
نیروی انسانی نظام اداری در چهارچوب نظام ویژه‏ای شکل گرفته است. در مورد استخدام، گفته شد که افراد، در شرایطی که ضابطه در آن دخالت کمتری دارد برگزیده می‏شوند. برخی از مشکلاتی که در رابطه با انگیزش و فعالیت شاغلان وجود دارد ناشی از تاثیر عوامل بیرونی یا نظام‏های خارج از نظام اداری است و برخی دیگر در درون شکل می‏گیرند. بطور کلی، فردی که به عنوان نیروی انسانی نظام اداری در عضویت آن است در شرایط زیر قرار دارد:
ـ در محیط اداری احساس ناامنی می‏کند و همواره از ادامه عضویت خود بیمناک است؛
ـ فاقد درآمد و دریافت کافی است و قسمتی از نیاز مالی او حل نمی‏شود؛
ـ در سلسله مراتب پیشرفت جای پای مطمئنی برای خویش نمی‏بیند؛
ـ برای مدیریت، مرجعیت قائل نیست و او را قلبا نپذیرفته است؛
ـ نظارت بسیار فشرده ای از منابع متعدد بر او اعمال می‏شود؛
ـ در شرایطی از رقابت منفی قرار دارد و قسمتی از انرژی خود را صرف آن می‏کند؛
ـ معیار ارزشی واقعی او، نه کار، بلکه وابستگی است؛
ـ از آینده خود و فرزندانش در دوران بازنشتگی بیمناک است؛
ـ در شرایط اضطراری از قبیل حادثه و بیماری مامنی برای خود نمی‏شناسد؛
ـ احترام اجتماعی خود را به سبب کمبود درآمد و تبلیغات منفی از دست داده است؛
ـ فاقد برنامه مدون شغلی است و از نتایج نهایی کار بی‏خبر است؛
ـ به نیازهایش در محیط کار توجهی مبذول نمی‏گردد؛
ـ وجدان خود را گم کرده است و بی‏هدفی نظام ادرای به بی‏هدفی او نیز منجری شده است؛
ـ در ‏اثر عوامل متعددی معمولا در کار تخصصی خود که متناسب با رشته تحصیلی‏اش باشد خدمت نمی‏کند؛
ـ در محیط کار نوعی احساس غربت می‏کند و سازمان اداری را خانه دوم خود نمی‏داند (همان: 139 و 140).

مدیریت
مدیریت که عمده‏ترین رکن هر نظامی است در نظام اداری، متاثر از عواملی بیرونی، در شرایط زیر است:
ـ فاقد تخصص عملی و تجربی است؛
ـ تحت تاثیر محیط به ویژه محیط سیاسی قرار دارد؛
ـ روش مدیریت سنتی را می‏پسندد؛
ـ شیوه تنبه را ترجیح می‏دهد؛
ـ بر اختیارات رسمی تکیه می‏کند؛
ـ اطمینان از آینده شغلی خود ندارد. زیرا عامل گزینش او رابطه سیاسی بوده نه شایستگی شخصی اش و با تغییر مدیران سیاسی سطوح بالا احتمال تغییرش زیاد است؛
ـ به نوعی جمود فکری دچار است و به روش‏ها و شیوه‏های متنوع انجام کار نمی‏اندیشد؛
ـ قادر به استفاده از نظام ارزشیابی مناسب برای کارکنان نیست (همان:140 و 141).
نظام قوانین و مقررات
قوانین و مقررا حاکم بر نظام اداری که از یک طرف تنظیم‏کننده روابط درونی عوامل تشکیل‏دهنده نظام و از طرف دیگر تعیین‏کننده روابط با دیگر نظام‏ها و مردم است، ویژگی‏های خود را دارد:
ـ کهنه است؛
ـ فاقد ویژگی‏های سیستمی و انسجام است؛
ـ تحولات ضروری را متناسب با تحولات دیگر اجزا پیدا نکرده است؛
ـ در طول زمان حسب ضرورت بر حجم آن افزوده شده و پیچیدگی بسیار پیدا کرده است؛
ـ پاسخگویی انتظارات و نیازهای واقعی نظام اداری و مردم نیست (همان: 141).
نظام مالی
نظام مالی هم تحت تاثیر زمان، کارایی خود را از دست داده است. پرداخت‏های پرسنلی از هر نوع که می‏تواند به قسمی در کارکنان سازمان ایجاد انگیزه کند، بر مبنای ملاک تحصیلی و سوابق کار استوار گردیده و کیفیت و توانایی افراد و کارآیی آن‏ها را ملاک پرداخت خود قرار نداده است. پرداخت‏های غیرمستمر هم که می‏تواند به منزله ابزاری برای ایجاد انگیزه در دست مدیر باشد به دلیل ناچیز بودن از یک طرف و دخالت عوامل غیرکاری از سوی دیگر، فاقد کارآیی است و بیشتر وقت‏ها، علاوه‏بر این که به تحریک بیشتر نمی‏انجامد، سبب احساس تبعیض و نارضایتی بین کارکنان می‏شود (همان: 141).
ارکان عمده نظام اداری را می‏توان عواملی چون قوانین و مقررات، سازمان و تشکیلات، روش‏های انجام کار و منابع انسانی دانست که در این مجموعه عامل نیروی انسانی به لحاظ اثرگزاری بر سایر عوامل، از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است (داودی، 1378: 4 و 5).

نمودار 2-4. ارتباط بین ارکان نظام اداری (داودی، 1378: 5)
نظام اداری و اجرایی کشور، یکی از مهمترین ابزارهای بنیادی رسیدن به اهداف برنامه‏های توسعه و انجام هرگونه تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که از راه آن‏ها می‏توان جامعه را در راه انجام دگرگونی‏ها و تغییرات اساسی مجهز کرد و به رفع نیازهای عمومی و راهبردی و تامین ابزارهای مربوط به رشد و توسعه مبادرت کرد. به عبارت بهتر، نظام ادرای و اجرایی کشور، یکی از الزامات اداره امور حکومت است که رسالت از قوه به فعل رسانیدن آرمان ها، اهداف و سیاست‏های دولت را بر عهده دارد. به این ترتیب، نظام اداری کشور منظومه عظیمی است که چهار نقش راهبردی به این شرح بر عهده دارد (بی‏نا، 1378: 11 و 12):
ـ نظام اداری به عنوان ابزار مدیریت و اداره امور کشور؛
ـ نظام اداری به عنوان ابزار مقابله با شرایط ویژه و اضطراری؛
ـ نظام اداری به عنوان ابزار رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی؛
ـ نظام اداری به عنوان اصلی ترین ابزار عرضه خدمات عمومی، حساس و اساسی به جامعه.
حسن‏پور و میرمحمدی (1390) اجزای نظام اداری را به صورت نمودار 2-5 استخراج کردند که تقریبا شباهت کاملی با آنچه در صفحه‏های قبل بیان شد دارد:

نمودار 2-5. اجزای نظام اداری (حسن‏پور و میرمحمدی، 1390: 15)
2-3- پیشینه پژوهش
نظام‏های اداری در کشورهای مختلف محصول ضرورت‏هایی بوده که در شرایط متفاوت بر جامعه تحمیل شده‏اند و دولت‏ها برای مدیریت جامعه، اجزای این نظام را به یکباره با به تدریج ایجاد کرده‏اند. نظام اداری در طول دوره‏ها مختلف تاریخی با تغییرات ساختاری متفاوتی مواجه بوده است که در نتیجه دو عنصر اصلی الزامات محیطی و رشد و پیشرفت علمی بوده‏اند (قلی‏پور، 1392: س‏ـ‏ش).
ایران دارای قدیمی‏ترین و نیز غنی‏ترین نظام‏های اداری در دنیاست. پارس‏ها با داشتن اعتبار جهانی و برخورداری از بوروکراسی و مدیران دولتی ممتاز، به عنوانی یکی از نهادهای برجسته و قوی اداره امور دولتی، مطرح بوده‏اند (فقیهی و دانایی‏فرد، 1385: 139). آغاز تحول در مدیریت دولتی ایران در همین زمان بوده است. در نگاره 2ـ1 به نمونه‏ای از این پژوهش‏ها اشاره می شود.
نگاره 2ـ1. پژوهش‏های داخلی و خارجی صورت گرفته با موضوع هخامنشیان (پژوهشگر)
پژوهش‏های داخلی
پژوهشگر
سال
کتاب/ مقاله و …
عبدالعظیم رضایی
1381
تاریخ ده هزار ساله ایران
استاد حسن پیرنیا
1381
ایران باستان یا تاریخ مفصل ایران قدیم
شیرین بیانی
1381
تاریخ ایران باستان
علی اصغر میرزایی
1389
درباره ماهیت، مختصات و چهارچوب امپراتوری هخامنشیان
رضا مرادی غیاث‏آبادی
1380
کتیبه‏های هخامنشی
عباس قدیانی
1384
تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دوره‏ی هخامنشیان
علی سامی
1388
تمدن هخامنشی
پرویز رجبی
1381
هزاره‏های گم شده
پژوهش‏های خارجی
علی فرازمند
2009
بوروکراسی و نظام اداری امپراتوری جهانی ایران باستان
ریچارد ن. فرای
1344
میراث باستانی ایران
چند تن از خاورشناسان فرانسوی
1346
تمدن ایرانی
پروفسور هاید ماری کخ
1376
از زبان دایوش
آملی کورت
1378
هخامنشیان
پیتر راجر استیوارت موری
1937
ایران باستان
پی‏یر لوکوک
1383
کتیبه‏های هخامنشی
ژوزف وسهیوفر
1382
ایران باستان
آلبرت تن آیک المستد
1340
تاریخ شاهنشاهی هخامنشی
پی‏یر بریان
1391، 1381
تاریخ هخامنشیان، امپراتوری هخامنشیان
محمد. آ. داندامایف
1358
تاریخ سیاسی و اقتصادی هخامنشیان
جان مانوئل کوک
1385
شاهنشاهی هخامنشی

2ـ 3ـ 1ـ مروری بر حفاری‏های انجام شده
باستان‏شناسی دیر هنگام پای به ایران نهاد. حتی ویرانه‏های دیدنی تخت جمشید و پاسارگاد که از قرن 16 میلادی مورد بازدید مسافران اروپایی که گاهی وقت‏ها نقاش نیز بودند قرار گرفته بود تا سال 1930 میلادی دقیقا مورد بررسی قرار نگرفتند. در آغاز تنها نقش برجسته صخره‏ای بیستون، در کنار جاده خراسان بزرگ که از سراسر کوه‏های زاگرس می‏گذشت، با کتیبه‏اش که به دستور داریوش اول و به زبان‏های پارسی باستان،