ف تحقيق
با توجه به توضیحات ارائه‌شده در قسمت شرح و بیان مسئله، اهداف پژوهش حاضر به شرح زیر است:
1- تعیین اثر تغییر هیئت‌مدیره بر مدیریت سود سال جاری شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران
2- تعیین تأثیر مدیریت سود بر خطای پیش‌بینی سود سال جاری شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران
3- تعیین تأثیر مدیریت سود در سال تغییر هیئت‌مدیره بر خطای پیش‌بینی سود سال جاری شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران
4- تعیین اثر سیاست‌های هیئت‌مدیره بر مدیریت سود شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران
اهمیت و ضرورت تحقيق
یکی از هدف‌های اصلی حسابداری ارائه اطلاعاتی است که بتوان با استفاده از آن، رویدادهای تجاری آینده را پیش‌بینی کرد. از دیدگاه روش مبتنی بر پیش‌بینی، برای تدوین و ارائه یک تئوری حسابداری، باید روش‌های گوناگون حسابداری را از نظر توانایی آن‌ها جهت پیش‌بینی رویدادهای اقتصادی یا تجاری ارزیابی کرد.
این پژوهش به دنبال یافتن نقش هیئت‌مدیره و تغییر آن روی دقت پیش‌بینی سود است تا از این طریق بتواند به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری کمک کند. سرمایه‌گذاران همواره به دنبال کسب حداکثر سود هستند. یکی از مباحث مهمی که تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران را تحت تأثیر قرار می‌دهد سود پیش‌بینی‌شده توسط مدیریت است، زیرا این عامل اهمیت انکارناپذیری در افزایش ثروت آن‌ها دارد؛ لذا پژوهشگران مالی به دنبال متغیرهایی هستند تا از طریق آن‌ها بتوانند دقت سود پیش‌بینی‌شده توسط مدیریت را با درصد اطمینان بیشتری نسبت به متغیرها و نمونه‌های قبلی بیان کنند.
تا کنون مطالعات بسیاری در زمینه میزان دقت پیش‌بینی سود مدیریت صورت گرفته است. نتایج این مطالعات نشان می‌دهد که متغیرهایی مثل اندازه شرکت، عمر شرکت، ساختار سرمایه، میزان اطلاعات افشاشده، دوره پیش‌بینی، اهرم مالی و… بر دقت پیش‌بینی سود موثر است. این پژوهش به دنبال یافتن نقش هیئت‌مدیره و تغییر آن روی دقت پیش‌بینی سود شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. تا کنون تحقیقی با این عنوان در ایران انجام نشده است. امید است با استفاده از نتایج این پژوهش سرمایه‌گذاران و تحلیل گران مالی بتوانند با انتخاب سهام برتر، سرمایه‌گذاری مطلوبی داشته باشند و حداکثر بازدهی مدنظر را کسب نمایند.
چارچوب نظري تحقيق
در سالهاي اخير نحوه گزارشگري و افشاي اطلاعات حسابداري مؤثر بر تصميمات استفاده‌کنندگان درون سازماني و برون‌سازمانی مورد توجه محققین حسابداري قرار گرفته است. بسياري از تحقيقات اخير به بررسي توان پيشبيني اقلام حسابداري پرداخته است. استفادهكنندگان از صورتهاي مالي توجه بيشتر و عميقتري به قدرت پيشبيني اقلام مندرج در اين صورتها داشتهاند. از نظر تحليلگران مالي، اقلام صورتهاي مالي با توجه به ميزان توان پيشبيني در تصميمگيري ارزش دارند.
در اين پژوهش براي کشف مديريت سود از مدل تعدیل‌شده جونز (دچو و همکاران،1995) استفاده شد. آن‌ها استدلال کردند که درآمدها عاري از آزادي عمل ودستکاري نيستند بنابراين پيشنهاد کردند که تغييرات درآمد را از طريق کسر تغييرات حساب‌های دريافتي تعيين کنند.
محاسبه کل اقلام تعهدي شرکت j در سال t از طريق زير به دست می‌آید:
TAj,t=(∆CAj,t – ∆CL j,t – ∆CaSH j,t + ∆STDEBTj,t – DEPNj,t)
:TAj,t کل اقلام تعهدي بنگاه اقتصادی j در سال t.
: ∆CAj,t تغییرات در دارایی‌های جاری بنگاه اقتصادی j در سال t.
∆CLj,t: تغییرات در بدهی‌های جاری بنگاه اقتصادی j در سال t.
: Cashj,t∆ تغییرات در وجوه نقد بنگاه اقتصادی j در سال t.
STDEBTj,t ∆: تغییرات درحصه جاری بدهی‌های بلندمدت بنگاه اقتصادی j در سال t.
: DEPNj,t هزينه استهلاک سال جاري دارایی‌های ثابت بنا مشهود شرکت j
محاسبه α)آلفا)، ( β بتا) و (γ گاما) که از فرمول زير به دست می‌آید:
TAj,t / Ajt-1= α (1/ Ajt-1) + β (∆REVit / Ajt-1) + γ (PPEjt / Ajt-1) + εjt
Ajt-1: کل دارایی شرکت j در سال قبل که مقادير بر حسب آن استاندارد می‌شود.
: REVjt ∆ تغييرات در خالص درآمد (فروش ) شرکت j بين سال جاری و سال قبل
: PPEjt ارزش ناخالص اموال، ماشین‌آلات و تجهيزات شرکت j در سال t
: εjt خطاي مدل شرکت j در سال t
محاسبه اقلام تعهدي غير اختياري که از فرمول زير به دست می‌آید و مقادير α،β و γ به دست آمــــده از مرحله قبل (مرحله 2) در اين فرمول جايگزين می‌شود:
NDACj,t = α (1 / Ajt-1) + β[(∆REVit – ∆ RECjt) / Ajt-1] + γ (PPEjt / Ajt-1)
NDAC jt : اقلام تعهدي غير اختياري
: RECj,t ∆ تغييرات در خالص حساب‌های دريافتي شرکت j بين سال‌های t و t-1
محاسبه اقلام تعهدي اختياري که از فرمول زير به دست می‌آید:
DACj,t = TAj,t – NDACj,t
DACj,t : اقلام تعهدي اختياري
از دهه 90 تاكنون تحقيقات كاربردي بيشتري در مورد تأثير متغيرهاي حسابداري بر سودمندی اطلاعات حسابداري براي تحليل گران مالي و سرمايه گذران انجام شده است.
جدول زیر (شماره (1 ـ 1)) برخی از تحقيقاتی كه در اين زمينه صورت گرفته در خود جاي داده و چارچوب نظري تحقيق را به اختصار بیان می‌کند.
سال
محقق / محققين
متغير مورد مطالعه
يافتههاي پژوهش
1983
كوپر و تيلور16
طول دوره پيشبيني و دقت پيشبيني سود
بين طول دوره پيشبيني و دقت پیش‌بینی سود رابطه منفي وجود دارد.
1992
كوك17
اندازه شركت و دقت پيشبيني سود
بين اندازه شركت و دقت پيشبيني سود رابطه مثبت معناداري وجود دارد.
2000
هارتنت و رامك18
اعتبار حسابرسي و خطاي پيشبيني سود
بين اعتبار حسابرسي و خطاي پيشبيني سود رابطه معنادار منفي وجود دارد.
2009
يانتي و فلورنس19
اندازه شركت، طول دوره
پيشبيني، صنعت و خطاي پيشبيني سود
خطاي پيشبيني روي عملكرد كوتاه مدت سهام اثر ميگذارد.
فرضیه‌های تحقيق
در سال تغییر هیئت‌مدیره، مدیریت سود کاهشی انجام می‌گیرد.
2- میزان مدیریت سود بر میزان خطای پیش‌بینی سود تأثیر دارد.
3- میزان خطای پیش‌بینی سود در سال انتصاب هیئت‌مدیره جدید کاهش می‌یابد.
تعریف تخصصی و عملیاتی واژگان و متغیرهای تحقیق
مدیریت سود20
دی جورج (1999) مدیریت سود را نوعی دست‌کاری مصنوعی سود توسط مدیریت، جهت حصول به سطح مورد انتظار سود برای بعضی از تصمیم‌های خاص، مثل پیش‌بینی تحلیل گران و یا برآورد روند سودهای قبلی برای پیش‌بینی سودهای آتی تعریف کرده است. در این پژوهش منظور از مدیریت سود، مدیریت سود شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده که از طریق مدل تعدیل‌شده جونز (1995) محاسبه شده است.
دقت پیش‌بینی سود21
پیش‌بینی سود هر سهم در سرمایه‌گذاری‌ها از اهميت ویژه‌ای برخوردار است. اهميت اين پیش‌بینی به ميزان انحرافي بستگي دارد كه با واقعيت دارد. هر چه ميزان اين انحراف كمتر باشد، پیش‌بینی سود از دقت بيشتري برخوردار است (مشایخ و شاهرخی، 1386: 65).
اقلام تعهدی اختیاری22
اقلام تعهدی اختیاری به درآمدها و هزینه‌هایی اطلاق می‌شود که مستلزم ورود یا خروج وجه نقد به شرکت نبوده و مدیریت یک واحد انتفاعی می‌تواند بر اساس ابزارهای حسابداری که در چارچوب و مطابق با استانداردهای حسابداری است، آن‌ها را کم یا زیاد کند و از این طریق سود واحد انتفاعی را کمتر یا بیشتر از واقع نشان دهد؛ مانند هزینه استهلاک دارایی‌های استهلاک‌پذیر و هزینه مطالبات مشکوک الوصول؛ و در این پژوهش منظور از اقلام تعهدی اختیاری، اقلام تعهدی اختیاری شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد (مونس خواه 1389، ص 8).
خطای پیش‌بینی سود23
عبارت است از تفاوت سود پیش‌بینی‌شده و سود واقعی هر سهم که بر اساس قیمت هر سهم تعدیل می‌شود (ویلسون و وو24، 2011: 325).
نوع صنعت
عبارت است از گروه صنعتي كه شركت با توجه فعاليتش در آن گروه طبقه‌بندی می‌شود. به بيان ديگر صنعت عبارت است از گروه شرکت‌هایی كه محصولات آن‌ها جايگزين نزديكي براي هم هستند.
اندازه شرکت
یکی از فاکتورهای درونی شرکت‌ها که بر ساختار مالی و سودآوری شرکت‌ها تأثیر دارد، اندازه شرکت می‌باشد (مران جوری،1385، ص 49).
حاکمیت شرکتی
توصیف نظام‌مند نقش‌ها و روابط بین سهامداران عمده، سهامداران جزء، سهامداران نهادی، مدیرعامل و هیئت مدیره است به منظور بهبود روابط بین آن‌ها، تحقق منافع کلیه گروهای ذینفع، نظارت بر عملکرد شرکت، کنترل مدیران و هدایت کسب و کارها از طریق روشن و شفاف ساختن قوانین و رویه‌های مناسب برای اتخاذ تصمیم (احمدوند،1385،10).
هیئت‌مدیره
اعضای این هیئت که از سوی صاحبان سهام شرکت تعیین می‌شوند ممکن است از میان دو گروه انتخاب شوند. نوع نخست شامل اشخاصی است که از داخل شرکت انتخاب می‌شوند و دسته دوم نمایندگانی که از بیرون شرکت انتخاب می‌شوند و مستقل از آن محسوب می‌شوند.
نقش هیئت‌مدیره، نظارت بر مدیران شرکت و اقدام در طرفداری از سهامداران است. در واقع هیئت‌مدیره سعی می‌کند تضمین کند که منافع سهامداران به درستی حفظ می‌شود.
اعضای هیئت‌مدیره را به سه بخش می‌توان تقسیم کرد
رئیس هیئت‌مدیره
این فرد رهبر شرکت و رئیس هیئت مدیره است و مسئولیت او هدایت مؤثر و مناسب هیئت است. معمولاً وظایف او عبارت‌اند از: حفظ ارتباط قوی با مدیرعامل و مدیران ارشد، تدوین استراتژی شرکت، نمایندگی مدیران و هیئت‌مدیره در برابر مردم و سهامداران و حفظ یکپارچگی شرکت. رئیس هیئت‌مدیره از بین اعضای هیئت‌مدیره انتخاب می‌شود.
اعضای موظف هیئت‌مدیره
این افراد مسئول تصویب بودجه کلان شرکت که توسط مدیران ارشد تهیه‌شده، اجرا و نظارت بر استراتژی تجاری و تصویب پروژه‌های اصلی شرکت هستند. این دسته از اعضای هیئت‌مدیره به ایجاد چشم‌انداز از داخل شرکت برای دیگر اعضای هیئت‌مدیره کمک می‌کنند.
اعضای غیر موظف هیئت‌مدیره
درحالی‌که این افراد در زمینه تعیین جهت استراتژی و سیاست شرکت مسئولیتی مشابه دسته اول اعضای هیئت‌مدیره دارند از این جهت متفاوت هستند که آن‌ها مستقیماً بخشی از تیم مدیریت نیستند. هدف از وجود آن‌ها در اختیار داشتن دیدگاه‌های غیرشرطی و مستقل درباره مسایل مطرح در هیئت مدیره است (خدا بخشی،٬١٣٨٥ص٢٦).
روش‌شناسی تحقیق
این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی-همبستگی بوده و در حوزه مطالعات پس رویدادی قرار دارد.
رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته بر مینای روش داده‌های تابلویی با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره مورد بررسی قرار گرفت.
فرضیه شماره یک که اثر انتصاب هیئت‌مدیره جدید بر مدیریت سود سال جاری را بررسی می‌کند با استفاده از مدل شماره (1) آزمون می‌گردد. متغیر وابسته در این مدل اقلام تعهدی اختیاری است. متغیر مستقل تغییر هیئت‌مدیره و انتصاب هیئت‌مدیره جدید است و متغیرهای کنترلی شامل اندازه شرکت، رشد شرکت، شاخص بحران مالی، نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار حقوق صاحبان سهام، زیان ده بودن شرکت، بازده دارایی‌های سال گذشته و جریان وجوه نقد عملیاتی است.
برای تأیید این فرضیه انتظار می رود در سطح معناداری مورد نظر ضریب متغیر تغییر هیئت‌مدیره (CEOAppt) منفی باشد، یعنی همزمان با انتصاب هیئت‌مدیره جدید مدیریت منفی سود انجام می‌گیرد. مدل مذکور به شرح رابطه (1) می‌باشد:
(1)
DA= α+ β_1 CEOAppt+β_2 GROWTH+β_3 SIZE+〖 β〗_4 ZSCORE+ β_5 BM+β_6 LOSS+β_7 LAGROA+ β_8 CFO+ €
که در رابطه (1):
DA: اقلام تعهدی اختیاری است. به استناد پژوهش‌های (اسدی و منتی منجق تپه، 1390؛ مدرس و افلاطونی، 1388؛ ولز، 2002؛ گادفری و همکاران، 2005؛ ویلسون و وانگ،2010)، در این پژوهش نیز اقلام تعهدی اختیاری به عنوان شاخص مدیریت سود در نظر گرفته شده است. به منظور تخمين اقلام تعهدي اختياري از مدل تعدیل‌شده جونز بر مبنای عملکرد استفاده می‌شود (کوتاری و همکاران، 2005). در این روش ابتدا کل اقلام تعهدی به شرح رابطه (2) محاسبه می‌شود.
(2) TACC=NI-CFO
